Werken met R!FaS in de apotheek theorie en praktijk Yvonne Bouwman Toine Joosten apothekers LNA Werken met RiFaS in de apotheek: theorie en praktijk Voorstellen: ik ben…………… Apotheker werkzaam bij WINAp afd. LNA hou me oa. bezig met arbo en apotheekbereiding, Maar verder ook bijvoorbeeld met….. (enkele taken noemen door Toine cq. Yvonne). Als vervolg op de vorige presentaties, zal ik in deze presentatie dieper ingaan op de theorie achter de praktijk. Of, anders gezegd, waarom gebeuren bepaalde zaken in RiFaS zoals ze gebeuren. Het echte oefenen doet u dan vanmiddag in de workshop.

PROGRAMMA Verschil tussen gevaar en risico Het R!FaS stappenplan Ventilatie-apparatuur Type apotheek en de bereidingsduur Zwangerschapsbeleid Ik wil met u achtereenvolgens behandelen: OPNOEMEN

DE EERSTE VRAGEN VRAAG 1: Werkt u in de apotheek al met R!FaS? VRAAG 2: Wie van die groep werkt met R!FaS in ProType? VRAAG 3: Vind u het gevaarlijk om bereidingen uit te voeren? Om de zaak wat levendiger te houden gaan we nu ook af en toe stemmen en wellicht is er ook discussie… We beginnen maar meteen, MET DE GROENE EN RODE KAARTEN (GROEN = JA , ROOD = NEE) Om een indruk te krijgen: VRAAG 1: Werkt u in de apotheek al met RiFaS? VRAAG 2: Wie van die groep werkt met RiFaS in ProType? VRAAG 3: Vind u het gevaarlijk om bereidingen uit te voeren? (Noem globaal de uitslag van de stemming)

GEVAAR OF RISICO Waarom stel ik de derde vraag: vind u het gevaarlijk om bereidingen uit te voeren? Wij merken aan de LNA-helpdesk dat assistenten het soms toch griezelig vinden om met gevaarlijke stoffen te werken, ook al is het goed geregeld in de apotheek. Is die angst nou wel terecht?

GEVAAR OF RISICO Gevaar: een schadelijk effect kan optreden Er is een kans op een schadelijk effect Om de kans op het schadelijk effect te verminderen kun je maatregelen nemen Door het nemen van die maatregelen vermindert het risico Zo kan het risico op schade gering zijn, zelfs bij de meest gevaarlijke stoffen ( lage kans op schadelijke effecten) R!FaS helpt om het risico zo klein mogelijk te maken De begrippen GEVAAR en RISICO worden vaak door elkaar gehaald. Assistenten vinden het soms griezelig om te bereiden omdat ze het GEVAARLIJK vinden. Maar: het is niet altijd zo dat een schadelijk effect optreedt, nee er bestaat een kans dat… Als je op een verantwooorde wijze werkt wordt die kans heel klein. Ofwel: het RISICO op schade is heel klein! Vergelijk het met vliegen: Het is in principe gevaarlijk omdat een vliegtuig neer kan storten. Maar het is toch heel veilig (veiliger dan autorijden) omdat de vliegtuigen goed onderhouden worden en er in de luchtvaart volgens strikte regels wordt gewerkt. En dat is nu precies wat RiFaS doet: Het is een Risico-instrument: de adviezen van RiFaS zijn erop gericht het risico bij bereidingen te minimaliseren, zodat de kans op schade minimaal is. LEES DE SHEET TER SAMENVATTING OP VRAAG AAN DE ZAAL (GROEN = JA / ROOD = NEE) Is het verschil tussen gevaar en risico nu duidelijk? (evt. vragen wat niet duidelijk is en nogmaals uitleggen)

