POLITIEGEWELD Jaap Timmer Hoofddocent Politie- en Veiligheidstudies VU Centrum voor Politie- en Veiligheidswetenschappen VU

Politie in Nederland 42.000 km2 16 miljoen inwoners 57,000 executieve politieambtenaren 27 politiekorpsen 25 politie regio’s (eigen korpsbeheerder) Korps landelijke politiediensten (min. BZK) Koninklijke marechaussee (min. Defensie) Gezag in Sr optreden: OM (min. Justitie) NL 356 agenten per 100.000 inwoners Duitsland: 320 per 100.000 (oud) Frankrijk: 394 per 100.000 (oud) Moordratio NL 1,4 per 100.000 Moordratio D 1,0 per 100.000

Vragen Hoe hanteert de politie het geweldmonopolie? Wat zijn de gevolgen van het geweldgebruik van en tegen de politie? Wat is er veranderd in het geweldgebruik van en tegen de politie en de gevolgen daarvan?

Bronnen Geweldmelding agenten alle korpsen Beoordeling Korpschef + Hoofdofficier Klachten Rijksrecherche Nederlands Forensisch Instituut Rechtenbanken en Gerechtshoven Kranten + tijdschriften Correspondentie en interviews Literatuur

Definitie (politie)geweld Artikel 1 lid 3 sub b Ambtsinstructie 1994: “elke dwangmatige kracht van meer dan geringe betekenis uitgeoefend op personen of zaken”; Praktisch/sociologisch: gerichte aantasting fysieke integriteit van personen of groepen met doel gedragsalternatieven te beperken; Inbreuk grondrechten.

Grondrechten Artikel 6 Internationaal Verdrag betreffende Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR): recht op leven, niemand mag willekeurig van leven worden beroofd; Artikel 2 EVRM: recht van ieder op leven en verbod van opzettelijke levensberoving; Artikel 15, 2 EVRM: recht op bescherming van leven; Artikel 11 NL Grondwet beschermt recht op lichamelijke integriteit; Inbreuk niet toegestaan; Tenzij: bij wet geregeld!

(Internationale) verankering geweldbevoegdheid Code of Conduct for Law Enforcement Officials 1979 (VN); Basic Principles on the Use of Force and Firearms by Law Enforcement Officials 1990 (VN); 8 Politiewet 1993 Ambtsinstructie 1994 Voorwaarden politiegeweld: dient legitiem doel, in balans met doel (proportioneel) en niet indringender dan nodig (subsidiair) Geoefendheid, melden aan meerdere

Uitgewerkte bevoegdheid ● Pepperspray 12 Ambstinstructie 1994: aanhouding bij verzet en/of wapen, zelfverdediging Traangas en waterwerper (Ambtsinstructie 1994) Dienstvuurwapen (WP5, MP5) 7 Ambstinstructie 1994: aanhouding vuurwapengevaarlijke personen+ verdachten/veroordeelden misdrijf vier jaar cel of meer, tevens aantasting persoonlijke leefsfeer of lichamelijke integriteit, of bedreigend voor samenleving Precisievuurwapen (HK PSG1 HK G3, Mauser SR93) voorkoming of bestrijding van (potentieel) zeer ernstige misdrijven onder direct levensbedreigende omstandigheden

POLITIE EN GEWELD 1978-2005 1978 = 100

Politieel vuurwapengebruik 1978-2005 81 gedood, 382 gewond

Ongewilde schoten Ongewilde letselschoten: Klungelschoten Reflexschoten worstelschoten Helft ongewilde letselschoten: uit nog slechts ter hand genomen dienstpistolen

Schieten op auto’s Helft alle gericht schoten afgevuurd op auto’s Doorgaans achter auto’s aan Meestal mis, soms met letsel Meerderheid niet rechtmatig Relatief veel vervolgingen en straffen

Politiegeweld 2000 Totaal Letsel Fysiek geweld: 1.079 476 Wapenstok: 196 81 Diensthond: 306 253 Vuurwapen (588): 59 11 Overig: 121 61 Pepperspray: PM PM Totaal: 1.761 882

