Hoofdstuk 6: De onderneming als organisatie Economie, een Inleiding Hoofdstuk 6: De onderneming als organisatie

De onderneming als organisatie Doel van onderneming Winstmaximalisatie Beperkingen Technologisch (inputs) Marktomgeving

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming Maximaliseert de onderneming haar winsten? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? 1. De omvang en organisatie van ondernemingen 2. De reikwijdte en grenzen van de onderneming De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming Maximaliseert de onderneming haar winsten? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief

1.1. De omvang en organisatie van ondernemingen Kleine en middelgrote ondernemingen ‘KMO’s’ (versus grote ondernemingen) Criteria: Aantal werknemers kleiner dan 250 Jaaromzet lager dan €50 miljoen Of jaarlijks balanstotaal lager dan €43 miljoen

1.1. De omvang en organisatie van ondernemingen Overwicht van kleine ondernemingen 68% der ondernemingen hebben minder dan 5 werk-nemers 96,6% der ondernemingen hebben minder dan 50 werknemers Bedrijven met meer dan 500 werknemers maken maar 0,2% der ondernemingen uit, maar zorgen wel voor 30% van de arbeidsplaatsen

1.1. De omvang en organisatie van ondernemingen Meeste multinationale ondernemingen zijn grote bedrijven hebben productievestigingen over verscheidene landen Rangschikking volgens zakenkrant Financial Times

1.1. De omvang en organisatie van ondernemingen Eenmanszaak Ondernemer = eigenaar = bedrijfsleider Vermogen eigenaar niet gescheiden Alternatief: eenpersoonsvennootschap met beperkte aansprakelijkheid (ebvba) Grotere onderneming Besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (bvba) Beperkt aantal vennoten Vennoten bezitten aandelen (op naam): bewijzen voor aandeel in totale vermogen van onderneming Persoonlijk vermogen: afgescheiden

1.1. De omvang en organisatie van ondernemingen Nog grotere onderneming Naamloze vennootschap (nv) Groot aantal vennoten mogelijk Aandelen niet langer op naam maar overdraagbaar aan anderen Hoogste instantie: algemene vergadering Alle vennoten Minstens eenmaal per jaar Goedkeuren van resultatenrekening en bestemming van winst Beleid in praktijk: raad van bestuur Grote aandeelhouders Dagelijks bestuur: directie of management

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? 1. De omvang en organisatie van ondernemingen 2. De reikwijdte en grenzen van de onderneming De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming Maximaliseert de onderneming haar winsten? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief

1.2. De reikwijdte en grenzen van de onderneming Ondernemingen vaak groot en complex Drie soorten leden Werknemers Managers Eigenaars Waarom wordt productie niet georganiseerd door middel van markttransacties tussen individuen? Coase: complexe en omvangrijke organisaties hebben belangrijk voordeel Transactiekosten (onderhandelingskosten) lopen niet zo hoog op

1.2. De reikwijdte en grenzen van de onderneming Organisaties ontstaan wanneer Interne organisatie van de transactie minder kostelijk is dan de externe organisatie via de markt Externe organisatie: bij elke nieuwe situatie moet worden heronderhandeld tussen beide marktpartijen Interne organisatie: één partij draagt soevereiniteit over aan andere partij Make or buy beslissing Make: intern Buy: extern: outsourcing

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming 1. Economische winsten 2. De ontvangstenfuncties en kostenfuncties 3. Twee regels voor winstmaximalisatie Maximaliseert de onderneming haar winsten? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief

Winst = totale opbrengsten – totale kosten 2.1. Economische winsten Winst = totale opbrengsten – totale kosten Totale opbrengsten: opbrengsten uit verkochte output Totale kosten: Arbeid Kapitaal Energie Materiaal Opmerking: economische kost = opportuniteitskost = waarde van die input in beste alternatieve aanwending. Dit zijn ook economische kosten: Gederfd salaris Gederfde huur van gebruikt gebouw

2.1. Economische winsten Economische winst ≠ boekhoudkundige winst

We houden dus rekening met 2.1. Economische winsten We houden dus rekening met Economische kost In plaats van historische kost Voorbeeld: Koffiebrander: contract om koffiebonen te kopen aan €5 per kilo Echter: prijs koffiebonen op wereldmarkt daalt tot €4 per kilo Outputbeslissing? Op basis van €4 Want aan deze prijs kan hij de koffiebonen weer verkopen Historische kost van €5 niet relevant

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming 1. Economische winsten 2. De ontvangstenfuncties en kostenfuncties 3. Twee regels voor winstmaximalisatie Maximaliseert de onderneming haar winsten? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief

2.2. De ontvangstenfuncties en kostenfuncties Opdeling: Hoofdstuk 6: hoeveel produceren Hoofdstuk 7: hoe produceren

Totale ontvangstenfunctie Op voorwaarde dat onderneming haar complete output aan dezelfde prijs verkoopt: Merk op: inverse vraagfunctie Verwijst naar ondernemingsvraag d.w.z. voor individuele producent Ondernemingsvraag meestal vlakker dan marktvraag Ondernemingsvraag = marktvraag bij monopolie Er is slechts 1 producent Ondernemingsvraag helemaal horizontaal bij perfecte concurrentie: prijsnemerschap voor producent

