Niet-begeleide buitenlandse minderjarigen Ilse Derluyn 10 oktober 2002

1. Definities en omschrijvingen 1.1 Vluchteling Conventie van Genève (1951): “Een vluchteling is elk persoon die, uit een gegronde vrees voor vervolging, zijn land verlaten heeft en dus de bescherming van dat land niet meer kan of wil inroepen. Hij of zij kan vervolgd worden omwille van zijn of haar ras, godsdienst of geloofsovertuiging, nationaliteit, politieke overtuiging of het behoren tot een welbepaalde sociale groep”.

Buitenlands Minderjarig Niet-begeleid 1.2 Niet-begeleide buitenlandse minderjarige: Buitenlands Minderjarig Niet-begeleid

Enkele definities “Unaccompanied minors (children) are children under 18 years of age who have been separated from both parents and are not being cared for by an adult who, by law or custom, is responsible to do so” (UNHCR, 1994). “Separated children are children under 18 years of age who are separated from both parents or from the previous legal or customary primary caregiver” (UNHCR, 2001).

Definitie Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) en Commissariaat Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatslozen (CGVS): “Elke onderdaan van en staat, die niet behoort tot de E.E.R. die de leeftijd van 18 jaar nog niet bereikt heeft en die het Belgisch grondgebied binnenkomt of er verblijft zonder dat de vader, de moeder, de wettelijke voogd of de echtgeno(o)t(e) hem/haar vergezelt”

Terminologie: - Heterogene groep: leeftijd juridisch statuut nationaliteit leeftijd juridisch statuut Terminologie: Niet-begeleide buitenlandse minderjarige (NBBM) Niet-begeleide minderjarige vluchteling Alleenstaande minderjarige asielzoeker (AMA)

2. Enkele cijfergegevens 2.1 Aantal vluchtelingen: Afrika: 3,6 miljoen vluchtelingen – minderjarigen: 56% 2.2 Niet-begeleide buitenlandse minderjarigen (NBBM): Aantal asielaanvragen : Europa: 16 100 aanvragen (UNHCR, 2001) België: 848 aanvragen (CGVS, 2001) Vlaanderen: Vlaanderen: 900 à 1000/jaar (Haven vzw, 2001)

3. Verblijfsdocumenten verkrijgen 3.1 Asielprocedure 3.2 Dienstnota DVZ 1/4/1999 3.3 Procedure slachtoffer mensenhandel 3.4 Regularisatie 3.5 Uitwijzing/repatriëring

Of reeds in het land  bijlage 26 3.1 Asielprocedure 3.1.0. Asiel aanvragen Aan de grens bijlage 25 Of reeds in het land  bijlage 26  toewijzing aan open of gesloten asielcentrum (code 207) 3.1.1. Fase 1: Dublinonderzoek: Is België bevoegd voor het asielonderzoek? (DVZ)

3.1.2. Fase 2: Ontvankelijksheidsfase: Komt de asielaanvraag in aanmerking voor verder onderzoek? Ontvankelijk: bijlage 25 (grens) of 26 (land) toewijzing OCMW (code 207) immatriculatie-attest A door gemeente (“oranje kaart”) toelating tot fase 3

2) Niet ontvankelijk: bijlage 25bis of 26bis: weigering van toegang/verblijf + bevel grondgebied te verlaten binnen aangegeven termijn (ev. bijlage 13 of 39) beroep: bij CGVS  schorsing uitwijzing (maandelijkse verlening bijlage 25/26bis tot beslissing CGVS) ontvankelijk of niet ontvankelijk ( soms met niet-terugleidingsclausule beroep: Raad van State

