Geldzaken

Inhoud Hoofdstuk 1: Wat is geld Hoofdstuk 2: munten Hoofdstuk 3: bankbiljetten Hoofdstuk 4: giraal geld Hoofdstuk 5: geldschepping Hoofdstuk 6: inflatie

Programma Hoofdstuk 1 en 2 voor de kerst af Hoofdstuk 3, 4 en 5 in januari Toets over hoofdstuk 1- 5: 1 februari Hoofdstuk 6: in februari Computeropdracht over hoofdstuk 6 SE: 8 of 15 maart

Geld zaken: hoofdstuk 1 Geld is alles waarmee ik kan betalen (in een bepaald land) In Nederland zijn dollars dus geen geld omdat ik daar bij de AH niet kan betalen

Geld zaken: hoofdstuk 1 Giraal en chartaal geld Chartaal: munten en bankbiljetten Giraal geld: saldo op je bankrekening Bankrekening = lopende rekening = rekening courant

M. Maatschappelijke geldhoeveelheid: giraal en chartaal geld in handen van publiek en bedrijven Geld in handen van banken behoort niet tot maatschappelijke geldhoeveelheid (ik leg later uit waarom niet)

Maar eerst… De balans Wat is een balans…..

Balans Overzicht van bezittingen en het vermogen van een bedrijf op een bepaald moment Balans is dus momentopname Bezittingen noemen we activa. Vermogen noemen we passiva.

Balans voorbeeld Bakker Bart start een bedrijf: een bakkerij Hij heeft € 250.000 gespaard. Dit eigen geld stopt hij in zijn bedrijf en noemen we eigen vermogen Hij heeft € 250.000 geleend bij een bank. Dit noemen we vreemd vermogen. Het totale vermogen van € 500.000 zet hij eerst op de bankrekening van de bakkerij De balans van BB ziet er nu als volgt uit

Balans Activa Passiva Bankrekening 500.000 Eigen vermogen 250.000 Lening bank

Balans Balans laat dus zien welke bezittingen ik heb en hoe ik die heb betaald (met eigen geld of met een lening) En: eigen vermogen = bezittingen – vreemd vermogen Voorbeeld: eigen huis

Balans De balans is in balans Nu gaat BB iets kopen omdat hij anders niet kan bakken. Hij koopt een bakmachine voor € 100.000, Hij betaalt dat met zijn bankrekening. De balans ziet er nu als volgt uit

Balans Activa Passiva Bankrekening 400.000 Eigen vermogen 250.000 Machine 100.000 Lening bank 500.000

Balans Zijn bezittingen zijn nu anders geworden. Zijn bankrekening is lager geworden, maar hij heeft wel een machine. Zijn eigen en vreemd vermogen is het zelfde gebleven

Balans De balans is in balans Nu gaat BB nog iets kopen omdat hij anders niet kan bakken. Hij koopt meel voor € 5.000. Hij betaalt dat met zijn bankrekening. De balans ziet er nu als volgt uit

Balans Activa Passiva Bankrekening 395.000 Eigen vermogen 250.000 Machine 100.000 Lening bank Meel 5.000 500.000

Bb Bakker Bart koopt voor € 1.000 gist bij een leverancier en spreekt af dat hij dat pas over een maand betaalt

Balans Activa Passiva Bankrekening 395.000 Eigen vermogen 250.000 Machine 100.000 Lening bank Gist 1.000 Crediteuren (schuld aan leverancier) Meel 5.000 501.000

Balans scholier Activa Passiva Bankrekening 500 Eigen vermogen 1.925 Scooter 2.000 Lening bij papa 1.000 Kas (geld in mijn portemonnee) 25 Telefoon 400 2.925

Opdracht Teken nu voor jezelf een balans Zet aan de activa kant al je bezittingen Zet aan de passiva kant je schulden (als je die hebt) Zet aan de passivakant je eigen vermogen (Bezittingen – schulden = eigen vermogen) Lever de balans in

Balans scholier:…………. Activa Passiva totaal

JP Ga uit van de startbalans van JP Verwerk de transacties in de de balans en maak een nieuwe balans Doe dat samen met je buurman of – vrouw 15 minuten Daarna tekent een groepje de balans op het bord.

