Leren ondernemen en ondernemend leren Deel 1 Ondernemerschap en ondernemerschapsonderwijs

Indeling in drie presentaties Ondernemerschap en ondernemerschapsonderwijs Terminologie Kenmerken Effecten Situatie in Vlaanderen Ondernemerschap Ondernemerschap in het onderwijsbeleid Ondernemerschapsonderwijs per onderwijsniveau Pleidooi voor meer ondernemerschapsonderwijs Conclusie Koppeling aan maatschappelijke doelen Voorwaarden voor succes

Drie dimensie van ondernemerschap Zakelijk ondernemerschap Creatie van economische waarde via het opstarten van ondernemingen Sociaal ondernemerschap Creatie van maatschappelijke meerwaarde door vernieuwing in de non-profitsector Persoonlijk ondernemerschap Leven en loopbaan in handen nemen en als werknemer vernieuwingen realiseren

Waardenpatroon van ondernemers Proactiviteit Zin voor initiatief Doorzettings-vermogen Creativiteit Wens tot onafhan-kelijkheid Risico-bereidheid Verantwoor-delijkheidszin Zelf-vertrouwen

Vaardigheden en kennisgebieden van ondernemers Communicatie-vaardigheden Management-vaardigheden Analytische vaardigheden Leervermogen Economisch inzicht Kennis van eigen product/dienst Kennis van de sector Kennis van regelgeving

Belang van ondernemerschap Ontplooiing van het individu Realisatie van persoonlijk potentieel Nut in het dagelijks leven Werkgelegenheid Ontwikkeling van de economie Meer flexibiliteit en innovatie Gereed voor internationalisering Meer welvaart voor iedereen Cohesie in de samenleving Lokale dynamiek Vertrouwen in de toekomst Constructieve attitudes

Meer onder-nemer-schap Onder-nemers binnen het gezin Beschikbaar-heid van kapitaal Appreciatie voor ondernemers Netwer-ken en exper-tise Mate van regulering Onderwijs-systeem Meer onder-nemer-schap

Ondernemerschapsonderwijs Vormingsactiviteiten binnen het onderwijs onder gelijk welke vorm specifiek gericht op de verwerving van ondernemers-competenties (attitudes, vaardigheden en/of kennis) Belangrijke neveneffecten ontwikkeling van de persoonlijkheid van jongeren vermindering schoolmoeheid en ongekwalificeerde uitstroom ontwikkeling van zelfvertrouwen introductie van actieve werk- en leervormen inzicht in maatschappelijke meerwaarde van ondernemerschap een hogere dynamiek binnen onderwijsinstellingen meer samenwerking tussen scholen en lokale actoren

Typische kenmerken van ondernemerschapsonderwijs Behalen van een doel Werken met groepen Emotionele betrokkenheid Gebruik van wedstrijden Iets doen met ideeën Informele en flexibele leersessies Nadruk op het “hoe” en “wie” Grote interactiviteit Leraar als coach en facilitator Onder druk leren werken Leren door te doen Leren van meerdere personen Probleem- georiënteerd en multidisciplinair Studenten genereren zelf kennis

Een cultureel conflict? Onderwijsinstellingen zoeken naar … Beheersing van de situatie Duidelijke scheidingslijnen Neergeschreven afspraken Formele kwaliteitscriteria Beleid op basis van waarden Informatie en papier Orde en netheid Planmatigheid Denken in systemen Nood aan transparantie Verantwoording Bij ondernemers zien we meer … ‘I do it my way’ Overlapping en flexibiliteit Informele afspraken Persoonlijke inschatting van kwaliteit Tactische en pragmatische opstelling Observatie (zien is geloven) Ongeordend Voortgaan op intuïtie Aanvoelen en beoordelen Omgaan met onduidelijkheid Werken in vertrouwen

Een greep uit vele onderzoeksresultaten Bij drie vierde van de deelnemers aan JA-YE programma’s in Europa zijn de teamwerkvaardigheden aanzienlijk toegenomen Twee derde van de Noorse leerlingen die participeerden aan minionder- nemingen vond dat het gemeenschapsgevoel tussen leraren en leer- lingen daardoor positief beïnvloed was, en 70% dat de vriendschap onder de leerlingen was toegenomen. Bij DBSO-deelnemers aan NFTE-cursussen bleken o.a. stiptheid, respect, leermotivatie en zelfvertrouwen zeer sterk toegenomen Twee derde van de leraren aan het Schotse School Enterprise Pro- gramme vond dat de attitudes van de leerlingen dankzij de enterprise education waren verbeterd. 86% van de leraren vond dat Determined tot Succeed een positieve impact gehad had op de leerlingen. Eén op vijf studenten die ooit participeerden aan oefenfirma’s in Europa start later een bedrijf op Diverse studies in het Verenigd Koninkrijk tonen aan er bij jongeren die ondernemerschapsonderwijs hebben genoten de kans veel groter is dat ze later een bedrijf opstarten Enzovoort…