Totale ontvangsten hangen op dubbele wijze af van output: Outputstijging verhoogt totale ontvangsten bij gegeven prijs Verhoogde output vereist wel lagere prijs om deze verkocht te krijgen en verlaagt dus totale ontvangsten Totale ontvangsten: Voorbeeld En dus volgende kwadratische ontvangstenfunctie

Elastische deel van vraagrechte: 2.2.1. Totale ontvangsten Elastische deel van vraagrechte: Prijsdaling leidt tot ontvangstentoename Inelastische deel van vraagrechte Prijsdaling leidt tot ontvangstenafname

2.2.2. Totale kosten Twee opmerkingen: Voorbeeld: Kostenfunctie: minimale uitgaven Uit optimale combinatie van productiefactoren Zie Hoofdstuk 7 Kostenfunctie: economische kosten Waarde van productiefactoren in hun beste alterna-tieve aanwending Voorbeeld:

2.2.2. Totale kosten Eigenschappen: Kosten nemen toe in functie van output Curve vertrekt vanuit oorsprong Typisch aan langetermijn kostencurve Alle kosten zijn variabel op lange termijn Lage outputniveaus: kosten nemen minder dan evenredig toe met output (toenemende schaalopbrengsten) Hoge outputniveaus: kosten nemen meer dan evenredig toe met output (afnemende schaalopbrengsten) Rechte kostencurve wordt verkregen bij constante schaalopbrengsten

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming 1. Economische winsten 2. De ontvangstenfuncties en kostenfuncties 3. Twee regels voor winstmaximalisatie Maximaliseert de onderneming haar winsten? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief

2.3.1. Het outputniveau dat de winst maximaliseert Totale winstfunctie Hangt via Totale ontvangsten en Totale kosten zelf af van outputniveau Formeel: Gedragsveronderstelling: Onderneming kiest outputniveau met maximale winst

2.3.1. Het outputniveau dat de winst maximaliseert Marginale ontvangsten: Bijkomende totale ontvangsten die voortvloeien uit verkoop van één bijkomende eenheid Voor zeer kleine veranderingen: afgeleide van totale ontvangstenfunctie naar output Marginale kosten: Bijkomende kosten die voortvloeien uit verkoop (en dus productie) van een additionele eenheid Voor zeer kleine veranderingen: afgeleide van totale kostenfunctie naar output

2.3.1. Het outputniveau dat de winst maximaliseert Winstmaximalisatie Winstmaximaliserende onderneming kiest output zo dat Noodzakelijke, niet voldoende voorwaarde MO en MK kunnen meermaal snijden

2.3.2. De sluitingsregel Let wel, Maximale winst is niet noodzakelijk positief (maximale winst = kleinste verlies) Onderneming zal slechts produceren indien zij positieve totale economische winst realiseert Vergelijk totale opbrengsten en kosten Of, equivalent, gemiddelde opbrengsten en kosten Bij winstmaximaliserend outputniveau

Gemiddelde opbrengsten: 2.3.2. De sluitingsregel Gemiddelde opbrengsten: Gemiddelde kosten: Sluitingsregel Indien bij winstmaximaliserende output GO < GK  sluiten Voorbeeld Figuur 6.5.: Links: beter om te produceren Rechts: beter om te sluiten

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming Maximaliseert de onderneming haar winsten? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief

3. Maximaliseert de onderneming haar winsten? Model van de winstmaximaliserende onderneming Kritiek? Gedragstheorieën (‘behavioural theories’) stellen dat ondernemingen niet altijd in staat zijn om winstmaximaliserende keuzes te maken, omwille van beperkte rationaliteit Managementtheorieën (‘managerial theories’) beklemtonen probleem van controle van eigenaars op beslissingsnemers in ondernemingen

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming Maximaliseert de onderneming haar winsten? 1. Gedragen ondernemingen zich rationeel? 2. Is er voldoende controle op het management? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief

3.1. Gedragen ondernemingen zich rationeel? Case study 1 Feldman Conclusie: Goede outputbeslissing (Slechte prijsbeslissing) Informatie blijkt essentieel Case study 2 Zweeds tabaksmonopolie

3.1. Gedragen ondernemingen zich rationeel? Regel dat MO = MK: geldt bij benadering Vaak andere terminologie gebruikt door bedrijven Vuistregels, trial and error

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming Maximaliseert de onderneming haar winsten? 1. Gedragen ondernemingen zich rationeel? 2. Is er voldoende controle op het management? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief

3.2. Is er voldoende controle op het management? Het principaal-agent probleem Controlemechanismen en incentives

3.2.1. Het principaal-agent probleem Verschillende doelstellingen Aandeelhouders: Jaarlijks dividend Maximale winst Managers: Vrije tijd Voordelen in natura Prestige Interne groei Gerealiseerde omzet eerder dan gerealiseerde winst Zie Figuur 6.6. Externe groei Ongeoorloofde overnames

