De leerkracht centraal: op weg naar passend onderwijs met een preventieve gedragsbenadering cathy.van. tuijl@edith.nl Onderwijsdag 2012 SKOE 1

Rondje kennismaken Onderwijsdag 2012 SKOE

Actuele onderwijscontext: Opbrengstgericht werken en Passend Onderwijs OGW: Directe instructie, convergente differentiatie, gericht op optimaliseren van opbrengsten voor elke leerling Passend ow: voor elke leerling een passend traject, meer leerlingen met milde problemen binnen regulier onderwijs door flexibel onderwijscontinuüm. Basiszorg: preventief en licht curatief Onderwijsdag 2012 SKOE

Gewenst Minder reactief handelen op ongewenst gedrag van individuele leerlingen Meer anticiperend handelen voor hele groep Attitude leerkracht, Positieve interacties Klassenmanagement, Brede school aanpak Wat werkt: meer preventief handelen helpt! Ongewenst gedrag heeft een functie, levert iets op: negatieve aandacht of ontsnappen aan taken (verveling te moeilijk) We moeten meer aandacht hebben voor welk gedrag we graag zien: taakgericht gedrag, op geschikte manier hulp vragen, samen spelen, conflictjes oplossen: en we moeten ook tijd besteden aan het aanleren ervan Attitude: gedrag in een context, waarvan ik als lk deel uitmaak en die ik kan makkelijker beinvloeden; handelings- of oplossingsgericht Positieve interacties zijn de basis voor goede relatie, voor positieve groepssfeer, meer aandacht besteden aan gewenst gedrag Klassenmanagement: het kader moet helder en duidelijk zijn voor iedereen: dus duidelijke regels en routines en afspraken; groepsindeling Brede school: taak van de leerkracht wordt makkelijker als alle neuzen een kant op staan, samen gedragsregels voor verschillende locaties in school Wat werkt: effectief handelen: combinatie ven preventieve acties (regels op orde), goede instructie (onderwijs) en heldere consequenties (nu vaak allleen teveel corrigerende consequenties) Onderwijsdag 2012 SKOE

Opdracht 1: 10 minuten Denk na over de eigen succeservaringen m.b.t. omgaan met leerlingen met (mild) verstorend gedrag. Beschrijf in steekwoorden de situatie: Probleem: Aanpak: Werkzame factoren/effecten: Wissel in de groep ervaringen uit en vergelijk de werkzame factoren met elkaar. In welke mate/op welke manier komen deze met elkaar overeen? Noteer ideeën die ik heb gekregen door de succeservaringen met elkaar te delen: Plenair bespreken van de werkzame factoren en de effecten Onderwijsdag 2012 SKOE 5

Uitkomsten opdracht 1 Type probleem: Type aanpak: Werkzame factoren: Onderwijsdag 2012 SKOE 6

Primaire Preventie: School-/klasse- brede systemen voor CONTINUUM van SCHOOLBREDE INSTRUCTIE & POSITIEVE GEDRAGS-ONDERSTEUNING Tertiaire Preventie: gespecialiseerde individuele systemen voor leerlingen met hoge mate van risicovol gedrag ~5% ~15% Primaire Preventie: School-/klasse- brede systemen voor alle leerlingen, staf & settingen Secondaire Preventie: gespecialiseerde groepssystemen voor leerlingen met risicovol gedrag Veel aandacht gaat uit naar paar individuen die niet mee kunnen komen. als de rest van de groep te weinig aangeboden krijgt is dat dweilen met de kraan open . PBS stelt dat als de basis van het gebouw goed is dat een positieve werking heeft ook op leerlingen die minder makkelijk in het gareel te krijgen zijn. 80%van de lln weet zich goed te gedragen bij heldere regels, een grijze groep heeft een beetje extra aandacht nodig: groepsgewijs en laatste 5% reageert nog onvoldoende . Opzoeken uitgangspunten PBS ~80% van de leerlingen Onderwijsdag 2012 SKOE 7 7

Belang preventieve aanpak Gedragsproblemen variëren in ernst: Deel gaat vanzelf over, maar deel is sterk voorspellend voor reeks aan problemen: -Niet optimale leerprestaties of achterstand -Motivatieproblemen, onbetrokkenheid bij school/klas en verhoogd risico op schooluitval -Problemen met contacten met leeftijdsgenoten -Escalerende problemen richting gedrags- of andere stoornissen Onderwijsdag 2012 SKOE

Effectief hanteren van groepsactiviteiten Effectieve leraren verschillen van ineffectieve leraren in: Monitoren: actief en regelmatig toezicht op leerlingen, probleemgedrag vroeg ontdekt, voor escalatie Tempo: vlot les, houden aandacht leerlingen vast en voorkomen van afgeleid raken Betrekken leerlingen in uitdagende, maar niet onmogelijke groepsactiviteiten Naast een goede relatie met leerlingen word een positieve leeromgeving gekenmerkt door het effectief hanteren van groepsactiviteiten Drie verschillen: Toezicht houden, zien, merken wat er gaande is in de klas: monitoren vraagt letterlijk nabijheid, rondlopen in de klas Tempo van lesgeven: onze bijdrage aan gedragsproblemen zijn gebrek aan afstemming in onze instructie: te langzaam voor begaafde leerlingen die zich vervelen, te snel voor langzame leerlingen, te weinig boeiend en aanspreken wellicht Leerlingen weten te betrekken in taken die niet te moeilijk maar wel uitdagend zijn.: biedt gelegenheid tot reageren, dat voorkomt onrust Onderwijsdag 2012 SKOE

