Teamdagen Plattelânsprojekten 27 en 28 juni 2011 Op weg naar de streekagenda Arie Meulepas 27 juni 2011

Inhoudsopgave Plattelandsontwikkeling in Noord-Brabant: - huidige situatie - veranderingen Onderzoek succesfactoren: - onderzoek - drijfveren - succesfactoren Adviezen Streekagenda Friesland - beschouwing streekagenda - project / proces - competenties

Plattelandsontwikkeling Integrale aanpak : leefbaarheid in de kernen, natuur, landschap, (verbrede) landbouw, recreatie & toerisme, water, cultuurhistorie Geïntegreerde aanpak (gebiedsgericht) Bottom-up Taken gemeente: - kaderstelling: waar welke functies - accomoderen/faciliteren initiatieven - gemeentelijke projecten - regionale projecten Wicked problem

Tendensen plattelandsontwikkeling Stoppers in de landbouw Platteland in relatie tot de stad Stedelingen willen recreëren op platteland Secundaire EHS/landschap Wateropgaven Krimp en leefbaarheid Europees landbouwbeleid

Plattelandsontwikkeling in Noord-Brabant Schets huidige situatie veranderingen en dilemma’s

Plattelandsontwikkeling in Noord-Brabant Eenduidige, gecoördineerde aanpak: Programma Landelijk Gebied Organisatiebrede, provincie-uniforme aanpak Volle breedte van de thema’s: natuur, landschap; PMJP is sturend Aansturing regionale commissies, bestuurscommissies landinrichting, gebiedsmakelaars, PG-s Leader, streekmanagers, DLG, Vastgoed, subsidies

Gecoördineerde uitvoering door Programma Landelijk Gebied: overleg en besluitvorming Extern Intern Gedeputeerden POC PS Advies Bestuurlijk Van Heugten Van Haaften GS Van Vught Jacobs Essed PVUR Klankbord VZ- overleg Advies Beleidsoverleggen X X X X X DR Grond X vz (XXX) BOG ROH Directeur Derks dir. lid Visschers ECL Directeur Bloem dir. lid Middel- kamp SCO Directeur Doore- malen E&M pm MID Directeur Schulpen Opdrachtgeversberaad MT’s 9 Gebiedscie’s Besluitvorming Programmamanagement OOG Grond Adviesteam grond Bureauhoofden Strategisch IBU (incl. BTP) Doorkijk langere termijn Relatie en bijstelling beleid Evalueren met PS, partners Communicatie/processtrategie Programmering: pMJP-gMJP Monitoring/voortgangsrapportages Evaluaties/bijsturing Organisatie subsidieloket Organisatie-ontwikkeling/training Faciliteren gebiedscommissies Organiseren besluitvormingsproces Uitvoering projecten Subsidieverlening SMLG Rapportages Subsidies Ambtelijk Communi- catie Clustercoördinatoren Tactisch Regiegroep Vastgoed Operationeel ATP Kernteam LOG’s Coördinatie van het proces RO Vastgoed Natuur Water Landbouw Leefbaar- heid Cultuurhis- torie Recreatie/ toerisme Communica- tie Bedrijfsvoe- ring Gedele- geerd op-drachtgevers-overleg

Processen en functionarissen Gebiedscoördinator/secretaris Gebiedsmakelaar Streekmanager Projectleiders/contactpersonen Secretaris PG Grondverwervers Subsidieverleners

PMJP samengevat

Saillante punten inhoud Megastallen Aankoop EHS-gronden Hydrologisch herstel Bezuinigingen ILG Idops

Waarom veranderen? Het gaat toch goed? 9 gebiedsopgaven structuurvisie Meer betrokkenheid burger, ondernemer Niet van boven opgelegd Minder budget Bestuurlijke drukte

Netwerken met energie? Provincie ondersteunt 9 gebiedsopgaven, integrale aanpak Daarnaast kunnen gebieden/netwerken zelf aangeven een integrale aanpak te entameren; provincie –onder voorwaarden- bereid te ondersteunen

Dilemma’s Extern: wel of niet gebiedsdekkend Verhouding met grote opgaven Intern: sectorale of gebiedsgerichte opstelling? Opnieuw integraal programma? Verdeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden Welke rollen komen terug? Projectmatige sturing vs. alliantiemanagement?