En nu dus RiFaS We gaan nu naar het hoofdstuk algemeen Behalve de startpagina staat daar in het menu ook handleiding: Op die pagina vind u onder de handleidingen een Stappenplan Ik wil daar graag op in gaan en het onder uw aandacht brengen. OPEN VRAAG AAN DE ZAAL: Waarom denkt u dat een stappenplan nodig is? Waarom het belangrijk kan zijn? Uitleg: niet zo maar in je enthousiasme starten. RiFaS kan gevolgen hebben voor de werkwijze in de apotheek. VOORBEELDEN BESPREKEN BIJ VOLGENDE SHEET

MAAK UW EIGEN STAPPENPLAN Voorbeeld van een stappenplan: Hoe zit R!FaS in elkaar (inhoud, achtergronden) Hoe werkt R!FaS (test met enkele bereidingen) Wat zijn de gevolgen voor de apotheek: Wijzigingen in werkinstructies, CBV’s etc R!FaS in ProType, weegsystemen Maak een plan van aanpak Bespreek R!FaS en het plan van aanpak in het team Start met R!FaS: (bijvoorbeeld) eerst de voorraadbereidingen, daarna de ad hoc bereidingen Het is natuurlijk afhankelijk van de apotheeksituatie hoe u aan de slag gaat met RiFaS. Ik noem hier als voorbeeld een aantal stappen. Allereerst de keuze: zoekt de apotheker het eerst zelf uit of vormt hij een klein projectteam? LOOP AAN DE HAND VAN DE SHEET DE STAPPEN NA: 1.Geldt in ieder geval voor de apotheker: lees de documentatie aandachtig door. De apotheker is verantwoordelijk voor het arbo-beleid in de apotheek en zal deze informatie soms ook nodig hebben als RiFaS geen kant en klaar advies kan geven. 2. Test een aantal veelgemaakte producten en kijk naar het bijbehorende advies. 3. RiFaS kan andere adviezen geven: zowel zwaarder als lichter dan u gewend bent. Dat kan grote gevolgen hebben, bijvoorbeeld: - In veel apotheken wordt gewerkt met adviezen op lijsten en/of grondstofverpakkingen gelden niet meer. Die adviezen zijn stofgebonden en houden geen rekening met de mate van blootstelling. - De adviezen moeten uitvoerbaar zijn: RiFaS kan zelfs adviseren om een bereiding niet uit te voeren omdat de benodigde ventilatieapparatuur, zoals een veiligheidswerkbank, niet in uw apotheek aanwezig is. 4, 5 en 6: Dit leidt tot een plan van aanpak dat met het hele team besproken wordt. En daarna, al dan niet gefaseerd aan de slag.

We komen nu bij een onderdeel waarop ik uitgebreid wil ingaan, omdat het erg belangrijk is: de vestigingsgegevens van de apotheek. Daarin wordt aangegeven welke ventilatie-apparatuur in de apotheek aanwezig. Het is belangrijk omdat deze gegevens bepalend zijn voor het RiFaS-advies. Onderaan staat: werkbank zonder enige vorm van ventilatie. Die is, neem ik aan, meestal wel aanwezig. Daarboven staan de stofafzuigkast, de veiligheidswerkbank en de isolator. VRAAG 1 (hand opsteken) EN SCHAAM JE NIET!! 1. Wie weet hoe een stofafzuigkast werkt? 2. Wie weet hoe een veiligheidswerkbank werkt? 3. Wie weet hoe een isolator werkt? (vat de stemming samen) VRAAG 2 (reactie uit de zaal:) WAT ONTBREEKT IN DIT LIJSTJE? LAF-kast: ga ik nog op in Zuurkast: ga ik kort op in (Puntafzuiging ga ik nu niet op in)

lucht wordt via filter aangezogen STOFAZUIGKAST lucht wordt via filter aangezogen Vooraf: op de eigenschappen van ventilatie-apparatuur wordt ook nog in de workshop Veiig werken in de apotheek ingegaan. Hier ziet een stofafzuigkast. Let wel, het “normale” model en niet zo’n klein kastje. Die geeft in ieder geval meer bescherming dan de werkplek zonder lokale ventilatie. Bij de meesten van u waarschijnlijk wel bekend. De (verontreinigde) lucht wordt horizontaal (laminair = evenwijdig) van voor naar achter afgezogen door een voorfilter en een HEPA-filter en komt daarna weer terug in de bereidingsruimte. NAAR VOLGENDE SHEET

