Informele zorg in de wijk L.linders@fontys.nl Lilian Linders Fontys Hogeschool Sociale Studies 06 50242166 27 november 2012 Platform Samenwerkende Ouderenorganisaties Brabant

Waar ga ik het over hebben? De zorgzaamheid in onze samenleving Drie vooronderstellingen beleidsmakers Mijn bevindingen Wat betekenen deze voor de vooronderstellingen? Wat betekenen deze voor professionals, vrijwilligers, mantelzorgers etc.

Het zit wel snor met de zorgzaamheid Wat bedoel ik met informele zorg?

Bezuinigen op mantelzorg? Toch denkt de overheid dat er nog iets te halen valt bij mantelzorg Niet de beschikbaarheid maar de belastbaarheid van de mantelzorger is het probleem Maatschappelijke veranderingen maken de omstandigheden waarop mensen voor elkaar zorgen moeilijker

Drie vooronderstellingen beleidsmakers Meer buurtcohesie leidt tot meer burenhulp Er is een (dreigend) tekort aan informele zorg Gezonde mensen helpen kwetsbare mensen

Geïndividualiseerd buurschap Sociale afstand ten aanzien van ‘de buurt’ is wat mensen willen Toch helpen mensen: één op één Op basis van een persoonlijke relatie Veel mensen geven zonder er direct iets voor terug te willen: ‘compensatiedrang’ kan leiden tot irritatie Slecht zichtbaar voor anderen Geïndividualiseerd buurschap is nadeel voor kwetsbare bewoners, w.o zwaar belaste mantelzorgers

Latent buurschap Handelingsverlegenheid Vraagverlegenheid: vooral bij mantelzorgers speelt vraagverlegenheid een grote rol Acceptatieschroom

Oorzaken vraagverlegenheid Angst voor afhankelijkheid: mensen voelen zich onafhankelijker als ze professionele steun ontvangen i.p.v. informele zorg Het is gemakkelijker te geven dan te ontvangen In controle willen blijven Het accent op eigen kracht Negatief beeld van de samenleving: onderschatting hulpbereidheid van anderen

De lamme helpt de blinde Soort zoekt soort en dat geldt ook voor mensen die elkaar helpen Informele helpers zijn vaak mensen die zelf fysieke en/of psychische problemen hebben

Conclusies t.a.v. de vooronderstellingen Meer buurtcohesie leidt tot meer burenhulp: Buurtcohesie is geen voorwaarde voor burenhulp Er is of dreigt een tekort aan informele zorg: Vraagverlegenheid is een groter probleem voor het tot stand komen van informele zorg dan onvoldoende aanbod Gezonde mensen helpen kwetsbare mensen De ‘lamme helpt de blinde’

Hoe verder met het stimuleren en ondersteunen van informele zorg? Latente hulpbereidheid in samenleving manifest maken Rekening houden met de constatering dat mensen minder vraagverlegen zijn bij mensen die zijn zoals zijzelf In plaats van werken aan buurtcohesie en buurtparticipatie meer gericht informele zorg stimuleren

Hoe kun je informele zorg organiseren? Een professional mag niet accepteren dat hij/zij het enige contact in iemands leven is Altijd kijken naar de steunende mogelijkheden van de omgeving

Versterken sociale netwerken Niet alleen outreachend werken maar daarna ook verbindend werken (Prinsejagt) Met aandacht voor wederkerigheid: het is vaak gemakkelijker te geven dan te ontvangen: kijk dus ook naar wat iemand te bieden heeft. Vergeet de (expertise van) de mantelzorger niet - Familie als bondgenoot - Methode familiezorg

Hulpbereidheid zichtbaar maken Negatieve beeldvorming werkt als een selffulfilling prophecy Overheden e.a. organisaties hebben de taak de hulpbereidheid in de samenleving zichtbaar te maken - positieve campagnes Ook specifieke interventies zoals huiskamergesprekken kunnen de hulpbereidheid in een straat of buurt zichtbaar maken

Minder accent op zelfredzaamheid, autonomie We moeten mensen leren te vragen (en ‘nee’ leren incasseren) Ideaal van autonomie nuanceren: Niet alleen spierballentaal over eigen kracht maar ook ruimte bieden voor kwetsbaarheid in onze samenleving Individualisering is mooi, maar mensen zijn sociale wezens Ook communiceren naar burgers dat de verzorgingsstaat niet alles op kan lossen

Versterken sociale netwerken Professionals moeten ‘tussen de oren krijgen’ dat ze kijken naar de steunende mogelijkheden van de omgeving - EKC’s, Netwerkcoach (Mezzo) Bij elkaar brengen van vraag en aanbod met aandacht voor wederkerigheid - TijdvoorElkaar ( ‘roosjes’ bleken niet te werken) Gemeenten kunnen faciliteren dat kwetsbare mensen dichter bij hun sociale netwerk wonen Vooral hulpgevers wensen hun hulp niet op te vatten als deel uitmakend van een ruilrelatie. Het spel van geven en nemen is een subtiel proces waarbij de kwaliteit van de relatie meestal van essentieel belang is voor beide partijen. Uit de evaluatie (Huygen en de Meere 2007) bleek ook dat men de roosjes te veel een betaalmiddel vindt, terwijl dat voor de betrokkenen niet het doel van het helpen is. De roosjes zijn vanwege het geringe animo van de bewoners inmiddels afgeschaft. In de Engelse Timebank manifesteert zich hetzelfde probleem: de betalingseenheden, timedollars genoemd, worden onvoldoende besteed en hopen zich op bij de hulpgevers doordat de leden meer tijd geven dan dat ze ontvangen Om ze kwijt te raken stimuleren veel tijdbanken om timedollars te doneren aan gemeenschappelijke voorzieningen, wat veelvuldig gebeurt (Seyfang 2004).

Versterken sociale netwerken Outreachend èn verbindend werken - Bijv. ‘Achter de voordeur’ GGZ i.s.m. woningcorporatie Wmo werkplaats: Ook mantelzorgconsulenten en indiceerders kunnen waar nodig aanschuiven aan de ‘keukentafel’ en ondersteuningsbehoefte mantelzorger meenemen

Oog voor inschakelen vrijwilligers Als er geen sociaal netwerk is dan kunnen professionals zich richten op het organiseren van een steunend netwerk, bijv. m.b.v.: vrijwilligers - Bijv. Homestart - Humanitas - Zonnebloem - Maatjes, Buddy’s, vriendendiensten - via actieve buurtbewoners - Zelfhulpgroepen, lotgenotencontacten

Vragen?