Onderzoek Waarom zijn deze gemeenten zo succesvol? 36 gemeenten telefonisch; 18 gemeenten gesprek Workshop 17 maart Enkele publicaties Pierre van Amelsvoort

Vraagstelling Waarom investeren sommige gemeenten zo sterk in plattelandsontwikkeling? Wat zijn de drijfveren? Wat onderscheidt succesvolle gemeenten bij de wijze waarop ze dat doen van andere gemeenten? Wat doen zij anders? Doen ze iets anders? Welke verbeterstrategieën zijn -mede op basis hiervan- te formuleren? Hoe kan het met minder kosten?

1e vraag Waarom investeren sommige gemeenten zo sterk in plattelandsontwikkeling? Wat zijn de drijfveren?

Waarom? Drijfveren Functies (landbouw, natuur, enz.) zitten elkaar in de weg Leefbaarheid onder druk, krimp Bewoners en gebruikers vooral zelf laten bepalen en uitvoeren Recreatief aantrekkelijk buitengebied Natuur en landschap als inspiratie en uitgangspunt Combinaties van voorgaanden

Voorbeelden: Nijefurd en Noord-Beveland Nijefurd ca. 10.955 inw. en 96.61 km2: 113 inw./km2 Noord-Beveland 7327 inw. en 86,07 km2: 85 inw./km2 Toeristisch-recreatief sterk gegroeid, florerend Krimp, leefbaarheid, cultuurhistorie, natuur, landschap, landbouw Jaarlijks forse gemeentelijke investeringen (1- 1,5 mln. euro) Gemeente als verlengstuk van gemeenschap Visie samen met gemeenschap opgesteld Meerwaarde helder; op lokaal niveau en voor individuele ondernemers Politiek niet betwist: iedereen koestert de kip met de gouden eieren

Voorbeelden: Winterswijk en Ooststellingwerf Winterswijk: 29.026 inw. (23.650 in de plaats Winterswijk), 137,77 km2:ca. 171 inw./km2.; 9 buurtschappen Ooststellingwerf: de oppervlakte is 224,16 km2. De gemeente heeft ca. 26.288 inwoners. Dat is 117 inw./km2 Winterswijk: Nationaal landschap Winterswijk Ooststellingwerf: het Fochterloerveen en het Drents/Friese Wold Integrale opgaven: natuur en landschap, recreatie & toerisme, landbouw, krimp, leefbaarheid Beide gemeenten team plattelandsontwikkeling: alle disciplines hierin (RO, milieu, recreatie & toerisme, economie, leefbaarheid) hierin opgenomen Jaarlijks forse investeringen van gemeenten, ca. 1 mln. Opgaven deels sterk bepaald door natuurlijke omgeving en rijksstatus en deels politiek bestuurlijk bepaald Meerwaarde in zekere mate bepaald door politiek

Voorbeelden: Deurne en Gemert-Bakel Deurne: 31.536 inw. en 118 km2: 267 inw./km2 Gemert-Bakel: 28.751 inw. en 123,62 km2: 232 inw./km2 Gemeenten met veel en krachtige landbouw in combinatie met natuur (Deurne: Peelvenen, Gemert-Bakel: Stippelberg) Functies die elkaar in de weg zitten, landbouw, milieu, natuur, gezondheid Krachtige bestuurder die kiest voor offensieve aanpak Beide gemeenten investeren fors in aanpak Naast eigen middelen veel in aanpak BIO/RvR Meerwaarde helder, maar politiek sterk beïnvloed Stedelijke functies en problematiek wedijveren om politieke aandacht

2e vraag Wat onderscheidt succesvolle gemeenten bij de wijze waarop ze dat doen van andere gemeenten? Wat doen zij anders? Doen ze iets anders?