STOFAFZUIGKAST Verontreinigde lucht wordt horizontaal van voor naar achter afgezogen en komt daarna weer terug in de bereidingsruimte Zowel die recirculatie in de bereidingsruimte als het ontbreken van een scheiding tussen product en bereider, beperken de bruikbaarheid van de stofafzuigkast Alleen geschikt voor het werken met vaste stoffen en niet-vluchtige vloeistoffen Zowel die recirculatie in de bereidingsruimte als het ontbreken van een scheiding tussen product en bereider, beperken de bruikbaarheid van de stofafzuigkast. In RiFaS zijn stoffen ingedeeld in gevaarsklassen 1 tot en et 5. De gevaarlijkste stoffen, zoals kankerverwekende stoffen zitten in klasse 5 en kunnen er niet in verwerkt worden. Stoffen uit klasse 4 (reprotoxische stoffen, maar ook andere stoffen, zoals atropine, kunnen alleen in combinatie met ademhalingsbescherming en slechts gedurende korte tijd. Verder kun je er alleen in werken met vaste stoffen en niet-vluchtige vloeistoffen. Vluchtige stoffen zoals alcohol (ethanol), ether en aceton kunnen er niet in. Die gaan door het HEPA-filter en komen door de recirculatie weer in de bereidingsruimte terug. Hierop kom ik nog terug.

STOFAFZUIGKAST: JA of NEE VRAGEN: 1. Wie van u werkt in een niet bereidende apotheek? 2. Worden daar antibiotica-drankjes aangemaakt? 3. Is er in die apotheek een stofafzuigkast aanwezig? 4. Moeten antibiotica-drankjes in een stofafzuigkast aangemaakt worden of kan het zo “op de plank”? Even een uitstapje dat hier mee te maken heeft VRAGEN (GROEN = JA / ROOD = NEE): 1. Wie van u werkt in een niet bereidende apotheek? OPM: ALS NIEMAND DAAR WERKT, ONDERSTAANDE VRAGEN FORMULEREN ALS “DENKT U DAT” 2. Worden daar antibioticadrankjes aangemaakt? 3. Is er daar een stofafzuigkast aanwezig? Uitleg:Enkele begrippen toelichten: - Niet bereidend of weinig bereidend Niet-bereidend bestaat waarschijnlijk niet (ook uitvullen is een vorm van bereiden). Bereiden uit grondstoffen (= klassieke bereiden) VTGM: (antibioticastroopjes) Bewerken van handelspreparaten: (bereiden capsules uit tabletten, verwerken injectie tot orale drank) VRAAG: Moeten antibioticasdrankjes in een stofafzuigkast aangemaakt worden of kan het zo “op de plank”? Uitleg: Kans op ontwikkeling overgevoeligheid. Buitenlandse VIB’s: R 42/43 = in RiFaS klasse 3. Daarom adviseert LNA in stofafzuigkast En als u alleen die dingen doet werkt u in een weinig bereidende apotheek. Echte niet-bereidende apotheken zullen er niet zoveel zijn!

