KLIMAATVERANDERING EN NATUUR impact – mitigatie - adaptatie Symposium ARGUS & VLEVA, 26 oktober 2009

Inhoud Terugblik op de voormiddag Klimaat: impact op de natuur Natuur en mitigatie Natuur en adaptatie Klimaat, biodiversiteit en het Belgisch voorzitterschap

Groeiende eensgezindheid Klimaatverandering kan/zal een drastische impact hebben op onze samenleving Klimaatbeleid zal het uitzicht van de 21ste eeuw bepalen. Zowel in positieve als in negatieve zin

Concentraties stabiliseren IPCC, 4th Assessment Report (2007)

Drastische reducties in woord 4th IPCC assessment report: Using the ‘best estimate’ assumption of climate sensitivity, the most stringent scenarios (stabilizing at 445–490 ppm CO2-equivalent) could limit global mean temperature increases to 2–2.4°C above the pre-industrial level, at equilibrium, requiring emissions to peak before 2015 and to be around 50% of current levels by 2050.

Drastische reducties in beeld

EU - Barroso Indeed climate change seems to be happening even faster than the International Panel on Climate Change predicted only two years ago. Continuing with "business as usual" almost certainly means dangerous, perhaps catastrophic, climate change during the course of this century. The first part of the bargain is that all developed countries need to clarify their plans on mid term emissions reductions, and show the necessary leadership, not least in line with our responsibilities for past emissions. If we want to achieve at least an 80% reduction by 2050, as in fact we are committed to doing, developed countries must strive to achieve the necessary collective 25-40% reductions by 2020. The EU is ready to go from 20% to 30% if others make comparable efforts.

Cijfers om te onthouden - 30% à - 40 % tegen 2020 - 80 à - 90% tegen 2050

Anthropogenic climate change Regional temperature rise till 2100 Temperature rise over Greenland 2090-2099: B1: 1 – 3°C (Southern to Northern Tip) A2: 2,5 – 7,5°C (‚BAU‘) Critical Temperature Rise over Greenland 3°C (TAR) Ice volume for 7m sea level rise A2 B1 Source: IPCC 2007a (WG I, SPM p.15)

Anthropogenic climate change Regional temperature rise till 2100 Temperature rise over Greenland 2090-2099: B1: 1 – 3°C (Southern to Northern Tip) A2: 2,5 – 7,5°C (‚BAU‘) Critical Temperature Rise over Greenland 3°C (TAR) Ice volume for 7m sea level rise A2 B1 + 7m Lets start with taking political rethorics for reality, as the Council on Global Env. Change did, a few weeks ago – based upon the work of PIK and IPCC: 20 States agreed last July in L´Aquila, that global temperature increases should not exeed 2 degrees – Two years ago, the German Chancellor Mrs. Merkel said: nobody has the right to damage the climate more, than somebody else.This is nothing else then the idea of contraction and convergence – ending at equal per capita emissions by 2050. If you add those two than you come to this conclusion: The global budget for CO2-Emissions between 2010 – and 2050 is limited to 750 Billion Tons. If you allocate this to percapita emissions industrial contries have to reduce from 12 to 1t, or by more than 95% ! That is the dimension of change you find in the IPCC 2007 report and also in more recent papers of the European Commisison. Source: IPCC 2007a (WG I, SPM p.15)

Groeiend draagvlak Ook breed gedragen door het Vlaamse middenveld Oproep klimaatactiedag 2007 en 2008: - 30% tegen 2020

Groeiend draagvlak World wide views on global warming, sept. 2009

Kans en uitdaging Klinkt ambitieus, bijna onmogelijk. Gelukkig zien zeer veel organisaties dit als uitdaging. Nieuwe samenwerkingsvormen en allianties: bv bedrijven en milieubeweging Groene energie is sterk groeiende sector: in BRD meer mensen in groene energie dan in de auto-assemblage Green new deal; hoopgevend

Minaraad Advies voorbereiding Belgisch voorzitterschap, november 2008 Transitie naar een koolstofarme economie. (…) Vlaanderen moet er daarom voor pleiten dat in het 18- maandenprogramma resoluut gekozen wordt voor een transitie van de Europese economie naar een koolstofarme economie. Een eerste stap, die zeker prominent aan bod moet komen in het programma, is het optrekken van de emissiereductiedoelstelling voor 2020 naar 30% indien er een klimaatakkoord komt in 2009.

Minaraad Advies over voortgangsrapport, april 2009 (samen met SERV) De raden onderstrepen opnieuw het grote en blijvende belang van een ambitieus klimaatbeleid. Een ambitieus klimaatbeleid is nodig als antwoord op de dreigende en voorspelde klimaatverandering en op de klimaatengagementen die België en Vlaanderen in internationaal verband aangingen. Daarnaast heeft het klimaatbeleid ook secundaire voordelen zoals een verminderde energieafhankelijkheid (o.a. door een lagere energievraag en een grotere diversificatie van energiebronnen), de ontwikkeling van ‘nieuwe’ economische sectoren, gunstige effecten op andere milieuproblemen zoals luchtverontreiniging, etc.

Volgens Minaraad en SERV moet het Vlaamse klimaatbeleid nu al rekening houden met de periode na 2012. Dat is nodig omwille van de efficiëntie en de consistentie van het beleid. Initiatieven met het oog op de ambitieuzere doelstellingen na 2012 moeten nu al voorbereid, geconcipieerd en opgestart worden. Bovendien vergt het ambitieuzere langetermijnkader een bijstelling van de processen die bij de totstandkoming en de uitvoering van het beleid van belang zijn. Het gaat dan vooral over de voorbereiding en de onderbouwing van het beleid, het overleg en de samenwerking met de doelgroepen en de ondersteuning en de financiering van initiatieven.