Startbalans JP Activa Passiva Bankrekening 200.000 100.000 totaal

Balans Ga uit van de startbalans en maak de nieuwe balans van JP na de volgende transacties van de 1e week. Hij pint € 2.000 en stopt die in de kassa van het restaurant. Hij koopt – via zijn bankrekening - een winkelpand voor € 150.000 en inventaris voor € 20.000 (stoelen, bestek, bar e.d.) Verder koopt hij bier en wijn in bij een groothandel voor € 5.000. Hij betaalt dat pas na afloop van het tweede maand dat het restaurant open is. Hij koopt een 2e hands bestelbus voor € 4.000 en betaalt die met zijn bankrekening. Bij de lokale groenteboer koopt hij – contant/uit de kassa - groente en fruit voor € 400. JP krijgt een subsidie voor startende ondernemers. De gemeente stort € 10.000 op zijn bankrekening

Balans JP Activa Passiva Bank 34.000 Eigen vermogen 110.000 Kas 1.600 Vreemd vermogen 100.000 Groente en fruit 400 Crediteuren 5.000 Busje 4.000 Bier Pand 150.000 inventaris 20.000 totaal 215.000

Geldzaken: hoofdstuk 2 Van ruilhandel naar zout en schelpen en daarna munten Transactiekosten van ruilhandel zijn de te groot. Bij ruilen met munten zijn de transactiekosten lager. Intrinsieke waarde en nominale waarde

Geldzaken: hoofdstuk 2 Standaardmunten: nominale waarde = intrinsieke waarde (risico: mensen gaan rommelen met deze munten: goud en zilver eraf vijlen.) Tekenmunten: nominale waarde > intrinsieke waarde. Onze huidige munten zijn tekenmunten

huiswerk Opdracht: t/m 2.5

Geldzaken. Hoofdstuk 3 Munten zijn zwaar en gemakkelijk te roven. Daarom bankbiljet

Geldzaken: hoofdstuk 3 Eigenaren van munten gaven munten in bewaring bij goudsmeden. Dan hoefden ze er niet mee rond te lopen. Ze kregen van de goudsmid een bewijs van ontvangst. Tegen inlevering van het bewijs kregen ze de munten weer terug.

Geldzaken: hoofdstuk 3 Het bewijs van ontvangst werd betaalmiddel. Je kon ermee betalen omdat de nieuwe eigenaar het tegen munten kon omruilen bij de goudsmid In feite was het ontvangstbewijs het eerste bankbiljet

Balans goudsmid Activa Passiva Munten (in bewaring gegeven) 100 Ontvangstbewijzen (schuld van de smid aan degenen die munten in bewaring heeft gegeven) Woning smid 50 Eigen vermogen totaal 150

Balans van de smid Activa: eigendom van de smid. Ook de munten zijn zijn eigendom. Hij mag ermee doen wat hij wil, hij moet ze alleen terug betalen als erom wordt gevraagd. Passiva: middelen waarmee het eigendom is betaald. Een deel komt van de smid zelf (eigen vermogen), een deel is door derden er in gestopt (in dit geval degene die goud aan de smid in bewaring heeft gegeven) .

Smid wordt bankier De smid wordt bankier. Hij gaat nieuwe ontvangstbewijzen uitgeven zonder dat daarvoor munten moeten worden ingeleverd. De smid schept geld want de ontvangstbewijzen zijn geld Stel de smid leent € 50 aan Mr X. De balans van de smid ziet er dan als volgt uit.