met ventilatie op de buitenlucht ZUURKAST met ventilatie op de buitenlucht Even kort aandacht voor de zuurkast. Net als de stofafzuigkast zorgt de zuurkast voor ventilatie. De aangezogen lucht wordt afgevoerd naar de buitenlucht (geen recirculatie in de ruimte) Er is er, net zoals bij de stofafzuigkast, geen echte scheiding tussen het product en de bereider. De zuurkast is geschikt voor het afzuigen van vluchtige vloeistoffen en niet voor het werken met vaste stoffen; die worden niet goed afgezogen, want ze zijn te zwaar. Of je de zuurkast ook kunt gebruiken voor ontvlambare stoffen zoals ethanol, ether en aceton is een onderwerp dat ik hier buiten beschouwing laat. Lang niet alle apotheken beschikken over een zuurkast. U kunt met ethanol, ether en aceton echter ook werken op de werkbank zonder lokale ventilatie, maar dan met het raam open. Ook hierover staat informatie in RiFaS.

met ventilatie op de buitenlucht VEILIGHEIDSWERKBANK met ventilatie op de buitenlucht De volgende stap bij de ventilatieapparatuur is de Veiligheidswerkbank OPENING AANWIJZEN: VEEL KLEINER DAN BIJ STOFAFZUIKAST Korte beschrijving van de kenmerken: VOLGENDE SHEET

VEILIGHEIDSWERKBANK Geen absolute scheiding tussen product en bereider Gezuiverde lucht wordt verticaal van boven naar beneden geblazen (laminaire luchtstroom) Een gedeelte van de lucht wordt aan de voorkant door de raamopening aangezogen De veiligheidswerkbank geeft meer bescherming dan de stof afzuigkast Maar…. Een veiligheidswerkbank is lang niet in alle apotheken aanwezig: VRAAG: R!FaS adviseert “niet bereiden” hoe lost u dat op? Bij de veiligheidswerkbank is er ook geen absolute scheiding tussen product en bereider; maar wel beter dan bij de stofafzuigkast en de zuurkast. Gezuiverde lucht (door HEPA-filter)wordt verticaal van boven naar beneden geblazen (laminaire luchtstroom). 70% van de lucht reciculeert in de vwb, 30% wordt afgezogen op de buitenlucht. Een gedeelte van de lucht (30%) wordt aan de voorkant door de raamopening aangezogen. Door dit luchtgordijn kan geen verontreinigde lucht aan de voorkant ontsnappen. Je werkt echter met je handen in de kast. Door deze afscherming is de vwb beter geschikt voor voor bereidingen met gevaarlijke stoffen dan de stofafzuigkast. Een vwb is lang niet in alle apotheken aanwezig. Dit kan consequenties hebben: RiFaS kan dan als advies geven: deze bereiding kan met de beschikbare werkplekken niet veilig gemaakt worden VRAAG AAN DE ZAAL: Hoe lost u dit op? Antwoord: overeenkomst overdragen apotheekbereiding

ISOLATOR sluis >> << sluis En nu naar de zwaarste vorm van afscherming door ventilatie. Hier ziet u isolator. Lijkt in de verte een beetje op een couveuse (?) Waarschijnlijk hebt u in de praktijk nog niet gezien want er zijn er in NL maar een paar van in gebruik en ze zijn duur.. Toch zullen ze in de toekomst wel meer in de apotheek verschijnen, bijv. voor bereiding van cytostatica Hel belangrijk: Aan- en afvoer van materialen via aparte sluizen links en rechts (niet op deze afbeelding). Wat zijn de kenmerken (volgende sheet):

ISOLATOR (vrijwel)volledige fysieke scheiding tussen bereider en product Werken met lekdicht bevestigde handschoenen Lucht wordt via HEPA-filter aangevoerd Bij isolator met onderdruk (CMR-stoffen) wordt de verontreinigde lucht naar buiten afgevoerd Aan en afvoer van materialen via aparte sluizen links en rechts Het werken vereist de nodige vaardigheid Voordeel: (vrijwel)volledige fysieke scheiding tussen bereider en product. U werkt (via de 2 openingen aan de voorzijde) met handschoenen die lekdicht aan de isolator bevestigd zijn (lange handschoenen uit één stuk voor meer malig gebruik of mouwstukken met handschoenen voor eenmalig gebruik. Lucht wordt via HEPA-filter aangevoerd. Bij isolator met onderdruk (toelichten wat dat is) wordt de verontreinigde lucht naar buiten afgevoerd. Hierdoor kunnen er veilig cytostatica in verwerkt worden. Het werken vereist de nodige vaardigheid. Door de vaste plaats van de handschoenen heb je minder vrijheid van handelingen.