Ook voor natuurontwikkeling Bedreigingen Nieuwe noden Nieuwe kansen, nieuwe uitdagingen Natuurontwikkeling in een nieuw perspectief Nieuwe allianties Daarover hierna wat meer

Nu al zichtbaar in de natuur Het klimaat verandert… de natuur ook Areaalverschuivingen Seizoenale shift (fenologie) Exoten Kettingreactie

Areaalverschuiving Zuiderse soorten komen zich hier vestigen Noordelijke soorten trekken weg

Zuidelijke libellen

Tijgerspin

Korstmossen

Vb.: Bijeneter 1980

Vb.: Bijeneter 2080

Soorten verdwijnen Het verdwijnen van een soort is moeilijker vast te stellen dan de aanwezigheid ervan Generalisten kunnen zich uitbreiden, specialisten verdwijnen > vergrijzing van de natuur, drastische achteruitgang van de biodiversiteit

Hoe verhuizen bossen? eik of beuk

Seizoensverschuivingen Vroeger in blad Vroeger wakker Vroeger aankomen Vroeger rijp Later bladverlies Later vertrek (treksoorten)

Aankomst Kleine karekiet

Aankomstdata zomervogels

Problemen: vb: amfibieën Padden komen verzwakt uit winterslaap onnodig ontwaken = energieverspilling Slechte conditie => kleinere legsels Hoger sterftecijfer bij overwinterende dieren Vatbaarder voor schimmelziekten

Exoten in opmars Grote waternavel verstikt ander leven Wat als schildpad zich begint voort te planten…

Ook gevolgen voor mensen Teken Allergieën…

Verzuring van de oceanen Ander, vaak vergeten gevolg van CO2 in de lucht: opname door oceaan Verzuring Bedreiging voor kalk-systemen: riffen, schelpdieren,... Zelf geluidsorganen van sommige vissen wordt aangetast. Kan leiden tot CO2-afgave…

Conclusie (Natuurrapport + IPCC) “Alle beschikbare gegevens wijzen erop dat voor de volgende decennia klimaat verandering […] de biodiversiteit ernstig zal bedreigen. Om de potentiële versnelling van het verlies van biodiversiteit op te vangen is het van belang de oorzaken van de verschillende verstoringen nog grondiger aan te pakken.” [Natuurrapport 2007]

Beproefde oplossingen Veerkracht omhoog, stress omlaag Grotere aaneengesloten natuur Bestaande druk (vermesting, verdroging, verzuring) omlaag Witboek adaptatie: Inzake habitats moet bij het beheer van Natura 2000[25] met de klimaatverandering rekening worden gehouden om de verscheidenheid van en de verbinding tussen natuurgebieden te waarborgen en soorten in staat te stellen bij klimaatveranderingen te migreren en te overleven. In de toekomst moet misschien worden overwogen een permeabel landschap te creëren om de onderlinge bereikbaarheid van natuurgebieden voor dieren en planten te vergroten.

Oplossing nog ver weg Uitvoering Ruimtelijk structuurplan? Waterbeleid < > realiteit: ‘Vlaanderen in de knoop

Ook belangrijk voor mensen! Natuur en mitigatie: natuur als opslag van CO2. Natuurbehoud verhindert dat die CO2 in de atmosfeer terecht komt. Natuur en adaptatie: natuur helpt ons om de impact van klimaatverandering ‘op te vangen’.

Mitigatie Vooral internationaal 1/5 van CO2 uitstoot is afkomstig van ontbossing: dus: bosbescherming Maar ook andere habitats: venen, graslanden…

Adaptatie Veranderingen zo ingrijpend dat techniek alleen ons niet zal kunnen redden. Natuur gebruiken om natuurgeweld in te tomen Natuurlijke klimaatbuffers

Water Infiltratie mogelijkheden (ontharding) Ruimte voor water: overstromingsmogelijkheden Meanderende beken: trager afvoeren van water vergroot opvangcapaciteit, minder erosie waardoor minder baggerwerken stroomafwaarts Natuurvriendelijke oever: zorgt voor tragere afvoer van water, minder erosie

Voorbeeld: Sigma Ruimte voor de rivier Herstellen draagkracht natuur Samenhangende visie: economie, veiligheid, natuurlijkheid

Kust ‘Vlaamse baaien 2100’ Eilanden, zandbanken… Ook in regeerakkoord

Zeker ook in het zuiden Waar mensen nog veel meer afhangen van de natuur, en waar de gevolgen van klimaatverandering ingrijpender zullen zijn Mangroven: kustbescherming, voedsel en hout Bossen: waterretentie, bescherming tegen erosie, grondverschuiving,.. Gezonde waterecosystemen

Niet alleen wij zeggen dat We wezen al op witboek adaptatie Ook ‘Nature’s role in climate change’

Belg. Voorzitterschap; 2010 2010 is internationaal biodiversiteitsjaar Oktober: Biodiversiteits-COP in Nagoya, Japan

Verwachtingen: sterk natuurbeleid Klimaat en biodiversiteit onder de aandacht Klimaatverandering als extra stimulans voor correcte omzetting van natuur-richtlijnen (Vogel- en Habitatrichtlijn) Uitpakken met eigen goede voorbeelden (geen gezaag, maar werkende voorbeelden) Biodiversiteit in adaptatieplannen Nieuwe instrumenten, o.a. ivm exoten, bodem,…

Integratie in andere sectoren Landbouw Innovatiebeleid Regionaal beleid Ontwikkelingssamenwerking