3.1.3 Fase 3: Gegrondheidsfase (ong. 30%): voldoet asielaanvrager aan voorwaarden van art. 1 Conventie van Genève (18/7/1951)?  Interviews met ‘regio-specialisten’ positief: erkenning als vluchteling  Bewijs van Inschrijving in het Vreemdelingenregister (BIVR) (“witte kaart”) negatief: bijlage 13: weigering tot verblijf + bevel om grondgebied te verlaten (meestal 30 dagen)  beroep: Vaste Beroepscommissie voor Vluchtelingen – verlenging immatriculatieattest  beroep: Raad van State

3.1.4. Asielprocedure NBBM: cf. volwassenen, met hierbij: Fase 1: identificatiefiche met onder meer gegevens van de minderjarige, immigratie naar België (motief, reisweg, reisgezellen) en bestaande opvang in België – begeleider?  fiche + indruk over relatie Fase 2: speciale interviews + fiches Fase 3: fiches Advocaat/hulpverlener Voogdij

Uitgeprocedeerde asielzoekers of geen asiel aangevraagd: 3.2 Dienstnota DVZ 1/3/2002 Uitgeprocedeerde asielzoekers of geen asiel aangevraagd: 3.2.1 ‘Begeleid’ "Een begeleide minderjarige is een minderjarige die het Belgisch grondgebied binnenkomt of verblijft in het gezelschap van een bonafide volwassene." (cf. definitie niet-begeleide buitenlandse minderjarige door Dienst Vreemdelingenzaken!) bevel tot terugbrenging (bijlage 38)

3.2.2 ‘Niet-begeleid’ Fase 1: aankomstverklaring voor drie maanden (bijlage 3) – ev. verlengd met 3 m. (of meer indien ‘duurzame oplossing’ (=repatriëring) mogelijk) Fase 2: indien geen repatriëring mogelijk: Tijdelijk Bewijs van Inschrijving in het Vreemdelingenregister (tijdelijk BIVR) (duur wordt bepaald door de cel ‘niet-begeleide minderjarigen van de Dienst Vreemdelingenzaken) - Fase 3: Definitief BIVR  voorwaarden: min. 3 jaar tijdelijk BIVR + geen aanknopingspunten voor mogelijke repatriëring

3.3 Procedure slachtoffer mensenhandel 3.3.1 Vormen van exploitatie: Seksuele exploitatie (prostitutie) Economische exploitatie (textiel, restaurants, huishoudelijke hulp, bedelaars, straatverkopers, sport,…) Smokkel 3.3.2 Voorwaarden: persoon is slachtoffer van mensenhandel (wet van 13/4/95) Persoon heeft het milieu van explotatie verlaten Persoon is akkoord met begeleiding (Payoke, Pag-Asa of Sürya)

3.4.1 Regularisatiecampagne 3.4.2 Art. 9 lid 3 = toekennen van een definitief of tijdelijk BIVR of een verlenging van het uitwijzingsbevel) op basis van: een (uitgeprocedeerde) asielzoeker die door toedoen van de administratieve overheden (= DVZ of CGVS) zeer lang op een beslissing over zijn asielaanvraag heeft moeten wachten; onverwijderbaar zijn: dit is van toepassing voor mensen die door omstandigheden buiten hun wil om niet kunnen terugkeren naar hun land van herkomst; ernstig ziek zijn; humanitaire redenen.

3.5 Uitwijzing/repatriëring Art. 118 van het KB van 8/10/81 betreffende de vreemdelingenwet van 15/12/1980: "een bevel om het grondgebied te verlaten niet kan worden afgegeven aan een vreemdeling die minder dan 18 jaar oud is of die volgens zijn persoonlijk statuut minderjarig is (wetgeving land van herkomst of land van nationaliteit), behoudens bijzondere beslissing van de minister (van Binnenlandse Zaken) of zijn gemachtigde."  Het bevel om het grondgebied te verlaten kan worden vervangen door een bevel tot terugbrenging.