Balans goudsmid Activa Passiva Munten (in bewaring gegeven) 100 Ontvangstbewijzen 150 Woning smid 50 Eigen vermogen Lening aan Mr X totaal 200

Smid wordt bankier Let op: nu staan er tegenover de 150 aan ontvangstbewijzen, nog maar 100 aan munten. Als elke eigenaar van ontvangstbewijzen, zijn munten wil opnemen, dan gaat de smid failliet Dit gebeurde met DSB

2.3 Wisselkoers: waarde van de ene munt uitgedrukt in de waarde van een andere munt 1 florijn = 10 gram goud 1 nobel = 15 gram goud Voor 1 florijn (10 gram goud) krijg ik niet 1 nobel want die 15 gram goud maar 0,67 nobel. Immers 10/15 = 0,67

Smid wordt bankier Maken opdracht 3.1 t/m 3.5

Wonder Het wonder van geld bijdrukken. Er wordt niets letterlijk bijgedrukt. Het enige wat er gebeurt is dat banken meer geld uitlenen en er daardoor meer geld ontstaat

Hoofdstuk 4: giraal geld Mensen met chartaal geld kunnen dit op een bankrekening zetten/storten Dit wordt dan giraal geld Stel twee mensen openen een bankrekening en storten beiden € 1.000 op die rekening. Hoe ziet de balans van de bank er dan uit?

Balans bank Activa Passiva Kas 2000 Rekening courant A 1000 Rekening courant B totaal

Balans bank De bank heeft nu € 2.000 in kas. Is haar eigendom De bank heeft een schuld van € 2.000 aan de twee mensen want ze kunnen dat geld opnemen wanneer ze dat willen.

Balans bank De bank leent nu giraal € 4.000 aan A De bank stort dit op de bankrekening van A. De bank schept giraal geld want de maatschappelijke geldhoeveelheid neemt toe. De balans van de bank ziet er nu als volgt uit

Balans bank Activa Passiva Kas 2000 Rekening courant A 5000 Lening aan A 4000 Rekening courant B 1000 totaal 6000

Balans bank De bank heeft nu 2.000 aan kasgeld en 6.000 aan rekening courant tegoeden Als alle rekeninghouders tegelijkertijd hun geld willen opnemen, dan heeft de bank onvoldoende kas en gaat de bank failliet. Dit gebeurde met DSB

Balans bank Daarom zegt De Nederlandse Bank (DNB) dat een bank altijd voldoende geld in kas (liquide middelen) moet hebben tegenover de banktegoeden van de klanten. De bank kan dan altijd de rekening-houders betalen als die geld willen opnemen (pinnen) DNB gebruikt daarvoor een minimum liquiditeitspercentage.

Balans bank - DNB verplicht banken tot een minimum liquiditeitspercentage. Liquiditeitspercentage = (kas + tegoed dnb)/rekening courant tegoeden In ons voorbeeld (nog zonder tegoed DNB) is het percentage: 2000/6000 x 100% = 33%. DNB schrijft minimaal 20% voor. Dus de bank voldoet aan de eis

Kredietcrisis Voor de kredietcrisis hadden banken te weinig liquide middelen (kas plus tegoed DNB) en kwamen ze in gevaar. Banken moeten nu meer liquide middelen aanhouden. Dan voor de kredietcrisis.

planning Huiswerk: 4.1 t/m 4.3 Toets h 1 t/m 5: 31 januari Se 1 maart 2013.

H5. Geldscheppen Banken lenen geld uit en scheppen daarmee geld. We zeggen ook wel dat de maatschappelijke geldhoeveelheid daardoor toeneemt. Maatschappelijke geldhoeveelheid:giraal en chartaal geld in handen van burgers en bedrijven

H5. Geldscheppen Banken lenen geld uit en scheppen daarmee geld. We zeggen ook wel dat de maatschappelijke geldhoeveelheid daardoor toeneemt. Maatschappelijke geldhoeveelheid:giraal en chartaal geld in handen van burgers en bedrijven

Balans bank Activa Passiva Kas 2000 Rekening courant tegoeden 8000 Tegoed bij DNB Spaartegoeden 1000 Debiteuren 6000 Eigen vermogen bank totaal 10000

Balans debet Kas: munten en bankbiljetten in de kas van de bank Tegoed DNB: geld dat de bank op de rekening bij DNB heeft staan. (zeg maar de bankrekening van de bank zelf) Debiteuren: bedrag dat de bank heeft uitgeleend aan gezinnen en bedrijven. Rekening courant tegoeden: giraal geld van gezinnen en banken. di

