De kracht en beperkingen van observerend leren in taalonderwijs Praktijk en onderzoek Gert Rijlaarsdam Met onderzoek van Martine Braaksma, Michel Couzijn, Mariet Raedts, Elke van Steendam University of Amsterdam Graduate School of Teaching and Learning

Onderzoeks domeinen Instrueren Schrijven Leren

Onderzoeksdomeinen Instrueren Schrijven Leren

Domeinen & Disciplines Hillocks’ Meta-analyse Cognitieve psychologie Instrueren Schrijven Individuele verschillen Referentiële communicatie psychologie Sociaal-cognitieve psychologie Leren

Google, 15 oktober 2006 (schrijven/lezen) ‘writing is complex’ 540/618/3550 ‘writing is a complex process’ 435/474/295 ‘learning to write is a complex process 114/487/54

Cognitieve inspanning

Aan het werk Lees eerste versie en tweede versie Duo’s A, B & C overleg: breng verschillen in kaart Beoordeel de verschillen: op welke punten gaat brief vooruit?

De Smikkel casus: Onderzoekend leren in de onderbouw Zie dat je krijgt wat je toekomt University of Amsterdam Graduate School of Teaching and Learning

Ontwerp-’drive’ Schrijflessen: saai Boek biedt redelijke opdrachten maar wat leren leerlingen? Taak: schrijf!, soms met een lijstje (een goede tekst bevat…1….,2…, 3…. Wat leerlingen leren van taak 1 komt niet terecht in taak 2 Zou je kunnen oplossen met een herschrijftaak, maar dat vinden leerlingen niet leuk

Ontwerp-’drive’ 2 Bovendien: bij herschrijven moet ik 2x feedback geven Leerlingen leren niet werkelijk wat een goede tekst is Ik zou het participatie-observatiemodel weleens willen uitproberen (opgepikt uit …) Misschien kan dat met de smikkeltekst? (op gepikt uit …)

Oorspronkelijke opdracht Lees dit eerst. Stel je voor… Op de Smikkelrepen die je weleens eet, heb je zien staan dat je gratis WKD-cassettes kunt krijgen. Op de verpakking staat:

Communicatieve Situatie Je hebt 8 punten bij elkaar gespaard, maar nu kun je nergens meer repen met punten vinden. Op de repen in de winkels zit geen spaarpunt meer, hoewel het nog geen 31 mei is. Je hebt je 10 punten dus niet bij elkaar kunnen krijgen. Toch wil je zo’n cassette hebben. Je stuurt daarom je 8 punten op en doet er twee hele wikkels zonder punt bij.

Advertentie Smikkelrepen SPAAR VOOR EEN GRATIS WKD-CASSETTE!! Dit moet je doen: Op de wikkels van de repen zit 1 spaarpunt. Spaar 10 punten en stuur deze in een voldoende gefrankeerde envelop naar: Smikkel Spaaractie, Postbox 3333, 1273 Etten-Leur, Nederland. Stuur ook f 0,75 aan postzegels mee voor portokosten. Vermeld duidelijk uw naam, adres, postcode en woonplaats en de gratis (GRATIS!!) muziekcassette wordt dan zo speodig mogelijk thuisgestuurd. Deze actie loopt tot 31 mei.

Opdracht Schrijf een briefje dat je meestuurt met de punten en de wikkels. Vertel waarom je geen tien punten kunt opsturen. Overtuig de firma Smikkel ervan dat jij die muziekcassette wilt ontvangen en dat jij er niets aan kunt doen dat je geen tien punten hebt. Zorg ervoor dat je jou de muziekcassette toch sturen! Schrijf daarna de envelop.

Tekst 1 Beste medewerkers, Ik heb nu 8 punten voor de cassette, maar ik kan de andere twee niet meer krijgen. Ik koop nu nog wel repen, maar er zit geen spaarzegel bij. Daarom stuur ik deze twee wikkels ook mee met de 8 punten. Ik hoop dat ik wel een cassette kan krijgen.

Tekst 2 Geachte virma smikkel Ik heb heden geen tien zegels kunnen krijgen. Maar ik wil wel een WKD muziekcassette hebben. Ik heb ze niet kunnen mee sturen, want ik had er te weinig van, en de datum was al voorbij. Zou u dan mij als nog een WKD muziekcassette willen sturen? de Hr. Frank

Tekst 3 Aan de firma smikkel Hallo ik heb geen 10 punten maar 8. Die punten + twee wikkels stuur ik op. maar kan ik dan nog zo’n muziekcassette krijgen. Zo ja stuur hem dan zo snel mogelijk op.