3 opstapjes Wicked Problem Meerwaarde Succesvolle gemeenten, modellen

Plattelandsvernieuwing: ‘wicked issue’ Complex, veel factoren Factoren ontwikkelen zich verder Onderlinge beïnvloeding Spanning tussen factoren: tegengestelde belangen en belangengroepen Oplossing van de ene factor leidt tot nieuwe problemen of verergering van andere Zijn nooit helemaal te elimineren, wel aan te pakken Try and error, al doende leren Er is geen set van oplossingen Elk probleem is uniek

Wat is succesvol: maatschappelijke meerwaarde! Elke succesvolle organisatie moet meerwaarde bieden Meerwaarde voor bewoners, gebruikers en bedrijven Meerwaarde plattelandsontwikkeling bij gemeenten: op gemeentelijk niveau functies en inrichting in evenwicht en op juiste plek: waardering door anderen zelf oppakken van (eigen) gemeentelijke taken mede invullen van rijks- en provinciale taken stimuleren en accomoderen individuele initiatiefnemers ketenregie: co-creatie

Modelmatige benadering van succesvolle gemeenten uit de literatuur Externe oriëntatie met interne effecten Fase 5 OMGEVING Omgeving realisering omgevings- gerichte sturing Interne bedrijfsvoering met externe effecten Fase 4 KLANT Sturing op kwaliteit en cultuur Fase 3 PRODUCT Product, output- en prestatie- sturing Fase 2 PROCES Ontwikkeling planning & control- cyclus Fase 1 INPUT Sturing op activiteiten Modelmatige benadering van succesvolle gemeenten uit de literatuur Ontwikkelfases in relatie tot opdracht

Wat onderscheidt succesvolle gemeenten? Leiderschap, visie en externe oriëntatie Organisatie op orde Cultuur

Leiderschap, visie en externe oriëntatie Organisatie op orde Cultuur

Wat onderscheidt succesvolle gemeenten: leiderschap, visie en externe oriëntatie Er is een bestuurder (geweest) die het College en de Gemeenteraad heeft overtuigd Er is een visie op plattelandsontwikkeling De visie is mede extern (bewoners, ondernemers, gebruikers, maatschappelijke partijen) tot stand gekomen

Wat onderscheidt succesvolle gemeenten: organisatie op orde Er is een wethouder (burgemeester) die het herkenbaar in zijn portefeuille heeft Er is voldoende ambtelijke capaciteit; interne coördinerende organisatiestructuur Vast bedrag in de programmabegroting

Wat onderscheidt succesvolle gemeenten: cultuur Pro-actieve, ontwikkelingsgerichte cultuur Oplossingsgericht, dienende overheid Integrale, gebiedsgerichte aanpak

Leiderschap, visie en externe oriëntatie Organisatie op orde Cultuur

3e vraag Welke verbeterstrategieën zijn -mede op basis hiervan- te formuleren? Hoe kan het met minder kosten?

Tendensen financiën ILG-budgetten bezuiniging en soms al ver besteed Provincies houden regie en dus ook financiën? Europese middelen plattelandsontwikkeling meer mogelijkheden (Interreg, Life+) Middelen GLB ??? Gemeenten bezuinigen Gemeentelijke vastgoedbedrijven wisselend/ in mineur Op zoek naar verdienmodellen!

Effectiever en efficiënter werken Goedkoper aanbesteden Subsidie(s) Samenwerking (met andere gemeenten) Ander financieringsinstrument Zelfsturing Minder kosten voor de gemeente/ organisatie Ander ontwerp op project-/programma- niveau Slim combineren op projectniveau: veelal ondernemer die investeert in het project wordt het (terug)ver- diend ander ontwerp (tijd, hoeveelheid, kwaliteit) zoeken van combinaties op project- niveau (overheidsdoelen worden ‘meegenomen’) Geen opbrengstmogelijkheden Opbrengstmogelijkheden Ander ontwerp op gebieds- niveau Collectief/gebiedsgericht: overheid investeert in een gebied/programma via een collectief systeem terug te verdienen (heffing/aandelen) middelen komen later terug (soms meteen) zoeken van combinaties op gebiedsniveau Business as usual niks mis mee als budget voorradig is Dezelfde kosten voor de gemeente/ organisatie

Ander financieringsinstrument, subsidies Zelfde plannen, zelfde ontwerp, andere financiering voor het zelfde doel Soms andere financier, soms andere overheidspartij Effectiever en efficiënter werken Goedkoper aanbesteden Subsidie(s) Samenwerking (met andere gemeenten) Ander financieringsinstrument Zelfsturing Minder kosten voor de gemeente/ organisatie Geen opbrengstmogelijkheden Opbrengstmogelijkheden Dezelfde kosten voor de gemeente/ organisatie