In de praktijk: NBBM > 16 jaar én illegaal: uitwijzingsbevel motivatie: "de betrokkene heeft door zijn gedrag bewezen over voldoende maturiteit te beschikken om weer terug te keren naar zijn land van herkomst of een derde veilig land."  soms specifiek: pas uitvoerbaar vanaf 18 jaar

4. Opvang NBBM 4.1 Algemeen Richtlijnen Raad van Europa, UNHCR, IVRK Afhankelijk van procedure: 1) asielprocedure:  Federale materie Eerste en tweede fase: asielcentrum toegewezen door dispachting DVZ ofwel schakelt de Dienst Vreemdelingenzaken het parket of de Jeugdrechtbank Brussel in  plaatsing bij hoogdringendheid door Jeugdrechter bij aanvraag asiel aan de grens: soms opsluiting in gelosten asielcentrum gegrondheidsfase – erkenning: toewijzing aan OCMW (leefloon) + aan Comité of Jeugdrechtbank  plaatsing in voorziening bijzondere Jeugdbijstand– BJZ   De opvang van asielzoekers in België Het opvangsysteem (in de centra tijdens de duur van de ontvankelijkheidprocedure en de opvang door de OCMW’s van de asielzoekers die zijn toegelaten tot de gegrondheidsprocedure) werd door de wet van 15 juli 1996 ingesteld.  Sinds 20 januari 1997, wordt voor elke nieuwe asielzoeker een opvangcentrum als verplichte plaats van inschrijving aangeduid voor de duur van de ontvankelijkheidsfase van de asielprocedure. Deze toewijzing gebeurt op de dag zelf van de asielaanvraag. In de praktijk betekent dit dat een asielzoeker voor wie in het wachtregister bij de code 207 een opvangcentrum van de Staat of van het Belgische Rode Kruis wordt vermeld, uitsluitend in dit centrum steun kan verkrijgen. Voor de dagelijkse toewijzing aan het opvangcentrum is sinds januari 1997 bij de Dienst Vreemdelingenzaken een dispatchingcel opgericht. De cel is samengesteld uit twee medewerkers van het Klein Kasteeltje en twee van de Rode Kruiscentra. Zij doen de voorstellen tot toewijzing, rekening houdend met de sociale situatie en de beschikbaarheid van plaatsen in de centra. De Dienst Vreemdelingenzaken officialiseert deze toewijzing en voert ze in in het wachtregister. De toewijzing aan een opvangcentrum stopt bij een definitieve beslissing omtrent de ontvankelijkheid van de asielaanvraag. Indien de beslissing negatief is kan eventueel, vanuit het centrum, de vrijwillige repatriëring georganiseerd worden. Is de beslissing positief dan kan de asielzoeker doorstromen naar een gemeente en wordt hij gesteund door een OCMW. Er moet rekening mee gehouden worden dat bij de tweede fase van de opvang (door de OCMW’s) er een verschil kan zijn tussen de administratieve (het toegewezen OCMW) en de feitelijke verblijfplaats (de gemeente waar de asielzoeker effectief woont) van de ontvankelijke asielzoeker. In 1993 dacht de regering eraan een verplichte verblijfplaats op te leggen aan de asielzoekers, maar dat werd door de Raad van State afgewezen als zijnde in strijd met de Grondwet en het EVRM. Een team van 20 personen werd belast met de begeleiding van (ontvankelijk verklaarde) asielzoekers naar de OCMW’s, de zogenaamde tweedelijnsopvang; Er werd ook een tweede verdeelcel opgericht. Deze cel moet erover waken dat de toewijzing van ontvankelijk verklaarde asielzoekers aan de OCMW’s gestructureerd en snel verloopt, en dat de OCMW’s onmiddellijk verwittigd worden. De open opvangcentra zijn geenszins te vergelijken met de gesloten centra; de asielzoekers kunnen trouwens niet worden verplicht om daadwerkelijk in deze centra te verblijven. De maatschappelijke dienstverlening kan echter uitsluitend in het opvangcentrum verkregen worden, indien dit centrum als verplichte plaats van inschrijving werd aangewezen. De opvangcentra hebben een ruime bed - bad - brood - opdracht en zorgen eveneens voor de essentiële sociale en medische begeleiding. Ze verlenen in geen geval financiële steun aan asielzoekers die verkiezen om niet in het toegewezen opvangcentrum te verbijven.