Onderdeel van preventieve gedragsbenadering: combinatie van strategieën Preventieve strategieën: Klasse-organisatie, groeperen van leerlingen, gebruik van signalen, routines rond taken, materialen en activiteiten Strategieën rond onderwijzen van gewenst gedrag: uitleggen, verklaren, gedragslessen Strategieën gericht op veranderen van consequenties: belonen, straffen, versterken, corrigeren, negeren, heroriënteren in reactie op gewenst of ongewenst gedrag en taak-of omgevingsveranderingen Onderwijsdag 2012 SKOE 10

Opdracht 2 (10 minuten) Bekijk de piramide Vul in: Wat doen we om goed gedrag en een goed klasklimaat te bevorderen; op welk niveau van de piramide? Wissel ook uit hoe je dat doet: goede voorbeelden, schoolvoorbeelden (betrek daarbij ook middelen om monitoren, lln te betrekken) Onderwijsdag 2012 SKOE

Opdracht 2 Basis: groepsgewijs - Middengroep: kleine groep Top: individuele lln Piramide vullen Onderwijsdag 2012 SKOE

Uitkomsten opdracht 2 Basisniveau piramide: Middenniveau piramide: Toppiramide: Onderwijsdag 2012 SKOE

Veel preventieve acties al aanwezig Maar hanteer ze bewust, breid ze uit, maak ze expliciet: ‘Corrigeren in het klein en prijzen in het groot’ Onderwijsdag 2012 SKOE

Gedragsprobleem: Leerling- of interactieprobleem? Transactioneel model: gedrag is situationeel, relationeel, relatief en fluctuerend Aangrijpen bij veranderbare zaken: de volwassene, aanpassing van de leeromgeving, gerichte instructie (goed gedrag kun je leren). Denken over gedragsprobleem als interactieprobleem vergt al een omslag in denken: het probleem zit niet uitsluitend in de leerling maar ook in diens omgeving. Kenmerken gedrag: Observeer eens wanneer hebt u geen problemen met een leerling en wanneer wel? situationeel Heeft deze leerling met alle docenten een probleem of met een deel van de docenten?relationeel Wanneer zijn de problemen het ernstigst en wanneer niet: relatief Waarom is een leerling pas in groep 7 brutaal en ordeverstorend en daarvoor en wellicht daarna niet meer? Transactioneel kader laat ook zien waar we de oplossing kunnen zoeken: bij de omgeving, onszelf en ons gedrag of onze houding, bij de inrichting van de school of van onze lespraktijk Onderwijsdag 2012 SKOE 15

Ontwikkeling preventieve strategieën Combinatie van Hoe voorkom ik uitlokkende factoren ? Hoe ontwikkel ik vaardigheden bij de leerling die alternatief zijn voor probleem-gedrag? Hoe verander ik de consequenties van (on)gewenst gedrag? ? Onderwijsdag 2012 SKOE 16

De valkuil van negatieve en escalerende interactiepatronen Verzoek van de leerkracht Kind krijgt nu zijn zin en leert dat het met escalerend gedrag de strijd kan winnen. Leerkracht gaat kind volgende keer uit de weg. Negatieve reactie van het kind Dringend herhalen van verzoek Sterker volharden in negatieve reactie: gillen, schelden, fysieke agressie Leerkracht bindt in, laat verzoek vallen Onderwijsdag 2012 SKOE

Wat helpt bij leerlingen met gedragsproblemen? Oog voor vraag achter gedrag Goed gedrag expliciet aanleren Eigen reactie: kort nonverbaal signaal , zakelijk Op zoek naar talenten, leuke kanten leerling Leeromgeving aanpassen (Otr) Kritisch blijven tav eigen aandeel Ouders betrekken vanuit eigen vraag Onderwijsdag 2012 SKOE

Verhouding positieve en negatieve interacties 4:1 Ook /juist bij lastige leerlingen Onderwijsdag 2012 SKOE

Opdracht 3: denken-delen-uitwisselen Neem een lastige leerling in gedachten. Ga na of je deze leerling afgelopen week gecorrigeerd hebt. Hoeveel aandacht was er daarbij voor aanleren van gewenst gedrag? Hoe vaak had je een positief moment of actie naar deze leerling? Is het mogelijk om deze momenten uit te bouwen? Wat zou je morgen kunnen uitproberen? Onderwijsdag 2012 SKOE

samenvatten en terugkoppelen Opdracht 3: samenvatten en terugkoppelen Onderwijsdag 2012 SKOE

Gericht op positieve interacties Proactief handelen / Wat helpt in de school? Schoolbrede aanpak Gericht op positieve interacties Proactief handelen / klassenmanagement Samen met ouders Preventief in plaats van ‘wait to fail’ Onderwijsdag 2012 SKOE

Meer weten over gedrag en aanpak? Kom naar de buitenkring lectoraat gedrag- en leerproblemen! 2x per jaar: maart-november Dinsdag van 16.15-18.30 Opgeven bij melanie.brouwer@edith.nl onder vermelding van ‘buitenkring’ Onderwijsdag 2012 SKOE