Trefpunt Plato: Symposion Lees- en studieclub van dialogen van Plato
Lofrede van Eryximachos op Eros (186a-189a) Eigenlijk is het Aristophanes’ beurt om te speechen (gelet op de orde van aanliggen), maar door een niesbui is hij daartoe niet instaat. De arts Eryximachos neemt de beurt over, maar helpt eerst Aristophanes van het niezen af. N.B. dat Eryximachos stelt dat Pausanias zijn rede niet heeft voltooid, en dat hij die nu moet afmaken. Eryximachos sluit aan bij de twee vormen van Eros, zoals die door Pausanias zijn onderscheidden. Eros is niet alleen in onze zielen, Eros is overal, is in alles; Eros’ macht strekt zich uit over alles wat mensen en goden raakt. In het lichaam zijn twee vormen van Eros aanwezig: Gezond-zijn en de gezonde verlangens die daarbij horen; Ziek-zijn en de niet-gezonde verlangens die daarbij horen. Geneeskunde streeft harmonie tussen tegenstrevende verlangens na. Liefde brengt eensgezindheid in het lichaam. Dat is dan gezond worden!
Lofrede van Eryximachos op Eros (186a-189a) Kortom: alles in de wereld draait om het zoeken naar de harmonie die de tegendelen oplost. Eryximachos laat aan de hand van de harmonieleer van de muziek (187A e.v.) zien hoe dat vinden van éénheid gaat en laat deze uitleg ook gelden voor de geneeskunde. Maar ook voor de gang van de jaargetijden (188A), het weer, de astronomie en de mantiek (= de religieuze kennis) geldt het zelfde (188C). Die eenheid / harmonie brengende kracht tussen de twee tegenstrijdende vormen van Eros is Eros. In het leven is ook een krachtig en evenwichtig iemand nodig om evenwicht te brengen. Eryximachos sluit dan weer aan bij Pausanias’ indeling van de twee Erossoorten (matigheid en beheerst = de goede, en mateloosheid = de slechte). Maar, de Eros is hoger – zo lijkt het mij – en brengt evenwicht.
Lofrede van Eryximachos op Eros (186a-189a) 188D is de apotheose van Eryximachos’ bijdrage aan de feestavond. Ik citeer: “Zo heeft Eros, in al zijn hoedanigheden, zeer veel, liever gezegd álle macht. Maar de vorm van Eros die bij ons en bij de goden op het goede is gericht en die met gevoel voor recht en verhoudingen gepaard gaat, heeft de grootste macht en brengt ons volmaakt geluk. Deze Eros zorgt ervoor dat we omgang met elkaar kunnen hebben en dat we zelfs met de goden die boven ons staan bevriend kunnen raken”.
Vragen over persoon en opvattingen van Eryximachos Hoe moeten we Eryximachos karakteriseren? Of: wat voor mens is hij? Is uit de rol die Eryximachos in het Symposion speelt iets over zijn persoon en manier van denken af te leiden? Vanuit welke positie spreekt Eryximachos? Een commentator (C. Schmelzer, 1915, blz. 23) zegt: “Natur und Geisteswelt sucht Eryximachos zu verbinden”. Hoe dan? Raakt hij aan het wezen van de Eros? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet? Er zijn commentatoren die wijzen op het gebrek aan pathos bij Eryximachos (R. te Velde, 2006, blz. 67, 69). Is dat terechte kritiek? Wat zou de niesscène aan het begin en de heftige reactie van Eryximachos op Aristophanes’ opmerking over het niesrecept zo fel zijn? Waarom zou door Plato deze niesscène in deze tekst zijn opgenomen?
Lofrede van Aristophanes op Eros (189a-194d) Aristophanes (Ἀριστοφάνης; 446 v.Chr. – 386 v.Chr.) was een Grieks blijspeldichter. Hij was een rijke grondbezitter met een ruime culturele belangstelling en had nauw contact met de Atheense intellectuelen. Hij was bevriend met Socrates maar bekritiseerde deze ook. Als conservatief realiseerde hij zich de gevaren van een al te radicale democratie en van het scepticisme dat de sofisten predikten. Hij stond bekend als ongenuanceerd. Het weinige dat we over Aristophanes weten, hebben we afgeleid uit zijn eigen stukken. Hij is geboren omstreeks 450 v.Chr. Zijn eigenlijke geboorteplaats is onbekend. Aristophanes is beroemd om zijn komedies die hij schreef voor de twee Atheense festivals de Dionysia en de Lenaea. Dit zijn de enige nog bestaande voorbeelden van Oud-Griekse komedies. Hij schreef er waarschijnlijk 40, waarvan er 11 bewaard zijn gebleven. Zijn eerste, de Daitaleis (feestgangers aan banket) dateert uit 427 v.Chr. toen hij nauwelijks 18 jaar was. Uit de nog overgebleven fragmenten blijkt het te gaan om een satire op de morele waarden en de opvoedkundige theorieën van zijn tijdgenoten. Veel van Aristophanes' stukken zijn politiek getint en maken bekende Atheense burgers en hun gedrag in de Peloponnesische oorlog belachelijk. Hij werd dan ook meerdere keren aangeklaagd wegens smaad. Aristophanes' werken zijn vooral waardevol vanwege de onuitputtelijke fantasie waarmee ze zijn geschreven, zijn fijnzinnige koorlyriek en grote taalbeheersing. De hoofdthema's waren de verdediging van het vredesideaal, de culturele bedreiging door de sofisten en de verderfelijke invloed van het toneel van Euripides.