Ander financieringsinstrument, subsidies Streekrekening Erfpacht i.c.m. institutionele belegger Natuurcompensatie binnen de EHS gebundeld inzetten Sponsoring Inwonersbelasting Europese subsidies (LIFE+, Interreg) Aansluiting zoeken bij middelen nieuw bestuursaccoord provincie

Ander ontwerp op projectniveau Slim combineren op projectniveau: veelal ondernemer die investeert in het project wordt het (terug)verdiend ander ontwerp (tijd, hoeveelheid, kwaliteit) zoeken van combinaties op projectniveau (overheidsdoelen worden ‘meegenomen’) naarmate je meer beleidsruimte toestaat is er meer bereidheid, meer mogelijk Minder kosten voor de gemeente/ organisatie Ander ontwerp op projectniveau Geen opbrengstmogelijkheden Opbrengstmogelijkheden Dezelfde kosten voor de gemeente/ organisatie

Voorbeelden slim combineren Woningen in de EHS/landgoederen Melkveehouder, extensief beweiden (100 + 100 ha), theeschenkerij 300 producten in cafetaria Recreatie-sector Tijdelijke bestemmingen: - windmolens - kersenteelt

Ander ontwerp op gebiedsniveau Collectief/gebiedsgericht: overheid investeert in een gebied/programma via een collectief systeem terug te verdienen (heffing/ aandelen/verkoop) middelen komen later terug (soms meteen) Zoeken van combinaties op gebiedsniveau (wonen, natuur, landschap, recreatie, energie, werken) Minder kosten voor de gemeente/ organisatie Geen opbrengstmogelijkheden Opbrengstmogelijkheden Ander ontwerp op gebiedsniveau Dezelfde kosten voor de gemeente/ organisatie

Voorbeelden ander ontwerp op gebiedsniveau Toeristenbelasting Ruimte voor Ruimte/Knooperven/BIO Energielandschap

Alliantie-management, co-creatie Combinaties! Kracht van omgeving(spartijen) benutten Goed nagaan wat je zelf kunt; wat kan de omgeving doen Wisselende allianties Regie Gezamenlijk uitvoeren

Tot slot: relatie succesfactoren Ontwikkelingsgericht (welke meerwaarde levert de ontwikkeling op?) Creativiteit Oplossingsgericht Stimuleer ondernemerschap/innovaties Ga overleg met partijen aan Denk over sectoren heen

Op weg naar streekagenda’s Wat wil Provincie Friesland bereiken? Hoe? Het middel streekagenda Wat is een streekagenda? Project / Proces Wat moet je daarvoor kunnen? Adviezen aan/tbv de organisatie

Wat wil provincie Friesland bereiken? Voorzieningen/leefbaarheid op platteland op peil houden: voorzieningen spreiden, multifunctionele centra, digitale mogelijkheden; koppeling met sociaal-culturele identiteit. Innovatie, kennis, werkgelegenheid, recreatie & toerisme; Verbetering/vernieuwing woningvoorraad verkeersveiligheid, duurzaamheid, landschappelijke inpassing van infrastructuur, openbaar vervoer,fietsbeleid; combinatievervoer op m.n. het platteland natuur, weidevogels en ecologische verbindingszones. De zorg voor de Friese natuur en het landschap duurzame, innovatieve en concurrerende landbouw duurzame energiebronnen decentrale energieopwekking; duurzaamheid /winstgevende economische activiteiten ‘biobased economy’;

Uitspraken over hoe? De provincie kiest meer dan voorheen voor flexibele werkwijzen, zoals programma- en projectmanagement, integrale beleidsagenda’s, interactieve ‘koöperatieve’ beleidsprocessen, gebiedsgericht werken via streekagenda’s, tijdelijke structuren en (ontschotte) fondsen brede gebiedsontwikkelingsprojecten, zoals rond de Centrale As en de N-381 gemeenschappelijke strategische dynamische agenda’s. Die kunnen provinciebreed zijn, maar ook tussen provincie en enkele gemeenten. Essentieel is dat ze samen met anderen worden opgesteld. Het zullen ‘levende’ agenda’s zijn en frequent aangepast: b.v. de beleidsagenda krimp, de streekagenda’s die we tot stand willen brengen in de diverse Friese regio’s en de samenwerkingsagenda’s met de grote kernen in Fryslân; Voor alle regio’s in Fryslân zullen in 2015 Streekagenda’s tot stand gebracht zijn; de provincie zal burgers en organisaties de ruimte geven om eigen initiatieven te ontplooien. Vertrouwen als sleutelwoord: mei-inoar;