Tekst 4 Ik zal maar meteen met de deur in huis vallen. Ik zou gaan sparen voor zo’n gratis cassette en ik had al 8 wikkels gespaard maar toen ik weer een reep kocht zat er geen punt meer bij. Maar het was nog geen 31 mei. Dus is het jullie fout. En heb ik maar 2 wikkels zonder punten in de envelop gedaan. Zoals ik al schreef dat het jullie fout is kan ik naar de rechter gaan als jullie de cassette niet opsturen. Afz. Jackelien

Globale lesplanning (1) Les 1: introductie van casus + schrijven op computer Les 2: klas splitsen in vier groepen Directie selecteert brieven; onderzoeksteam observeert selectieproces (criteria); Onderzoeksteam maakt poster (10 criteria voor selectie); directie observeert samenwerking in onderzoeksteam

Globale lesplanning (2) Les 3: blootstelling tekstcriteria Presentatie door twee onderzoeksteams (poster toelichten door twee leden team) Toelichting directielid van keuzes (verwijst naar items op poster) Les 4: herschrijven Herschrijfplan Tweede versie schrijven Evaluatieformulier

Introductie van de Casus

Aan het werk!

Omar (12); Versie 1 Maandag 7 april Geachte medewerkers van het bedrijf Smikkel, Ik deed mee aan de spaaractie van Smikkel om twee bioscoopkaartjes te winnen. Na een tijdje had ik al acht punten gespaard. Na een tijdje kon ik geen Smikkelreep meer vinden waar een spaarpunt op zat. Ik ging elke snoepwinkel af waar ze een Smikkelreep verkochten, maar ik heb helemaal niks gevonden! Dus hierbij geef ik u twee wikkels zonder spaarpunt erop om te bewijzen dat ik wel tien repen heb gegeten. Ik hoop dat u mij kunt helpen door alsnog de bioscoopkaartjes te geven. IK hoop dat u mijn probleem snapt. Hoogachtend, Omar van der Veen, etc.

Les 2 Directie Smikkel….moet drie brieven uit een bundel van 9 kiezen… Onderzoekers observeren de vergadering, om argumenten en criteria te verzamelen die de Smikkeldirectie gebruikt bij het selecteren van brieven

Smikkel management in vergadering…

Onderzoekers presenteren bevindingen

Poster Team 2

Poster Research Team 1

Management presenteer winnende brieven

Herschrijven…

Omar’s herschreven brief maandag 14 april 2003 Geachte medewerkers van het bedrijf Smikkel,   Ik las over de spaaractie van Smikkel dat je twee bioscoopkaartjes kan winnen als je tien punten wint. Daarom deed ik eraan mee en na een tijdje had ik al 8 punten behaald! Vol vreugde ging ik naar een snoepwinkel waar ze Smikkelrepen verkochten, maar ik heb helemaal geen enkele reep gevonden met een spaarpunt erop! Dus toen dacht ik dat de actie al voorbij was, maar dat kan natuurlijk niet, omdat de actie loopt tot 15 april! Toen ging ik naar een andere winkel maar daar was het ook niet en toen ik heel wat winkels langs was gegaan dacht ik eraan om twee wikkels zonder spaarpunt te kopen en u een brief schrijven om u uit te leggen dat ik er alles aan gedaan heb om tien punten te verzamelen. In deze brief vindt u ook de twee wikkels zonder spaarpunten en de wikkels met spaarpunten om u te bewijzen dat ik wel tien repen heb gekocht. Ik hoop dat u mijn probleem snapt en dat u me kan helpen met mij probleem. Is het mogelijk dat u mij nog twee bioscoopkaartjes kan opsturen? Hoogachtend,

Effect van lessen

Effecten

Roleffecten

Evaluatie Schoolcijfer 8+ Alle brieven gaan vooruit Onderzoekers gaan meer vooruit dan directie Leerlingen waren actief betrokken; herschrijfles was erg levendig

Filmon Eerste versie Herschrijfplan Tweede versie Tweede versie met revisies zichtbaar

Tim Eerste versie Herschrijfplan Tweede versie Tweede versie met revisies zichtbaar

Zwaan Eerste versie Herschrijfplan Tweede versie Tweede versie revisies zichtbaar

Fragmenten Instructie Schrijven Vergaderen Presenteren onderzoek Directie presenteert winnaars

Drie rollen, verbonden binnen een leerling

Compleet Communicatie Leermodel Participantschrijver ParticipantLezer Schrijver Lezer OnderzoekerObservator Communicatieve rol/paren: Schrijven heeft een doel en een publiek (lezers) Schrijver heeft toegang tot het proces van de lezer Instructieve rol/paren: Lezer informeert schrijvers over de ervaren kwaliteit van de tekst Onderzoeksrol: observeren/analyzeren Leerders bekijken het schrijf- of leesproces, of de interactie tussen lezer en schrijver of tekst en tekstervaring.