Doel politiegeweld 2000 Totaal % Aanhouden 266 12 vuurwapengevaarlijke VE Aanhouden overig: 788 35 Noodweer politie: 1.052 46 Noodweer overig: 139 6 Overig: 25 1 Totaal: 2.270 100

Sr-feit politiegeweld 2000 Totaal % Geweld: 956 46 Bedreiging: 256 12 WWM: 124 6 (64%) Vermogen: 213 10 Verkeer: 184 9 Overig: 361 17 Totaal: 2.094 100

Typen gevaarsituaties 100 548 Totaal 10 58 Overig 8 5 28 Belediging 7 35 Twist 6 9 50 Spontaan geweld 12 63 Wederspannige omststanders 4 14 77 Verbaal optreden 3 15 89 Agressieve verstoorde 2 148 Wederspannige verdachte 1 % Aantal

Letsel politiezijde Letsel p/j aantal % sterkte Jaren 1970 271 1 2005* 995 2,0 * schattingen Schade: €11,5 miljoen p/j Vermoorde agenten 1970 - 2004 1970-1979 6 1980-1989 3 1990-1999 2 2000-2005 2 Totaal 34 jaar 13

Verantwoording Meldingsplicht, voorgeschreven formulier Beoordeling korpsleiding via adviseur Twijfel, aangifte, klacht > onderzoek BIO Letsel en/of schieten > melden Hoofdofficier Raak schieten > onderzoek Rijksrecherche Onderzoek Rijksrecherche: getuige tenzij Beoordeling Hoofdofficier, gehoord OM-commissie vuurwapengebruik Beslissing: sepot of vervolgen Substantiële kritiek Hof: hoor-termijnen, objectiviteit, publieke uitspraken leidinggevenden Substantiële kritiek EU Hof: objectiviteit door termijn inzet RR en inzet personeel RP ASD onderzoek Nieuwe Politiewet: Rijksrecherche zelfstandig

Toetsing politiegeweld 96-00 Vuurwapen Ander geweld Geïmproviseerd Gemiddeld KC accoord 92% 97% 63% 93% KC niet acc 9% 3% 73% 7% OM accoord 84% 95% - 87% OM niet acc 16% 5% 13%

Toetsing vuurwapengebruik 1978-2000 980 gevallen gericht schieten Op auto’s HO 31% akkoord, op personen 75% 346 rake zaken 31 vervolgingen agent 11 schuldig bevonden 10 strafoplegging 1978-1995: 5 x 12 Sv Hof tegen sepot HOvJ 1996-2000: zeker 10 x 12 Sv Juridisering Mondigheid Marktbewuste advocaten

Gedempt politiegeweld? Professionalisering: Verbeterde wet- en regelgeving Verbeterde opleiding en training Specialisering: Invoering en ontwikkeling ME Invoering en ontwikkeling AT Vermaatschappelijking Maatschappelijk betrokken, ingebedde en aangestuurde politie

Kerncijfers Arrestatieteams 1992 tot en met 2005 1992 = 100

Verklaring meer gevaar politiewerk Meer geweld in samenleving Verruwing omgangsvormen Instant individuele behoeftebevrediging Onvoldoende informatie Onvoldoende voorbereiding Goedmoedige agent Agent laat zich verrassen Geen voorbeschreven veilige werkwijzen Onvoldoende coördinatie, leiding, aansturing en organisatie

Veiliger politiewerk? Maak het schijnbaar onvoorspelbare voorspelbaar Informatiegestuurd politieoptreden Registratie en analyse geweld van en tegen politie Toepassing kennis in organisatie, aansturing, opleiding en training Meer en vooral beter IBT VAG toevoegen aan opleiding + IBT Meer specialisten?

Stellingen Voorkomen is beter dan vervolgen Melding, registratie, analyse voor info basispolitie maakt politiewerk veiliger 3 Slimme procedures voor basispolitie toevoegen aan IBT-doel/aanpak-analyse maakt politiewerk veiliger Het schijnbaar onvoorspelbare is voorspelbaarder te maken! Workshop 1 ● Communicatieve vaardigheden verbeteren ● Leiding geven verbeteren ● Beoordeling + verantwoording verbeteren

www.politiewetenschappen.nl www.politiegeweld.nl js.timmer@fsw.vu.nl BEDANKT!