Interne controlemechanismen: aandeelhouders sturen gedrag van managers Rechtstreekse controle Formele en informele regels Goed bestuur = corporate governance Onrechtstreekse controle Juiste prikkels, incentives Voorbeeld: managers krijgen aandelenoptie, bonus… Nadelen: korte termijn focus, free riding, risicoaverse managers

3.2.2. Controlemechanismen Externe controlemechanismen: management controle door mensen buiten onderneming Markt voor bedrijfscontrole (market for corporate control) Blootstelling aan mogelijke overname Nadelen: ‘financiële gifpillen’, free riding aandeelhouders Concurrentie

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming Maximaliseert de onderneming haar winsten? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief

4. De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief Voor vennootschappen met rechtspersoonlijkheid Bedrijf heeft eigen bezittingen en schulden Balans Eigen vermogen = bezittingen – schulden aan derden Bedrijf maakt kosten en realiseert opbrengsten Resultatenrekening

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming Maximaliseert de onderneming haar winsten? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief 1. De balans 2. De resultatenrekening 3. Het verband tussen resultatenrekening en balans

Situatie van bedrijf op bepaald moment in tijd 4.1. De balans Situatie van bedrijf op bepaald moment in tijd Balans beschrijft voorraadveranderlijken (foto) Activa en passiva Activa: hoe worden middelen gebruikt Passiva: waar komen middelen vandaan Actiefzijde = Passiefzijde Passiva: Eigen vermogen (= Eigen kapitaal + Winst) Schulden op lange termijn Schulden op korte termijn

4.1. De balans Activa: Vaste activa: niet getransformeerd gedurende groot aantal productiecycli, doch levensduur niet oneindig (afschrijvingen) Immaterieel: octrooien, … Materieel: gronden, gebouwen, machines, … Financieel: participaties in andere bedrijven, … Vlottende activa: vaak gedurende één productiecyclus getransformeerd Voorraden Vorderingen Geld

Volgorde van balansposten: 4.1. De balans Volgorde van balansposten: Actief: naar toenemende graad van liquiditeit Passief: naar toenemende opeisbaarheid Solvabel: indien bezittingen voldoen om schulden aan derden af te lossen (op termijn) Liquide: indien bedrijf in staat is om schulden op korte termijn af te lossen Liquiditeitsprobleem kan ontaarden in insolvabiliteit Voorbeeld: bezittingen onder hun waarde verkopen

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming Maximaliseert de onderneming haar winsten? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief 1. De balans 2. De resultatenrekening 3. Het verband tussen resultatenrekening en balans

4.2. De resultatenrekening Situatie van bedrijf tijdens afgelopen periode Resultatenrekening beschrijft stroomveranderlijken (film) Debet en credit Debet: Kosten Credit: Opbrengsten Resultaat = Opbrengsten – Kosten Resultaat Bedrijfsresultaat Financieel resultaat Uitzonderlijk resultaat

4.2. De resultatenrekening Terminologie Opbrengst ≠ Ontvangst (geld wordt geïnd) Kost ≠ Uitgave (geld verlaat bedrijf) Afschrijving is kost maar geen uitgave Investering is uitgave maar geen kost Bedrijfsresultaat: kernactiviteiten Credit: verkopen Debet: grondstoffen, lonen en wedden, afschrijvingen, … Financieel resultaat: Credit: te ontvangen intresten Debet: te betalen intresten

4.2. De resultatenrekening Financieel resultaat omvat niet: Inning vorderingen Aflossing lening Resultaat = Bedrijfsresultaat + Financieel resultaat + Uitzonderlijk resultaat Boekhouding: historische kosten Geen opportuniteitskosten (met betrekking tot inzet van eigen vermogen) in rekening Verschil boekhoudkundige versus economische winst Wijze van financiering bijgevolg specifiek relevant voor boekhoudkundige winst

4.2. De resultatenrekening Wijze van financiering bijgevolg specifiek relevant voor boekhoudkundige winst Eigen vermogen: leidt niet tot intrestkost Vreemd vermogen: leidt tot intrestkost Relatie economische en boekhoudkundige winst: Boekhoudkundige rentabiliteit op eigen vermogen

4.2. De resultatenrekening Liquiditeitsproblemen? Zelfs bij winstgevende bedrijven Lenen kan, maar vaak moeilijk Naast winst ook cash flow beoordelen! Cash flow = Winst + Kosten die geen uitgaven zijn – Opbrengsten die geen ontvangst zijn

De onderneming als organisatie - Inhoudstafel Waarom zijn er ondernemingen? De outputkeuze van de winstmaximaliserende onderneming Maximaliseert de onderneming haar winsten? De onderneming vanuit boekhoudkundig perspectief 1. De balans 2. De resultatenrekening 3. Het verband tussen resultatenrekening en balans

4.3. Het verband tussen resultatenrekening en balans Link 1 Winst op resultatenrekening wordt verdeeld over Overheid (belasting) Aandeelhouders (dividend) Balans (ingehouden winst) Link 2 Hefboom of leverage Rentabiliteit op eigen vermogen laten toenemen via schuldfinanciering Voorwaarde: werkelijke rentabiliteit > intrestvoet