2) Geen asielprocedure  Vlaamse materie  toewijzing aan Comité en Jeugdrechtbank  Plaatsing in bijzondere jeugdzorg, Kind en Gezin, Vlaams Fond Concreet voor: jongeren die illegaal zijn jongeren binnen procedure slachtoffer mensenhandel jongeren erkend als vluchteling jongeren binnen procedure dienstnota DVZ

Federaal: Open en gesloten asielcentra (federaal, Rode Kruis, andere) Lokale Opvang Initiatieven (LOI’s) bv. De Lier, De Bilck Ieper Gemeenschappen: Bijzondere Jeugdzorg bv. pleeggezinnendiensten, begeleid zelfstandig wonen, gemeenschapsinstelling, residentiële centra,… specifieke initiatieven bv. ‘t Huis, Mentor Escale, Minor Ndako

4.2 Opvangcentra – typering Asielcentrum – AMA-afdeling (alleenstaande minderjarige asielzoekers) ‘t Huis Aalst De Lier/De Bilck Ieper Gemeenschapsinstellingen Pleeggezin Begeleid Zelfstandig Wonen

5. Begeleiding opvang (bed, brood, bad) individuele begeleiding: administratief (procedure) school (Onthaalklas voor Anderstalige Nieuwkomers (OKAN)) individuele gesprekken specifieke begeleiding groep beperkt activiteiten, animatie, kamp,… groepsgesprekken

6. Gedrags- en psychische problemen 6.1 Uitingen: post-traumatische stress stoornis angststoornissen depressie conduct disorder ernstige psychiatrische problemen …

6.3 Risico- en protectieve factoren 6.2 Mogelijke oorzaken: traumatische ervaringen – voor – tijdens – na verblijf in vreemd land/huidige leefsituatie alles zonder steun van ouder(figuur) ‘resilience’ / beschermende factoren 6.3 Risico- en protectieve factoren Kenmerken individu Geslacht - Leeftijd Persoonlijkheid Psychopathologie vooraf Intelligentie, cognitie Vertrouwdheid met taal, cultuur,…

Kenmerken sociaal netwerk Gezin Sociaal netwerk, vrienden, familie, eigen cultuur,… Kenmerken context en cultuur Cultuur Ideologie

6.3 Psychologische begeleiding Traumabegeleiding – PTSS Taal Verbaliteit/verbaliseren – tolk Cultuur Specifiek: non-verbale therapieën (bv. creatieve therapieën, psychomotorische therapie) verbale therapieën (ev. met tolk); individueel of in groep

7. Knelpunten Asielprocedure: leeftijdsbepaling repatriëring 16-plussers voogdij

Knelpunten (2) Begeleiding: bevoegdheidsverdeling (en geruzie) onderscheid wel / niet asielprocedure oneigenlijk gebruik Bijzondere Jeugdzorg? psychologische ondersteuning (taal?, omkadering)

Knelpunten (3) Voor jongere zelf: ‘geheim’ toekomstperspectief? – onzekerheid opvang (asielcentrum) verder: cultuur – integratie – verwerking - ….

Knelpunten (4) En voor de hulpverlener? Wat betekent ‘interculturalisering’ van de hulpverlening Hoe ga ik als hulpverlener om met de aanwezigheid van verschillende culturen in mijn werk? Culturele waarden en normen? Bv. islam, positie van de vrouw, gebruik van straffen, culturele riten en gebruiken (bv. huwelijk, besnijdenis,…),… Omgaan met religie Omgaan met overheid Omgaan met ‘burn-out’ Overdracht en tegenoverdracht …