Projectactiviteiten Deel A n Landelijke inventariserende enquête bij CvK en ateliers in de zorg n Selecteren van goede voorbeelden + analyse van effectieve factoren en werkwijzen Deel B n Steekproef van 20 praktijken om goede voorbeelden te verzamelen (10 ateliers en 10 centra voor de kunsten)

Respons op enquête n 183 Centra voor de kunsten hebben de enquête toegestuurd gekregen 54 centra hebben de enquête ingevuld en geretourneerd (30%) n 158 ateliers hebben enquête toegestuurd gekregen 74 ateliers hebben de enquête ingevuld en geretourneerd (47%) n = 37,5 % respons

Resultaten Centra voor Kunsten n Onderzoek CBS i.s.m. kunstconnectie deelnemers ingeschreven in 230 CvK n In 54 CvK plm. 800 deelnemers met een beperking ( ‰) n 14 CvK werken samen met speciaal onderwijs n 4 CvK werken samen met zorginstelling n 4 bieden kunstbegeleiding aan huis n 305 deelnemers muziek, 192 beeldend, 68 theater, 40 dans, 13 audio-visueel n 26 van de 54 CvK hebben visie en beleid op kunstbeoefening en culturele participatie. n 11 v/d 54 CvK hebben zelf ontwikkelde werkwijzen

Resultaten Ateliers n 49 ateliers werken samen met andere partijen (66%) n 13 ateliers werken samen met CvK (18%), 10 met regulier basisonderwijs en 8 met regulier voortgezet onderwijs (24%) n 19 van de 74 ateliers hebben zelf ontwikkelde werkwijzen (26%) n Bij 41 ateliers is het belangrijkste doel ontwikkeling en ontplooiing van kunstzinnige talenten (55%)

Bijscholingsbehoeften n Bijscholing in het omgaan met de beperking (96% ateliers en 87% CvK) n Bijscholing gericht op methodiek bij het begeleiding tot kunstenaar (96% ateliers en78% CvK) n Bijscholing pathologie (96% ateliers en 78% CvK) n Bijscholing vaardigheden en kennis kunstdiscipline (97% ateliers, CVK geen) n Bijscholing over gedrags/leerproblemen (0,03% CvK)

Selectiecriteria om goede voorbeelden op het spoor te komen en kennis hierover te verzamelen n Begeleiding is gericht op kunstontwikkeling n Mensen met een beperking die deelnemen in de reguliere centra voor de kunsten. n Er is een visie op kunstontwikkeling en participatie voor mensen met een beperking n Visie is terug te vinden in de dagelijkse praktijk n Samenwerking tussen het reguliere en het ‘speciale’ aanbod n Interessante methoden of werkwijzen ontwikkeld

Geselecteerde Centra voor Kunsten n Centrum voor de Kunsten het Klooster n Kunstencentrum de Stroming n Wherelant n Kunstencentrum Toon n Vrije akademie ZOM n De Muzerije n Dario Fo n Artiance Centrum voor de Kunsten n Centrum voor kunst en cultuur De Kubus n Het Koorenhuis

Geselecteerde ateliers n Ipse de Bruggen/atelier Verfstreken n Reakt/anders bekeken n Atelier Matisse, st. de Driestroom n Galerie Atelier Herenplaats n De Blauwe Roek n Stichting ateliers en galerie leonardo da vinci n Abrona, Atelier n De Witte Olifant n Raphaël stichting (vrije werkplaats Scorlewald) n Ateliers de Wijde Doelen

Verdiepend onderzoek goede voorbeelden Onderzoeksmethoden: semi-gestructureerd interviews, documentanalyse en participerende observatie. Per praktijk:  1 manager  2 professionals  2 deelnemers

Onderzoekstopics Managers/leidinggevenden: n Financiering; subsidie, eigen bijdrage n Beleid; visie en beleid, personeelsbeleid, vrijwilligersbeleid, deelnemersbeleid, kwaliteitsbeleid, randvoorwaarden n Samenwerkingsverbanden; gericht op expertise/kennis uitwisseling, verbeteringen, speciaal of algemeen aanbod, inzet voor deze doelgroep, regionale of landelijke samenwerkingsverbanden Professionals: n Visie; bekendheid met visie, invloed op visie n Werkwijzen; methodische vormgeving, ontwikkeling/ontstaan, doel, invloed van de deelnemer, begeleiding deelnemer n Samenwerking; contacten naar buiten n Professionals; deskundigheidsontwikkeling, taken en rollen n Randvoorwaarden; locatie, personeel, materialen en middelen n Successen

De manager n Affiniteit met de doelgroep n Trots n Realistisch n Daadkrachtig n Inzet n Zakelijk n Plan- en doelmatig n Inzicht in het netwerk

Het interview n Financiering n Beleid n Samenwerkingsverbanden n Randvoorwaarden

Financiering Heeft geen invloed op de deelname van mensen met een beperking.