LAF-KAST (horizontale luchtstroming) Ook nog even aandacht voor de LAF-kast VRAAG AAN DE ZAAL:Waarom staat die niet genoemd op het scherm met ventilatie-apparatuur? VOLGENDE SHEET

LAF-KAST (horizontale luchtstroming) Gefilterde luchtstroom op de bereider gericht! Het product (aseptische bereiding) wordt wel beschermd, de bereider niet Geschikt voor aseptische bereidingen waarbij niet met open droge stoffen en open oplossingen wordt gewerkt, tenzij ze onschadelijk zijn Hoe risicovolle oogdruppels te bereiden komt aan bod in workshop veilig werken! Antwoord: Hier is wel sprake van ventilatie, maar bij de LAF-kast met horizontale ventilatie blaast de al dan niet verontreinigde lucht recht in uw gezicht. Hier wordt het product beschermd, maar niet de bereider. Kun je hier dan wel oogdruppels in maken? Recepteerkunde: geschikt voor aseptische bereidingen waarbij niet met open droge stoffen en open oplossingen wordt gewerkt (tenzij ze onschadelijk zijn). Hoe moet ik dan oogdruppels met risicovolle stof bereiden? Wordt vanmiddag besproken in de workshop Veilig werken in de apotheek.

BEREIDINGSTIJD Totale bereidingstijd: 8 uur of 2 uur: Blad vestiging: Totale bereidingstijd: 8 uur of 2 uur: Duur blootstelling is van invloed op advies Standaardadvies in R!FaS afgestemd op 8 uur werken per dag Bij de weinig bereidende apotheek gaan we uit van maximaal 2 uur per dag Op het RiFaS scherm Vestiging moet u de totale bereidingstijd invullen. Waarom is dat nodig? U kunt zich voorstellen dat het ook nog wel uitmaakt hoe lang er op een dag bereid wordt Uitleg: Bij het indelen van de stof in gevaarklassen wordt een grenswaarde gebruikt, de concentratie die een stof in de ademlucht mag hebben. Een MAC-waarde is de bekendste grenswaarde. De MAC-TGG 8 uur is zo opgesteld dat iemand in principe een arbeidsleven (40 jaar) lang, 8 uur per dag, 5 dagen per week aan deze concentratie moet kunnen worden blootgesteld, zonder daar gezondheidseffecten van te ondervinden. Er wordt op een dag met verschillende of ook dezelfde stoffen gewerkt die ieder bijdragen aan de blootstelling. Als er veel minder dan 8 uur per dag bereid wordt, heeft dat zeker invloed en kunnen de veiligheidsmaatregelen soms wat soepeler. Daarom is er , speciaal bedoeld voor weinig bereidende apotheken, ook de optie voor 2 uur in RiFaS ingebouwd. VOLGENDE SHEET

BEREIDINGSTIJD Maak van de 8 uur geen (4x) 2uur: Verkleinen van de charge (minder bereidingstijd) geeft meer kans op blootstelling Organiseer geen estafette: Maxima + Amalia + Alexia + Ariane doen ieder een deel van de bereiding. Routine en deskundigheid (waarschijnlijk) groter in een bereidende apotheek Maar, let wel op: Het is niet de bedoeling om het werk zo aan te passen dat het in 2 uur kan ipv 8 uur, bijvoorbeeld door de chargegrootte terug te brengen: Verkleinen van een charge leidt wellicht tot minder bereidingstijd maar geeft meer blootstelling. Hetzelfde product moet immers vaker gemaakt worden! Organiseer ook geen estafette: het werk in porties laten uitvoeren door verschillende assistenten. Dat is ook niet bevorderlijk voor de deskundigheid en routine. Die is in een bereidende apotheek waarschijnlijk toch al groter. En dat is zeker van belang bij ingewikkelde bereidingen en bij bereidingen met de meer gevaarlijke stoffen.

