CLP – GHS Aanpassingen COS-brochure Dag van het chemieonderwijs 21 oktober 2009

GHS GHS: Globally Harmonized System of Classification and Labeling of Chemicals 1980-1990: ILO (International Labor Organization): conventie 170 en aanbeveling 177 tot harmonisatie van classificatie en etikettering chemicaliën die op het werk gebruikt worden. Internationale handel in chemicaliën. Stimuleren van veilige omgang met gevaarlijke stoffen in alle staten.

GHS GHS: Globally Harmonized System of Classification and Labeling of Chemicals Eenheid zoeken tussen verschillende bestaande belangrijke nationale en internationale systemen: USA & Canada EU ADR (transport) + input van andere landen  1992: UNO-programma voor harmonisatie van classificatie en etikettering van gevaarlijke stoffen (1 onderdeel van 6 programmapunten) (streefdatum: 2000)

GHS GHS: Globally Harmonized System of Classification and Labeling of Chemicals 2002: aanvaarding van GHS door UNO December 2004: eerste gereviseerde versie van GHS December 2006: tweede gereviseerde versie van GHS

GHS ? 1/12/2010: stoffen 1/6/2015: mengsels 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 GHS 1/12/2010: stoffen 1/6/2015: mengsels 20/1/2009: GHS van kracht in EU met overgangsregeling (Verordening 1272-2008) ? Canada en USA: consultaties zijn bezig, nog geen kalender voor invoering 30/6/2010: GHS voor stoffen in Korea 30/6/2013: GHS voor mengsels in Korea 1/1/2009: GHS van kracht in Taiwan 1/12/2008: GHS van kracht in Japan voor een beperkt aantal stoffen sept 2006: GHS van kracht in Nieuw-Zeeland

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) Verordening 1272-2008 (16 december 2008) betreffende de indeling, etikettering en verpakking van stoffen en mengsels (on classification, labelling and packaging of substances and mixtures) vervangt richtlijn 67/548/EEG (stoffenrichtlijn) en richtlijn 1999/45/EG (preparatenrichtlijn) (overgangsregelingen!) van kracht vanaf 20/1/2009 overgangsregelingen: stoffen: oude reglementering geldig tot 1/12/2010 mengsels (preparaten): oude reglementering geldig tot 1/6/2015

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) Verordening 1272-2008 (16 december 2008) indelings-, etiketterings- en verpakkingsverplichtingen voorschriften voor indeling van mengsels vorm en inhoud van het etiket inventarisatie van indelingen en etiketteringen

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) Verordening 1272-2008 (16 december 2008) niet van toepassing op geneesmiddelen (incl. diergeneeskundig gebruik) cosmetische producten medische hulpmiddelen levensmiddelen en dierenvoeders vervoer van gevaarlijke goederen

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) Verordening 1272-2008 (16 december 2008) lijst van stoffen met geharmoniseerde indeling en etikettering (bijlage VI, deel 3, tabel 3.1) 3375 stoffen en groepen van stoffen indelingen gevarenpictogrammen signaalwoorden H-zinnen soms concentratiegrenzen geen selectie van P-zinnen!

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) Verordening 1272-2008 (16 december 2008) Omzettingstabel oude naar nieuwe indeling (bijlage VII) handig voor stoffen die niet opgenomen zijn in lijst van geharmoniseerde indelingen en etiketettering maar: voor sommige omzettingen is bijkomende informatie nodig

CLP-verordening (toepassing GHS in EU)  CLP (EU-GHS)  UN-GHS Bijkomende indeling: Gevaar voor de ozonlaag Bijkomende gevarenaanduidingen: EUH-zinnen

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) nieuwe pictogrammen EU GHS (EU) (zeer) giftig acuut toxische stoffen cat 1, 2 & 3 schadelijk irriterend acuut toxische stoffen cat 4 huidirritatie oogirritatie huidallergenen toxisch voor doelorganen na eenmalige blootstelling cat 3 bijtend bijtend voor metalen bijtend voor de huid cat 1A/1B/1C ernstig oogletsel (zeer) licht ontvlambaar ontvlambare stoffen zelfontledende stoffen en organische peroxiden type B, C, D, E, F pyrofore stoffen stoffen vatbaar voor zelfverhitting stoffen die met water ontvlambare gassen vormen

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) nieuwe pictogrammen EU GHS (EU) explosief ontplofbare stoffen (instabiel, subklassen 1.1, 1.2, 1.3, 1.4) zelfontledende stoffen en organische peroxiden (type A en B) oxiderend oxiderende stoffen milieugevaarlijk acuut toxische stoffen voor aquatisch milieu cat 1 chronisch toxische stoffen voor aquatisch milieu cat 1 en 2 gevaar voor de ozonlaag