Beleid n Visie op sociale participatie en inclusie n Personeelsbeleid n Professionalisering

Samenwerkingsverbanden n Expertise uitwisselen n Kennismaking met kunst en cultuur n Er zijn veel mooie voorbeelden van samenwerking, maar…

Citaten n Centrum voor de kunsten manager: “Ik vind ook dat zorginstellingen wel wat meer open zouden moeten staan, zij denken vaak in beperkingen, wij denken in mogelijkheden.” n Een locatie manager van een atelier: “Voorheen zag je toch dat die wereld [reguliere kunstwereld], vanuit ons, wat beschermend was. We waren intern gericht en wilden de groep apart houden. Nu zetten we stappen om aansluiting te vinden bij de kunstwereld. Maar wij worden altijd nog onder de zorg geplaatst. Ik zou wel graag willen dat kunst voor mensen met een beperking ook een sector is. Altijd wordt er gekeken vanuit de zorg, maar je zou het ook vanuit de andere hoek kunnen zien. Ik zou graag zien dat wij een volwaardige plek krijgen.”

Real art is always there where you don't expect it

De professionals

Functies van kunst n Recreatieve functie Plezier, vrijetijdsbesteding, zingeving en meedoen n Educatieve functie Leren en ontwikkelen n Persoonlijkheidvormende en sociale functie Zelfontplooiing n Therapeutische functie Met kunst helen en genezen n Kunstzinnige functie/kunstenaarschap Kunstzinnige ontwikkeling, talent, motivatie, werk n Arbeid / dagbesteding

Kunst: middel of doel? n Centra voor de Kunsten n Recreatief n Educatief n Persoonlijkheidvormend n Proces n Ontwikkeling n Eigenwaarde n Sociale vaardigheden

Kunst: middel of doel? n Ateliers n Arbeid/ dagbesteding n Kunstenaarschap n Talent n Motivatie n Zinvol n Persoonlijke ontwikkeling n Collectief n Structuur

Eigenaarschap Geld versus natura

Knelpunt: de locatie Juist middel voor… n Kennismaking n Samenwerking n Uitwisseling n Integratie n Inclusie

Onderzoeksresultaten kunstenaars

n Alles wat wij uit handen nemen wat de kunstenaar zelf kan, is voor hen verlopen competentie.

Interviewguide deelnemers De doelstelling: n Hoe beoordelen mensen met een beperking, die werkzaam zijn binnen de geselecteerde good practices, hun mogelijkheden om de door hen gewenste, eigen talenten te kunnen ontwikkelen binnen de kunsten in al haar verschijningsvormen (beeldende kunst, theater, muziek, taal)? n Welke behoeften betreffende het optimaliseren van de kunstontwikkeling en participatie van mensen met een beperking komen voort uit het onderzoek binnen de good practices?

Themagebieden n Keuzevrijheid n Participatie n Creativiteit De mens met een verstandelijke beperking bestaat niet. Belevingswereld, toegankelijkheid en herkenbaarheid  Ervaringsgerichtheid

Keuzevrijheid n Onderwerp n Materiaal n Kleur m.b.t. eigen kunst. n Techniek

Citaat n Interviewer: “Op wat voor manier werk jij het allerliefste? Met wat voor materiaal of met wat voor…” n Deelnemer: “Uhm, ik vind speksteen erg leuk, alleen dat doe ik al heel lang. En lieverlee ben ik aan het hakken gegaan, echt aan het beeldhouwen, dat vind ik ontzettend leuk. Het vormgeven ook vind ik erg leuk en wat schilderen betreft werk ik het liefst met olieverf. Ik heb een klaproos, alleen het hart van een klaproos gedaan en dan kun je zo heerlijk met olieverf die, ja die schwung eraan geven dat het blad een beetje gaat leven (…) Dat zijn mijn voorkeuren. “

…vervolg bevindingen – Keuzevrijheid Ondersteuning n De begeleiding geeft tussentijds en/of achteraf feedback, tips, adviezen ter bevordering van de kwaliteit van het eindproduct. n De begeleiding leert de deelnemers nieuwe technieken aan. n De begeleiding ondersteunt de deelnemer wanneer deze vastloopt.

Overpeinzingen… n In hoeverre kun je als begeleider eisen stellen aan de kwaliteit van het werk? n Welk effect heeft de inmenging van deskundigen, professionals, kunstenaars op de eigenheid van het werk van de deelnemer? Of is dit juist een aanzet tot ontwikkeling van de deelnemer? n Met wat voor intentie volgt de deelnemer aanwijzingen van begeleiding of derden? n Welke invloed heeft de achtergrond/scholing van de begeleiding op de aansturing/het geven van feedback op het werk van de deelnemers?

Code: Onder begeleiding naar museum of andere culturele instelling gaan. n Komen de deelnemers zelfstandig, op eigen gelegenheid, naar uw instelling? n Hebben de deelnemers contact met kunstenaars buiten de eigen instelling? n In hoeverre werken de deelnemers mee/werken zij samen aan activiteiten van de instelling? n Krijgen de deelnemers betaald voor het eigen werk dat zij verkopen/verhuren? Participatie

Citaat Interviewer: En hoe is het nou om werk te verkopen? Want het lijkt mij niet zo leuk als mijn werk bij iemand anders hangt. Deelnemer: Nou dat vind ik helemaal niet erg. Daar ben je toch kunstenaar voor!

Creativiteit n Trots zijn op eigen kunst n Nieuwe ervaringen opdoen n Met kunst bezig zijn als motor voor persoonlijke ontwikkeling en leren n Kennis hebben van technieken, materialen, composities etc.

Citaat Interviewer Wel veel om rekening mee te houden, ik weet niets van tekenen... Deelnemer Iedereen kan tekenen! Maar niet hoe ik het doe.

…een goed voorbeeld n Samenwerking kunst en zorg n Betrekken van sociaal netwerk n Inclusie deelnemers n Faciliterende manager