En nu, op verzoek van SBA, het zwangerschapsbeleid In de eerste tabel bij tretinoine-oplossing zie je dat Tretinoine oa als R-zin heeft: R 63 = Kan het ongeboren kind schade. Tretinoine hoort dus tot de CMR-stoffen: carcinogeen, mutageen en reprotoxisch. RiFaS geeft dan een “CMR-alert” In de tweede tabel (AANWIJZEN) ziet u dat en wordt tevens verwezen naar twee richtlijnen in RiFaS: CMR-stoffen en Zwangerschapsbeleid Op die tweede wil ik nu ingaan. Zeker omdat het een onderwerp is dat erg leeft; wat natuurlijk niet zo gek is, want veel assistenten en ook apothekers trouwens, zijn jonge vrouwen.

MORGEN KAN ZE ZWANGER ZIJN In de wet: Een werknemer is “zwanger” in de zin van de wet vanaf het moment dat dit gemeld is aan de werkgever en De zwangere werknemer of werknemer die borstvoeding geeft mag niet worden blootgesteld aan CMR-stoffen Absolute nul-blootstelling is een theoretisch begrip Ethanol staat op de SZW-lijst, maar heeft een MAC-waarde die onder normale omstandigheden niet overschreden wordt. In de wet (beleidsregel Arbobesluit art 1.42 staat: Zie sheet Er is geen meldingsplicht bij kinderwens, dat ligt natuurlijk ook gevoelig. Zowel man als vrouw loopt dan al een klein risico (beschadiging erfelijk materiaal), maar vergeet niet: het risico moet geminimaliseerd worden voor elke werknemer. Maar wat betekent dat nou? Absolute nulblootstelling (helemaal geen blootstelling) is in de praktijk niet haalbaar. Betekent dat nu dat een zwangere assistente niet mag bereiden met CMR-stoffen? Ik neem geen standpunt in, dat is aan de CAO-partijen. Maar absoluut is het niet. Alcohol staat op de SZW-lijst Voortplanting giftige stoffen en het heeft ook een grenswaarde (MAC-waarde). Als u bij het werken met alcohol beneden die grenswaarde blijft, dan is er geen probleem. En onder normale omstandigheden zult u die grenswaarde in de apotheek niet overschrijden. Dat geldt overigens ook voor de desinfectie met alcohol: Bij desinfectie van de LAF-kast niet sprayen maar op een doek aanbrengen, want sprayen geeft hogere blootstelling. Geen ethanol gebruiken voor schonmmaak / desinfectie van glas, balie, balansen.

ZWANGERSCHAP En andere “gevaarlijke stoffen”? Arbo-maatregelen moeten zo zijn dat elke werknemer zo weinig mogelijk risico loopt Maar: bedrijfsbelang versus persoonlijk belang Advies: Stel een zwangerschapsbeleid voor de apotheek vast Wanneer: op korte termijn Dan bent u er klaar voor als het nodig is En hoe zit het met andere, al dan niet gevaarlijke stoffen. Zoals ik bij alcohol (ethanol) al vertelde: De arbomaatregelen in de apotheek zo moeten zijn dat iedereen, ook een zwangere medewerker, mag bereiden. Het geldt bijvoorbeeld ook voor medewerkers die allergisch zijn voor bepaalde stoffen. Dat is natuurlijk ook een bedrijfsbelang. Daar tegenover staat het persoonlijke belang: U wilt dat u en uw kind geen risico’s lopen. Daarom, en dat kan ik niet voldoende benadrukken: Apothekers en assistenten stel voor uw apotheek een zwangerschapsbeleid op schrift; als u dat al niet gedaan hebt. Wanneer: zo spoedig mogelijk en niet pas als iemand zich zwanger meld. Bijkomend voordeel: kan onmiddellijk met nieuwe werknemers besproken worden.