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) nieuwe pictogrammen EU GHS (EU) inhalatieallergenen kankerverwekkend cat 1A, 1B, 2 mutagenen cat 1A, 1B, 2 toxisch voor voortplanting cat 1A, 1B, 2 toxisch voor doelorganen na eenmalige blootstelling cat 1, 2 toxisch voor doelorganen na herhaalde blootstelling cat 1, 2 gassen onder druk

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) R(isk)  H(azard) zinnen (veiligheidsaanduidingen) H200 – H299: materiële gevaren H300 – H399: gezondheidsgevaren H400 – H499: milieugevaren + EU-specifieke aanduidingen (EUH aanduidingen) S(afety)  P(recautionary) zinnen (veiligheidsaanbevelingen) P100 – 101 – 102 – 103: algemene voorzorgsmaatregelen P201 – P299: voorzorgsmaatregelen i.v.m. preventie P301 – P399: voorzorgsmaatregelen i.v.m. reactie P401 – P499: voorzorgsmaatregelen i.v.m. opslag P501 – P599: voorzorgsmaatregelen i.v.m. verwijdering + combinatiezinnen

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) Gevarenklassen en gevarencategorieën 29 gevarenklassen Fysische gevaren 1. Ontplofbare stoffen 2. Ontvlambare gassen 3. Ontvlambare aërosolen 4. Oxiderende gassen 5. Gassen onder druk 6. Ontvlambare vloeistoffen 7. Ontvlambare vaste stoffen 8. Zelfontledende stoffen en mengsels 9. Pyrofore vloeistoffen 10. Pyrofore vaste stoffen 11. Voor zelfverhitting vatbare stoffen en mengsels 12. Stoffen en mengsels die in contact met water ontvlambare gassen ontwikkelen 13. Oxiderende vloeistoffen 14. Oxiderende vaste stoffen 15. Organische peroxiden 16. Bijtende stoffen voor metalen

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) Gevarenklassen en gevarencategorieën 29 gevarenklassen Gevaren voor de gezondheid 1. Acuut toxische stoffen 2. Stoffen en mengsels die bijtend of irriterend zijn voor de huid 3. Ernstig oogletsel/oogirritatie 4. Inhalatie- of huidallergenen 5. Mutageniteit in geslachtscellen 6. Kankerverwekkendheid 7. Voortplantingstoxiciteit 8. Doelorgaantoxiciteit na eenmalige blootstelling 9. Doelorgaantoxiciteit bij herhaalde blootstelling 10. Aspiratiegevaar

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) Gevarenklassen en gevarencategorieën 29 gevarenklassen Milieugevaren 1. Acute toxiciteit (aquatisch milieu) 2. Chronische toxiciteit (aquatisch milieu) 3. Gevaar voor de ozonlaag

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) Gevarenklassen en gevarencategorieën Elke gevarenklasse onderverdeeld in subklassen of categorieën (totaal: 83) bv.: categorieën voor kankerverwekkende stoffen (3): Klasse Categorie   Picto  Signaalwoord H P-preventie P-reactie P-opslag P-verwijdering Kankerverwekkendheid categorie 1A of categorie 1B Kank. 1A Kank. 1B GHS08 Gevaar 350 201, 202, 281 308+313 405 501 categorie 2 Kank. 2 Waarschuwing 351

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) Gevarenklassen en gevarencategorieën  tussen oude EU-indeling en GHS-indeling Meer gevarenklassen in GHS GHS-indeling is duidelijker GHS-indeling dekt volledige inhoud van het etiket (m.u.v. bijkomende EUH-zinnen) Vermelding van mogelijke P-zinnen bij elke categorie

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) Gevarenklassen en gevarencategorieën  tussen oude EU-indeling en GHS-indeling GHS-indelingsgrenzen wijken soms af van oude EU-indelingsgrenzen bv.: orale acute toxiciteit EU Zeer giftig Zeer giftig bij opname door de mond Giftig Giftig bij opname door de mond Schadelijk Schadelijk bij opname door de mond LD50 <=5 5-25 25-50 50-200 200-300 300-2000 GHS Cat. 1 Cat.2 Cat.3 Cat. 4 Gevaar Dodelijk bij inslikken Dodelijk bij inslikken Giftig bij inslikken Waarschuwing Schadelijk bij inslikken

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) Gevarenklassen en gevarencategorieën  tussen oude EU-indeling en GHS-indeling GHS-indelingsgrenzen wijken soms af van oude EU-indelingsgrenzen bv.: ontvlambare vloeistoffen EU Zeer licht ontvlambaar Licht ontvlambaar Ontvlambaar geen pictogram Vlampunt Kookpunt < 0°C  35 °C  21 °C > 21 °C en  55 °C < 23 °C > 35 °C 23 °C en  60 °C GHS Cat. 1 Gevaar Zeer licht ontvlambare vloeistof en damp Licht ontvlambare Waarschuwing Ontvlambare

CLP-verordening (toepassing GHS in EU)

