Programma WELKOM 18.00 – 18.30 Ontvangst 18.30 – 18.55 drs. Toon van der Klugt, loco dijkgraaf HHSK 19.00 – 19.25 Prof dr. D. Loorbach DRIFT 19.30 – 19.55 Rondvraag 20.00 -20.30 Afsluitende borrel Avondvoorzitter Marco Maréchal

Naar een klimaatbestendig HHSK drs. A.J.B. van der Klugt, hoogheemraad Mooi achtergrondfoto toevoegen? Luchtfoto polder of stedelijk gebied HHSK?

Opbouw presentatie Wat komt op ons af? Omvang en gevolgen Het Nationale Deltaprogramma & impact HHSK; - Waterveiligheid - Zoetwatervoorziening - Ruimtelijke adaptatie Aanpak HHSK: - Wat doen we al? - Case: klimaatadaptatie in Rotterdam Afbakening: deze presentatie gaat over de aanpassing aan de gevolgen van de klimaatverandering, adaptatie. Het andere spoor dat loopt is het wegnemen van de oorzaken van de klimaatverandering, mitigatie. Hieronder vallen initiatieven om de CO2-uitstoot te reduceren. Die worden in deze presentatie niet behandeld.

Het weer wordt extremer Wat komt op ons af? Klimaatverandering: De 4 klimaatscenario’s rust, druk, warm, stoom Het weer wordt extremer: warmer, natter, droger, onderbouwen. Het water komt van 4 kanten: rivier, zee, regen, grondwater.

Het weer wordt extremer

Het weer wordt extremer

Wat komt op ons af? Gevolgen HHSK Waterkeringen zijn eerder toe aan versterking Meer wateroverlast door hevige neerslag  “water op straat” doordat riolering en oppervlaktewater vol staat Problemen met aanvoer van water van juiste kwaliteit voor diverse ruimtelijke functies  (economische) schade Waterkwaliteit verslechtert door extremen: - droogte: gebrek aan voldoende zoetwater van goede kwaliteit - extreme neerslag met riooloverstortingen tot gevolg Deze gevolgen toelichten adhv illustratieve foto’s 7

Het water komt van vier kanten…

Deltaprogramma Doel: “Nederland veilig en bewoonbaar houden nu en in de toekomst” Nationaal programma: alle overheden, bedrijfsleven, wetenschap en maatschappelijke organisaties

Deelprogramma’s Generiek Gebiedsgericht Veiligheid Zoetwater Nieuwbouw & Herstructurering Gebiedsgericht Rijnmond-Drechtsteden Zuidwestelijke Delta Rivieren Kust IJsselmeergebied Waddengebied

Vijf deltabeslissingen Veiligheid Update van het veiligheidsdenken Ruimtelijke adaptatie Gevolgenbeperking Zoetwaterstrategie Voldoende zoetwater beschikbaar Rijn-Maasdelta Stormvloed en rivierstanden IJsselmeergebied: Zoetwatervoorraad en veiligheid In het eerste Deltaprogramma is geconstateerd dat er gezien de samenhang in het watersysteem vijf ‘structurerende’ beslissingen te nemen zijn, die een zo grote invloed hebben op hoe de delta zich ontwikkelt, dat ze met voorrang behandeld dienen te worden zodat we ons daarop kunnen instellen. Deze vijf ‘Deltabeslissingen’ worden de komende jaren voorbereid zodat in het Deltaprogamma 2014 een samenhangend voorstel aan de politiek kan worden gedaan.

Betrokkenheid HHSK Bestuurlijke vertegenwoordiging: Stuurgroep Deltaprogramma Stuurgroep Rijnmond-Drechtsteden “Stuurgroep” Zoetwater West-Nederland Stuurgroep regioproces Nederrijn-lek “Stuurgroep” Veiligheid Bestuurlijk Kernteam UvW Ambtelijke vertegenwoordiging in werkgroepen

Deltascenario’s Fysische en sociaaleconomische ontwikkelingen Scenario’s met bandbreedte De toekomstbeelden geven niet alleen een indicatie van de mogelijke veranderingen in de fysische en sociaaleconomische omgevingsfactoren, maar ze tonen ook de mogelijke verschuivingen in het gebruik van ruimte, land en water vanwege de verwachte schaarste aan grondstoffen. Deze scenario’s beschrijven de ontwikkelingen met een bandbreedte die, volgens de huidige kennis, plausibel en relevant is voor het toekomstige waterbeheer.