Leren ondernemen en ondernemend leren Deel 2 De situatie in Vlaanderen 12

Graad van jong ondernemerschap (GEM) 13

Er gebeurt reeds heel wat Verschillende initiatieven en structurele elementen Vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen Ondernemerschapsonderwijs binnen het handelsonderwijs en in opleidingen aan hogeschool Honderden onderwijsinstellingen ontplooien specifieke initiatieven rond ondernemerschap 20.000 leerlingen in het secundair onderwijs behalen jaarlijks het attest “basiskennis bedrijfsbeheer” Meer aandacht in het beleid Vlaamse Regeringsverklaring en beleidsnota’s ministers Meerbanenplan met Actieplan Ondernemend Onderwijs (o.a. Competento, Ondernemersklasseweek, …) Vlaanderen in Actie / Actie in Vlaanderen Nieuwe initiatieven: brugprojecten, leerondernemingen, Flanders DC Fellows, … 14

Een breed palet aan initiatieven Alle typische vormen van ondernemerschapsonderwijs Attractief didactisch materiaal Contacten met ondernemers Simulatiespellen Leerling- en studentenbedrijven Wedstrijden tussen leerlingen- en studententeams Organisatie van evenementen Actoren uit alle hoeken Overheidsdiensten en ministeries Non-profitorganisaties Bedrijfsverenigingen Onderwijsinstellingen Individuele bedrijven 15

Ondernemerschap in het basisonderwijs De structuurkenmerken maken het in principe gemakkelijk om ondernemerschapsonderwijs te introduceren Algemene ondernemerscompetenties (creativiteit, communica-tie,…) komen expliciet aan bod in de ontwikkelingsdoelen Het aantal specifieke initiatieven rond ondernemerschap is beperkt, maar zal de komende jaren sterk toenemen Ondernemingen komen nauwelijks aan bod in de ontwikkelingsdoelen en leerplannen De meeste onderwijzers hebben weinig affiniteit met ondernemingen en ondernemerschap 16

Ondernemerschap in het secundair onderwijs Jaarlijks zijn meer dan 12.000 leerlingen betrokken bij “intensieve trajecten” rond ondernemerschap (vooral TSO en BSO) 7.000 leerlingen maken gebruik van simulatieprogramma’s Meer dan 10.000 leerlingen zijn betrokken bij bedrijfsbezoeken en contacten met ondernemers Veel scholen gaan vaak heel rigide om met de lessenroosters Sommige leerkrachten en directies staan niet open voor ondernemerschap en ondernemend gedrag Ondernemerschapsonderwijs kan vaak niet verantwoord worden omdat er geen economische invalshoek is in het leerplan 17

Ondernemerschap in het hoger onderwijs Meer “eigen” initiatieven dan in het secundair onderwijs De accreditatiecriteria omvatten de ontwikkeling van algemene competenties (zoals creativiteit, probleemoplossen, communicatie, …) Het aantal studentenbedrijven neemt toe (al meer dan 500 per jaar) Meer dan 6.000 studenten gebruiken simulatieprogramma’s Hogescholen zijn veel actiever dan universiteiten Toenemende aandacht voor valorisatie van onderzoek Binnen het academisch denken wordt ondernemerschap vaak exclusief gekoppeld aan de toepassing van wetenschappelijke innovaties 18

Leren ondernemen en ondernemend leren Deel 3 Pleidooi voor meer ondernemerschapsonderwijs 19

Vijf conclusies Vlaanderen scoort steeds zwakker op gebied van ondernemerschap Deze situatie legt een zware hypotheek op onze welvaart Zowel meer zakelijk als meer sociaal en persoonlijk ondernemerschap zijn noodzakelijk voor de toekomst Ondernemerschapsonderwijs kan hiertoe een belangrijke bijdrage leveren Ondernemerschapsonderwijs genereert ook veel andere positieve sociale en pedagogische effecten 20

Ondernemerschapsonderwijs om maatschappelijke doelen te bereiken Meer onderne-merschaps-onderwijs Actieve didactiek Onder-nemende jongeren Enthou-siaste lerenden Onderne-mende scholen Nieuwe onder-nemingen 21

Twaalf voorwaarden en voorstellen Dynamische actoren Scholen Hoger onderwijs Lerarenopleiding Werkveld Duidelijk kader Ondersteuning Coördinatie Financiering Inzicht Proactief beleid Draagvlak Lange termijn Leerlijn Vorming volwassenen 22

Proactief beleid Een breed draagvlak voor ondernemerschap Een coherent langetermijnbeleid Een consistente leerlijn ondernemerschap Vorming voor ondernemende volwassenen 23

Dynamische actoren Scholen die ondernemerschap bevorderen Hoger onderwijs dat ondernemende studenten vormt Ondernemerschap ingebouwd tijdens de lerarenopleiding Een sterk engagement van het werkveld 24

Een duidelijk kader Ondersteuning van onderwijs-instellingen Coördinatie en afstemming van initiatieven Structurele en transparante financiering van ondernemerschapsonderwijs Inzicht in de effecten van ondernemer-schapsonderwijs 25

Tot slot… Gunstige voorwaarden scheppen Onderne-merschaps- onderwijs Grote maat-schappelijke effecten Duurzame samenleving 26