Balans credit . Rekening courant tegoeden: giraal geld van gezinnen en banken. Dit is een schuld van de bank aan de gezinnen. Is dus vreemd vermogen Spaartegoeden: geld dat mensen op hun spaarrekening hebben staan. De bank moet dat terug betalen. Is dus ook vreemd vermogen

Geldscheppen . De bank leent 1.000 aan A De balans komt er nu als volgt uit te zien

Balans bank Activa Passiva Kas 2000 Rekening courant tegoeden 9000 Tegoed bij DNB Spaartegoeden 1000 Debiteuren 7000 Eigen vermogen bank totaal 10000

Geldscheppen . Het uitlenen van geld noemen we ook wel wederzijdse schuldaanvaarding De bank moet geld op de rekening van de klant storten. De klant moet de lening weer terug betalen aan de bank.

Balans bank Activa Passiva Kas 2000 Rekening courant tegoeden 10.000 Tegoed bij DNB Debiteuren 6000 totaal 10000 Totaal

Geldscheppen . Liquiditeitspercentage: (4.000/10.000) x 100% = 40% (= best hoog) Stel dat het liquiditeitspercentage minimaal 10% moet zijn, hoeveel mag de bank dan nog giraal uitlenen?

Geldscheppen Ga uit van hoeveelheid kas + tegoed DNB Kas en tegoed DNB is nu 4.000 Kas en tegoed DNB moet dan minimaal 10% zijn van Rekening courant tegoeden Als 4.000 minimaal 10% is van de rekening courant tegoeden, dan is 1% 400 en 100% 40.000 Rekening courant mag dus zijn 40.000. De bank mag dus nog 36.000 giraal uitlenen .

Balans bank Activa Passiva Kas 2.000 Rekening courant tegoeden 10.000 Tegoed bij DNB Debiteuren 36.000 totaal 10000 Totaal

Geldscheppen . Liquiditeitspercentage: (4.000/10.000) x 100% = 40% (= best hoog) Stel dat het liquiditeitspercentage minimaal 10% moet zijn, hoeveel mag de bank dan nog chartaal (uit de kas van de bank) uitlenen?

Geldscheppen Ga uit van Rekening courant tegoeden. Deze zijn 10.000 Van de 10.000 aan rekening courant tegoeden, moet 10% in kas zitten. Dat is 1.000. Er zit nu 4.000 in kas. Dus de bank mag nog 3.000 chartaal (uit de kas) uitlenen.

Geldscheppen Opdracht 5.8 t/m 5.10

Som 5.9

Balans bank Activa Passiva Kas 1.500 Rekening courant tegoeden 5.000 Tegoed bij DNB 200 Lang spaargeld 1.000 Tegoed ECB 100 Vreemde valuta 400 Debiteuren 2.000 totaal Totaal

5.9 (1500 + 200 + 100)/(5.000) x 100% = 36% Chartaal uitlenen (uitlenen uit de kas). Er moet minimaal 30% van rekening courant in kas zijn. 30% van 5.000 is 1.500. Er is nu 1.800 in kas. Dus de bank mag 300 chartaal uitlenen.

5.9 Giraal uitlenen. Er is 1.800 in kas. Dit moet 30% zijn van de rekening courant tegoeden. Als 30% = 1.800, dan 100% = 6.000. De rekening courant tegoeden mogen maximaal 6.000 zijn. Dus de bank mag nog 1.000 uitlenen Check: 1.800/6.000 x 100% = 30%

Balans bank Activa Passiva Kas 200 Rekening courant tegoeden 4.000 Tegoed bij DNB 500 Lang spaargeld 1.000 Gebouwen 300 Vreemde valuta Debiteuren 3.000 totaal 5.000 Totaal

Opdracht Bereken het liquiditeitspercentage Het minimale liquiditeitspercentage is 10% Hoeveel kan de bank nog giraal uitlenen Hoeveel kan de bank nog chartaal uitlenen Waar gaat de voorkeur van de bank naar uit. Giraal of chartaal uitlenen? Hoe hoog is de maatschappelijke geldhoeveelheid bij deze balans?