Deltabeslissing Veiligheid Nieuwe normen voor dijken via risicobenadering Voorkomen grote economische schade Voorkomen grote groepen slachtoffers Beschermen vitale en kwetsbare voorzieningen Huidige watersysteem blijft de basis Problemen vooral lokaal oplossen Preventie – ruimtelijke ordening – calamiteitenbestrijding

Deltabeslissing Zoetwater Bij droogtecalamiteiten meer zoetwater voor West Nederland Voor reguliere situaties komende jaren geen opgave Maatregelen: vergroten capaciteit aanvoer naar Hollandse IJssel, via Lopiker- en Krimpenerwaard Inzetten op waterbesparing door gebruikers

Mogelijke maatregelen wateraanvoer Het gaat om een adaptieve strategie: eerst stap 1, daarna nut en noodzaak van stap 2 bekijken, enz.

Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie Strategie: Kwetsbaarheid gebied in kaart brengen (Stresstest) Gezamenlijke adaptatiestrategie Maatregelen vastleggen in bestaand beheer en beleid (meekoppelen, maatregelenpakket) Consequenties: Lokale kennis en inzicht vergroten Afdwingen voorwaarden voor (her)ontwikkelingen Maatschappelijke bekendheid en bewustzijn vergroten Verdergaande samenwerking partijen

Aanpak HHSK: wat doen we al? Versterken primaire waterkeringen: BAS, Krimpen, IJsseldijk, alsmede secundaire keringen Rotte- en Ringvaartboezems Uitbreiden opvang- en transportcapaciteit watersystemen: Programma Wateropgave 2015, Waterberging Eendragtspolder als extra systeemberging voor de Rotteboezem en calamiteitenberging Verbeteren waterkwaliteit: KRW/waterkwaliteitsbeelden RO/Watertoets: nieuwe watersystemen moeten voldoen aan klimaat 2050/2100 In uiteindelijke presentatie deze teksten vervangen door illustratieve foto’s en kaartjes

Dijkversterking BAS Foto toevoegen

Programma Wateropgave 2015 Vragen erbij.. wat wil je laten doen en wat wil je laten zien? Het programma Wateropgave 2015 is erop gericht om wateroverlast als gevolg van extreme neerslag tot een aanvaardbaar niveau (conform landelijke afspraken mbt normering) terug te brengen. Daartoe wordt de bergings- en transportcapaciteit van het systeem vergroot. Dit kan door middel van het graven van extra waterberging, het aanleggen of vergroten van gemalen en het verbeteren van verbindingen zoals duikers. De foto toont de verbreding van de 4e tocht in de Zuidplaspolder.

Waterberging Eendragtspolder

KRW / Waterkwaliteitsbeelden

Water & RO / de Watertoets HHSK is in een vroeg stadium bij ruimtelijke planprocessen betrokken en bewaakt dat water een volwaardige plek krijgt in de ruimtelijke planvorming. Dit noemen we De Watertoets. De Watertoets is eigenlijk het hele proces van vroegtijdige betrokkenheid en afstemming, niet zozeer een feitelijke toets. Ruimtelijke ontwikkelingen mogen de watrerhuishouding van het betreffende gebied niet negatief beinvloeden. Daartoe moet de toename van verhard oppervlak worden gecompenseerd door de aanleg van extra oppervlaktewaterberging. HHSK berekent dit en geeft dat mee aan de ontwikkelaars. Nieuwe stedelijk gebied moet voldoen aan het klimaat van 2100 omdat nieuwe bebouwing voor decennia zal blijven bestaan. Het sluitstuk van de watertoets is het zgn Wateradvies, waarin de waterbeheer formeel advies geeft t.a.v. het betreffende plan. Voor kleinere plannen gebruikt HHSK de zgn Digitale Watertoets (zie figuur) waarbij initiatiefnemers hun plan zelf van tevoren kunnen toetsen op relevantie voor waterstaatkundige aspecten.