Lofrede van Aristophanes op Eros (189a-194d) Het lijkt er op, dat Aristophanes zijn toespraak begint met een plagerij naar Eryximachos toe (189A en B); Wat is daar – wellicht – de Platoonse zin van? Aristophanes kondigt aan een andere koers te varen dan zijn voorgangers in de toesprakenrij. Maar, hij begint met de erkenning van de grootheid van Eros (189D). UITGANGSPUNT is de menselijke natuur en de ontwikkeling daarvan: er bestonden drie geslachten bij de oorspronkelijke mens: Mannelijk; Vrouwelijk; Mannelijk en vrouwelijk (androgyn [andrognon]) Mannelijk = andreios = andreios; vrouwelijk = gynaikeios = gynaikeios. Dus: androgyn is een samenstelling.
Twee afbeelding naar de omschrijving van Plato (= Aristophanes) Symposion, 189 e – 190A: “Bovendien was ieder mens helemaal rond, met rug en zijden in een cirkel. Hij had vier handen, net zo veel benen, op een ronde hals zaten twee volkomen gelijke gezichten. Maar die twee in tegengestelde richting kijkende gezichten deelden één hoofd. Hij had vier ogen, twee schaamdelen en verder kun je alles zelf wel aanvullen”.
Lofrede van Aristophanes op Eros (189a-194d) Het mannelijke stamt af van de zon; Het vrouwelijke stamt af van de aarde; Het androgyne stamt af van de maan. De androgyne mensen streefden de goden na en probeerden hen te belagen (190b). De straf van de goden was de tweedeling van de oorspronkelijke, dus de androgyne mens.
Lofrede van Aristophanes op Eros (189a-194d) Gevolg van de straf (tweedeling) was: Elke helft verlangde naar diens wederhelft en zocht die op. Daarom “Ieder van ons past dus precies op iemand” (191d). [Letterlijk staat er: “Ieder van ons is dus een symbolon (smbolon) van iemand”. Belangrijk is de opmerking in 191d: liefde probeert “zo het menselijk tekort te helen”. Liefde is een behoefte, maar één die meer is dan louter fysiek, het is een verlangen naar een verloren geluk! Het voorkomen van homofilie mannen en lesbische vrouwen wordt in dit verhaal ook “verklaard”. Dover, in zijn commentaar op het Symposion, Cambridge (1980), pagina 46 schrijft: “This is the only surviving passage from classical Attic literature which acknowledges the existence of female homosexuality”. Mannen die hun ware wederhelft in het leven ontmoeten zullen altijd bij elkaar – willen – blijven, en het is dan niet de seks die hen bindt. “Nee, kennelijk hebben hun zielen een ander verlangen”. Welke? Daar moeten ze ook zelf naar raden.
Lofrede van Aristophanes op Eros (189a-194d) Een mens valt in dit leven niet altijd het geweldige ten deel, dat hij/zij zijn/haar* oorspronkelijke wederhelft ontmoet. Dan is het hoogst haalbare “een geliefde te vinden die net zo denkt als wij”(193c). Als we de goden (= Eros) eren zullen we in de Hades weer tot onze oerstaat terugkeren en dan onze echte wederhelft terugvinden en er meer verenigd worden. * Het gaat Aristophanes in zijn lofrede niet alleen om mannen en mannenliefde, ook om vrouwen. Zie 193c. “Maar ik heb het over alle mannen en vrouwen”.
Enige vragen over de lofrede van Aristophanes op Eros Is liefde een behoefte? Zo ja, van welke soort(en) dan? Is liefde een behoefte die meer dan fysiek is? Zo ja, waarin zit dat meer dan? Lijkt Aristophanes’ visie dat liefde een verlangen naar verloren geluk / eenheid al wat op de visie van Plato / Socrates? Zo ja, waarin zit dan die gelijkenis? Het lijkt ook, dat Aristophanes wil zeggen, dat een mens alléén niets betekent, dat alleen de tweezame mens is echt mens.