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) invloed op andere wetgeving (downstream): KB Chemicaliën KB Carcinogenen en mutagenen KB Moederschapsbescherming KB Jongeren op het werk … die nu nog allemaal verwijzen naar de richtlijnen 67-548-EEG (zuivere stoffen) en 1999-45-EG (preparaten)

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) En wat moeten scholen doen? oude etiketten blijven nog geldig: tot 1/12/2010 voor zuivere stoffen en tot 1/6/2015 voor mengsels (opm: ook oplossingen van stoffen in water zijn mengsels) Stoffen die vóór 1/12/2010 in de handel gebracht zijn, mogen nog voorzien blijven van een oud etiket tot 1/12/2012. Mengsels die vóór 1/6/2015 in de handel gebracht zijn, mogen nog voorzien blijven van een oud etiket tot 1/6/2017. GHS-verordening geldt voor stoffen die in de handel gebracht worden; verplichting voor scholen om te etiketteren wordt bepaald door andere (downstream) wetgeving (KB chemicaliën)

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) En wat moeten scholen doen? nieuwe etiketten mogen al maar: P-zinnen? Maximaal 6 P-zinnen, tenzij meer nodig is om aard en ernst van gevaren aan te geven (art. 28) Bij gebruik van P-zinnen volgens gevarencategorie kan het aantal echter oplopen tot tientallen. Bij de stoffen in bijlage VI wordt geen selectie van P-zinnen vermeld. Voor stoffen die niet opgenomen zijn in lijst van bijlage VI kunnen omzettingsregels van bijlage VII gebruikt worden, maar niet voor alle gevarenklassen is deze omzetting direct mogelijk. Besluit: wachten op etiketgegevens van producenten Etiketgegevens volgens CLP-GHS worden opgenomen in databank gevaarlijke stoffen (voor zoverre beschikbaar)

CLP-verordening (toepassing GHS in EU) En wat moeten scholen doen? Wat kan wel al gedaan worden? Personeel en leerlingen informeren over nieuwe pictogrammen, H- en P-zinnen. Een volledig overzicht van gevarenklassen, gevarenpictogrammen, H- en P-zinnen is o.m. te vinden in de vernieuwde databank gevaarlijke stoffen (te downloaden van www.gevaarlijkestoffen.be) Als recipiënten van nieuwe etiketten moeten voorzien worden, natrekken of GHS-gegevens bekend zijn. Het niet beschikbaar zijn van GHS-etiketgegevens is geen excuus om een recipiënt niet van een veiligheidsetiket te voorzien!

Aanpassingen COS-brochure

Aanpassingen COS-brochure Opslag van chemicaliën (23/06/2009) Compartimentering afstandsregels (Vlarem II - Art. 5.17.1.6) (niet van toepassing op laboratoriumopslagplaatsen maar zijn indicatief voor preventiemaatregelen) verplichting voorzorgsmaatregelen te nemen om te vermijden dat producten met elkaar in contact komen waarbij gevaarlijke chemische reacties kunnen plaatsvinden; producten met elkaar kunnen reageren onder vorming van schadelijke of gevaarlijke gassen en dampen; producten samen ontploffingen en/of branden kunnen veroorzaken. lekbakken voor vloeistoffen

Aanpassingen COS-brochure Opslag van chemicaliën (23/06/2009) Opslag (zeer) licht ontvlambare vloeistoffen < 50 l: geen specifieke vereisten aan opslaglokaal > 50 l: lokaal van groep I (ARAB art. 52) mag ook brandwerende veiligheidskast zijn hoeveelheden ontvlambare vloeistoffen en gassen in labo beperken tot strikt minimum (= dagverbruik) (ARAB art. 52.8.4) let op: geen (licht) ontvlambare vloeistoffen in koelkast glazen flessen: max. 3 l voldoende ventilatie

Aanpassingen COS-brochure Opslag van chemicaliën (23/06/2009) Opslag T- en T+ stoffen aanbeveling: achter slot (verplicht voor een beperkte lijst van stoffen; bv. Hg-verbindingen)

Aanpassingen COS-brochure Opslag van chemicaliën (23/06/2009) Opslag in lesruimte? niet verboden, maar > 50 l licht ontvlambare vloeistoffen in lokaal van groep 1 (bv. brandveilige kast) voldoende ventilatie zeer belangrijk (want werkomgeving) aanbeveling: kasten op slot als ook niet-bevoegde personen toegang hebben tot het lokaal

Aanpassingen COS-brochure Opslag van chemicaliën (23/06/2009) Opslag van gassen reeks specifieke vereisten Ventilatie Voldoende natuurlijke ventilatie. Ventilatie rechtstreeks naar buiten. Kunstmatige ventilatie als natuurlijke ventilatie niet volstaat (dampen zo dicht mogelijk bij de bron afzuigen). Signalisatiepictogrammen Tips en FAQ

Aanpassingen COS-brochure Volgende aanpassing Inrichting van het les- en practicumlokaal Aanpassingen verschijnen op de website van het KVCV http://onderwijs-opleiding.kvcv.be