Wat zijn de gebouwen op de activa kant van de balans? Een klant koopt voor € 100 aan dollars en rekent giraal af. Welke balansposten veranderen er? 7. Wat gebeurt er met de maatschappelijke geldhoeveelheid na de koop van dollars?

Inflatie Wat is het Gevolgen Oorzaken

Inflatie Prijzen stijgen Gemeten door Centraal Bureau Statistiek

Inflatie: gevolgen Door inflatie daalt onze koopkracht. (wanneer prijzen sneller stijgen dan ons inkomen). We kunnen minder kopen met ons inkomen. Ons reële inkomen daalt. Door inflatie neemt de waarde van ons vermogen af. Stel ik heb € 10.000 aan spaargeld op de bank en ik krijg 2% rente. Bij een inflatie van meer dan 2%, daalt de waarde van mijn vermogen.

Inflatie: gevolgen Door inflatie kunnen winsten van bedrijven afnemen omdat hun kosten hoger worden en zij niet in de verkoopprijzen kunnen doorrekenen. Dit geldt vooral voor supermarkten omdat daar veel concurrentie is.

Som Stel dat mijn loon toeneemt met 3% en de prijzen stijgen met 2%. Met hoeveel procent stijgt mijn reële inkomen (=koopkracht) Je gebruikt dan indexcijfers. Je telt bij de percentage 100 op: Reële inkomen = 103/102 x 100 = 100,98 En je trekt er dan 100 van af: 0,98%

Som Als het inkomen stijgt met 5% en de prijzen stijgen met 2%, dan neemt mijn koopkracht niet toe met 3%, maar met 2,94% (105/102 x 100 = 102,94)

Som Stel ik heb € 10.000 en een product kost € 2, dan kan ik er 5.000 kopen. Mijn inkomen stijgt met 5% en wordt daarna € 10.500. Stel het product stijgt met 2% tot € 2,04. dan kan ik er daarna 5.147 kopen. Dat is een stijging van 2,94% en dus geen 3%.

Opdracht 6.4 Maak nu opdracht 6.4 (a en b)

6.4 (106/102,4) x 100% = 103,51 = 3,51% (100/104) x 100% = 96,15 = - 3,85%

Inflatie Een beetje inflatie is niet erg. DNB streeft naar een inflatie van maximaal 2% Als de prijzen dalen (deflatie), dan stellen mensen hun consumptie uit (producten worden straks immers goedkoper). Dis deflatie willen we ook niet

Hyperinflatie Zeer hoge inflatie Veroorzaakt omdat de overheid Gevolg: mensen vertrouwen het geld niet meer en gaan over op: ruilhandel, gebruiken buitenlandse valuta.

Inflatie: oorzaken Bestedingsinflatie: er is veel vraag naar producten en er kunnen geen extra producten worden geproduceerd op korte termijn omdat de productiecapaciteit volledig is bezet Bestedingsinflatie ontstaat vaak omdat er veel geld wordt gecreëerd (veel geld wordt uitgeleend: b.v. huizenmarkt).

Inflatie: oorzaken Kosteninflatie: Bedrijven rekenen extra kosten door in de prijzen (b.v. hogere grondstofprijzen en olieprijzen) Overheid verhoogt accijnzen en btw

Som….. Salarisverhoging in 2013 lager dan inflatie Nederlandse werknemers krijgen naar verwachting in het nieuwe jaar een salarisstijging van 2,8%. Dat is 0,1% minder dan de inflatieberekeningen Bereken de procentuele koopkrachtdaling in 2012.

Voor morgen Opdracht 6.2, 6.3 en 6.7

6.2 20% (24-20)/20 x 100% = 20% 20 (100/120 ) x 100 = 83,3 → 83,3 -100 = 16,66% of (20-24)/24 x 100% = -16,66% (100/1950) x 100 = 5,1 -100 = 94,9%

6.7 4% (10% van 40%) Stijging arbeidsproductiviteit Lonen € 40 en productie 10 →→ loonkosten per product € 4 Lonen € 44 en productie 10 →→ loonkosten per product € 4,40 Lonen € 44 en productie 11 →→ loonkosten per product € 4