Streekagenda Niet strak gedefinieerd/gebiedsagenda Manier om samen te werken, vaak gericht op uitvoering Gebiedsgericht, integraal, samenhang Tijdsvak Partners wel/niet overheid

Reeks top down –bottom up Overheid kadert alles strak en sectoraal af en subsidiekader, sectoraal, middelsubsidies; Overheid kadert minder (sectoraal) af, doelsubsidies; Overheid heeft ontwikkelingsgericht kader en bepaalt in overleg hoe middelen worden ingezet; Ontwikkelingsgericht beleidskader, beleidsruimte en middelen worden door gebied/dorp/alliantie ingezet.

Samenwerken/organisatie 1 doel, omvang, reikwijdte 2 bevoegdheden/verantwoordelijkheden 3 processen 4 relatie(s)

Streekagenda’s in soorten ‘Project’ Vooral overheidsdoelen en overheden Provincie bepaalt reikwijdte, wie meedoet en spelregels Efficiency, opdrachtgever- opdrachtnemerschap, sturen op projecten ‘Proces’ Overheidsdoelen en maatschappelijke partijen Gezamenlijk bepalen wie meedoet, wat de reikwijdte is en wat spelregels zijn Effectiviteit, draagvlak, alliantiemanagement

Vooronderstellingen ‘Proces’ Doel helder, resultaat flexibeler ‘Project’ Geen twijfel over doelen en resultaat Partners aanwezig Budget aanwezig Doorzettingsmogelijkheid Kennis voorhanden Maatschappelijk draagvlak ‘Proces’ Doel helder, resultaat flexibeler Budget beperkt Niet afdwingbaar Gebiedskennis nodig ‘Drive’ zelfsturing

Hoe zet je het op? ‘project’ ‘proces’ Overleg tussen overheden: - reikwijdte/doel - programma/projecten - bestuursconvenant Uitvoeringsorganisatie optuigen Sturen en monitoren Streekhuis als gezamenlijk kantoor en subsidieloket ‘proces’ Starten gebiedsproces: - initiele doelen - onderzoeken partners - doelen /reikwijdte - samenwerkingsvormen Uitvoeringsorganisatie flexibeler: wisselende allianties Streekhuis: ontmoetingsplek

Sleutelwoorden ‘Project’ Efficiency Projectmatig werken Sturen op projecten Uitvoeringsorganisatie Meer top down Overheidsgericht ‘Proces” Inspiratie, vernieuwing Alliantie-management Verdienmodellen financieringsconstructies Draagvlak Meer bottom up

Competenties ‘Project’ Projectmatig werken (sturen op tijd, geld, kwaliteit, risico’s) Intersectoraal denken Creativiteit binnen projecten Kennis van gebied, Kennis van samenwerkingspartners Vertrouwen Communicatieve vaardigheden Teamplayer ‘Proces’ Belangen managen, onafhankelijke rol Schakelen tussen doelen, concepten en partijen Intersectoraal denken Creativiteit Inspirerend, oplossingsgericht Vernieuwend Verbindend Communicatieve vaardigheden Gebiedskennis Kennis van financieringsconstructies

Onderling verhouding tussen onderdelen Streekagenda / streekvisie als kapstok Gebiedsprocessen rondom infra-projecten Uitvoeringsprojecten DLG Plattelandsprojekten Subsidieverlening

Streekcommissie ‘Project’ Keuze maken! Geen verantwoordelijkheden overdragen: afstemmen/gezamenlijk programmeren en monitoren/ draagvlak bevorderen. Wel verantwoordelijkheden overdragen: rechtspersoon; eigen budgetten, vastgesteld uitvoeringsprogramma enz. ‘Proces’ Keuze maken! Geen verantwoordelijkheden overdragen: afstemmen / gezamenlijk programmeren, inspireren / draagvlak bevorderen en monitoren. Wel verantwoordelijkheden overdragen: gebiedsautoriteit! Eigen budgetten, doelstellingen, enz.

Organisatie intern Waarborgen naar buiten toe eenduidig opereren Inhoud, externe en interne organisatie (interne) afstemming tussen sectoren, processen en gebieden Lijnorganisatie, matrix, kantelen