ZWANGERSCHAPSBELEID HOE STELT U EEN ZWANGERSCHAPSBELEID VAST? Voer (zonodig opnieuw) de RI&E Apotheken van de SBA uit Ga na wat er in de CAO Arbeidsomstandigheden staat (er komt een uitgebreide tekst in de nieuwe CAO) Ook in de maak: de Arbo-catalogus LNA-procedure Arbo en gevaarlijke stoffen: zwangerschapsbeleid Richtlijn Zwangerschapsbeleid in R!FaS Hoe stelt u een zwangerschapsbeleid vast? Met het hele team, neem ik aan! Met de Risico-inventarisatie en Evaluatie Apotheken van de SBA inventariseert u de risico’s in uw apotheek. Waarschijnlijk het u de RI&E al eens uitgevoerd, maar u kunt hem natuurlijk op dit onderwerp nogmaals uitvoeren. Bij het formuleren van het beleid zijn er verschillende hulpbronnen. Natuurlijk allereerst de CAO Arbeidsomstandigheden, Maar let op die wordt momenteel herzien en zal in de nieuwe CAO uitgebreider zijn. Ook in de maak bij de SBA is de Arb0-catalogus. Beide beschikbaar 2e helft 2007!! In de LNA-procedure Arbo en gevaarlijke stoffen: Zwangerschapbeleid kunt u ook lezen hoe het aangepakt kan worden. En de Richtlijn Zwangerschapsbeleid in RiFaS geeft ook nog informatie

U merkt wel: er is heel veel informatie in RiFaS beschikbaar U merkt wel: er is heel veel informatie in RiFaS beschikbaar. Misschien krijgt u er wel een beetje hoofdpijn van. Maar houd het onderscheid tussen het dagelijkse werk (het onderdeel Producten) en de meer theoretische onderdelen uit elkaar. En de hoofdpijn zal vanmiddag wel omslaan in een euforische stemming als u lekker gegeten hebt en als u met RiFaS aan het werk gaat. LAATSTE VRAGEN (GROEN =JA EN ROOD = NEE): 1. Nogmaals: Wie werkt er al met RiFaS 2. En de anderen: gaan jullie met RiFaS werken? Prima, maar ik adviseer: bereid het wel goed voor: consequenties Ik hoop met dit verhaal vooral ook bereikt te hebben, dat u zich zekerder voelt op het gebied van arbo en apotheekbereiding.

JAN LUIKEN (1649 -1712) Mijn werk bestaat, tendienste der kranken. In’t mengen van verscheiden dranken; Die ik voorzichtig maak gereed, ‘t zij dat men zuivring wacht, of zweet …. En tot slot: Dit is een prent met tekst van Jan Luiken uit de 17e eeuw. We zien een apotheker aan het werk. Arbo-technisch is het in ieder geval in orde: directe ventilatie op de buitenlucht. Er bestaat verschillende teksten bij deze prent. De rode, rechts vind ik de mooiste VOORLEZEN De moraal van dit verhaal is voor mij: Bereiden is van ouds het vak van de apotheker. Maar ook nu en in de toekomst blijft bereiden belangrijk. O.K. in de apotheek van vandaag zijn veel andere belangrijke zaken te doen. Maar wat is er nou mooier dan het bereiden van een fraaie suspensie, een mooie gladde creme of een knetterende zalf? En met RiFaS kan het nog veilig ook!!

Bedankt voor uw aandacht en veel succes met (Misschien tijd voor vragen of niet??) Bedankt voor uw aandacht en veel succes met RiFaS