Case: klimaatadaptatie in Rotterdam Toelichting specifieke problemen Rotterdam: complexe omgeving, grote opgaven WP2 is de basis voor de waterpijler van de Rotterdamse Adaptatiestrategie

Doelen en aanpak wateropgaven in Rotterdam zijn vastgelegd in WP2

Waterveiligheid Foto nog vervangen door foto van grote boezemwaterkering met werkzaamheden. Rotterdam beschermen tegen overstromingen, waarbij alle waterkeringen, dus ook de regionale keringen, uiterlijk in 2020 voldoen aan de huidige normeringen

Waterkwantiteit Voor 2027 de huidige wateropgave in het stedelijk gebied oplossen, waarbij de meest urgente knelpunten en kansrijke plekken voor 2018 worden opgepakt

Waterkwaliteit Voor 2027 de huidige wateropgave in het stedelijk gebied oplossen, waarbij de meest urgente knelpunten en kansrijke plekken voor 2018 worden opgepakt

Afvalwaterketen Door samenwerking in de afvalwaterketen bereiken van een eenmalige kostenbesparing van ten minste 4 miljoen euro vóór 2020 en een structurele (jaarlijkse) kostenbesparing van ten minste 1,3 miljoen euro vanaf 2020

De Rotterdamse adaptatiestrategie Robuust systeem: de basis op orde houden en versterken Adaptatie: benutten van de hele stedelijke ruimte Meekoppelen en samenwerken: opgaven realiseren binnen stedelijke onderhoudsprogramma’s en betrekken meerdere stakeholders De RAS draagt bij aan doelen op het gebied van leefomgeving, samenleving, ecologie en economie.

Samenwerking met Rotterdam Water & Klimaatoverleg Rotterdam Uitvoering Waterplan 2 Rotterdam Deelgemeentelijk Waterplan-overleg Samenwerking in de Afvalwaterketen (RoSA)

Facts & figures AWK Ambitie kostenbesparing AWK (regio Rotterdam): Eenmalig 4 mln euro, voor 2020 Structureel 1,3 mln euro pj, vanaf 2020 HHSK bespaart al kosten in AWK

Waterberging Kruisplein Deze berging werkt als watersysteemberging en is in feite een uiterwaarde van de Westrsingel. Als het peil in deze singel als gevolg van neerslag stijgt, stroomt het water vanuit de singel via een leiding in de berging. Totaal bevat het Kruisplein 2.400 m3 berging. Totale kosten EUR 1.800.000,- ; bijdrage HHSK: EUR 1.300.000

Groene Daken Groene daken in Rdam werken vertragend op de regenwaterafvoer en zorgen op jaarbasis voor een forse vermindering van de afvoer van regenwater naar de afvalwaterzuivering. Vanuit dit belang draagt HHSK 5 euro per m2 gerealiseerd groen dak bij aan het groene daken programma van Rotterdam. De totale bijdrage van HHSK in Rotterdam bedraagt tot nu toe… Euro (nog na te vragen bij AWK)

Waterplein Benthemplein 1.700 m3 waterberging (1,7 miljoen liter) Afwaterend oppervlak (4,7 ha): Plein zelf: 1,0 ha Omliggende bebouwing: 1,2 ha Nabijgelegen straten/bebouwing: 2,5 ha Ca 5 miljoen euro investering (voor totale project: planvorming, herinrichten buitenruimte, aanpassen riolering, bouwbegeleiding, etc) 1 miljoen euro bijdrage door HHSK Overige bijdragen door gemeente Rotterdam, subsidies

Waterplein Benthemplein

Waterplein Benthemplein