Basismodel: complementaire taken Schrijver Spreker Lezer Luisteraar Referentiële communicatie studie: Holliway & McCutchen Leerder vervult schrijvers- en lezersrol

Schrijverrol & Observatorrol Spreker Lezer Luisteraar Observator “Onderzoeker’ Referentiële communicatie studie: Couzijn’s natuurkundeproef Schrijver vervult schrijvers- en observatierol

Observatierol Schrijver Spreker Lezer Luisteraar Observator “Onderzoeker” Referentiële communicatie studie: Sonnenschein & Winterhurst Leerder observeert (en evalueert) een of beide communicatiepartners

Leren nieuwe taak: observeer de eigen leertaak Schrijver Spreker Observator “Onderzoeker’ Studie Mariet Raedts; Martine Braaksma, Michel Couzijn, Elke van Steendam Leerder observeert de leerder in overeenkomstige leertaak

Observeer lerende schrijvers/lezers Spreker Lezer Luisteraar Observator “Onderzoeker’ Studies Couzijn 1995, 1999 Braaksma et al., 2002, 2003, 2006 Raedts et al., 2006 Van Steendam et al., 2006 Eventueel: studie van transfer van observatie van rol 1 naar rol 2 (Couzijn)

Wat werkt er in schrijfonderwijs? Samenvatting van Hillocks’ 1986 Meta-analyse University of Amsterdam Graduate School of Teaching and Learning

Onderwijsstijlen

Teaching Modes (pre-posttest)

Post-instructievormen (pre-posttest)

Post-Writing treatments (pre-posttest)

Leerstof

Content (pre-posttest)

Post-Writing treatments

Dus…Effectief schrijfonderwijs = Bevorder betrokkenehid Blijkt uit: Onderzoekend leren, Interactionele lesstijl, Peer feedback Creeer gelegenheden om bewustzijn van tekstkwaliteit te vergroten Tekstschalen Duidelijke doelen/criteria feedback Gelegenheid om te reviseren, nieuwe kennis toe te passen

Cognitive inspanning

Psychologie en schrijven Studies over referentiële communicatie University of Amsterdam Graduate School of Teaching and Learning

Holliway & McCutchen, 2004) Tangrams

Holliway & McCutchen (2004) 1. Beschrijf drie tangrams 2A Feedback Feedback & beoordeel (3) Feedback & Lees-als-de-lezer 2B Revisie Revisie 3. Beschrijf drie nieuwe tangrams

Holliway & McCutchen (2004)

Voorbeeld 1: Natuurkunde proef (Stap 1-3)

Natuurkundeproef: handleiding Je weet dat als er ergens lucht in zit in bv. een fles en die is afgesloten kan er geen lucht uit. Bv. je neemt een fles, kurk erin, trechter erin en je gooit water in de trechter dan komt er geen water in de fles terecht, want fles is afgesloten kan geen lucht uit. Zodra je een rietje in de trechter stopt kan de lucht vanuit de fles via 't rietje naar buiten en kan 't water de fles binnenkomen. Voer uit!

De handleidingen lezer…

Effectgrootte Tekstkwaliteit

Transferpotentieel: Effectgrootte

Conclusie Natuurkunde experiment Observatie van lezers’ processen ondersteunt de ontwikkeling van kennis over wat een effectieve tekst is. Geschreven feedback van lezers faciliteert transfer.

Sonnenschein Winterhurst Model

Een paar leercondities Observeer & evalueer beide partners Observeer beide partners Observeer & evalueer alleen luisteraar of spreker

S&W: Observeren versus Participeren

S&W: Effect van evalueren

Cognitieve leerpsychologie Leren schrijven University of Amsterdam Graduate School of Teaching and Learning

Bandura, Zimmerman, Schunk Vier leerfasen Observeren Inoefenen Zelf-controle over oefenen Zelf-regulerend oefenen

Zimmerman & Kitsantas: Kernzinnen He flew with the same inner control. He flew through heavy sea fogs. He climbed above them. The climb was into dazzling clear skies. Every other gull stood on the ground. Every other gull knew only the mist.

Z&K: Voorbeeldoplossing He flew with the same inner control through heavy sea fogs and climbed above them into dazzling clear skies; while every other gull stood on the ground, knowing nothing but the mist and rain.

Z&K: Onderwezen oplossingsstrategie Omcirkel elk woord dat een nieuw idee introduceert in elke zin; Schrap woorden die naar hetzelfde verwijzen; Combineer alle omcirkelde woorden in zinsstukken over hetzelfde onderwerp; Nummer de zinsstukken in volgorde van belangrijkheid; Bouw de uiteindelijke zin op basis van de belangrijkste zinsstukken, en voeg de minder belangrijke in op plaatsen waar ze horen en gebruik verbindingswoorden zoals ‘maar’, ‘en’, ‘hoewel’, ‘omdat’.

Onderzoeksontwerp Geen ‘Mastery’ ‘Coping’ Nee Ja Observeren: Model Feedback bij inoefenen Nee Ja

Z&K: Effect van type model

Z&K: Effect van oefening na observatie

Couzijn (1995); Braaksma (2002) Leren schrijven (en lezen) door observeren van medeleerlingen

Opdracht Zo dadelijk kijk je naar een video. Je ziet twee leerlingen een tekstje schrijven op basis van een structuur. De opdracht voor die leerlingen was ervoor te zorgen dat lezer het standpunt en de argumenten in de tekst zouden begrijpen.

Voorbeeldtaakje

Observation Task Welk van de twee deed het beter? Leg kort uit wat de andere leerlingen minder oed of slecht deed.     Maak hier aantekeningen als je naar de leelringen kijkt. …………………………………………………………………………………………………………………….......................................................................

Observeer….

Leereffect van observeren vergeleken met oefenen

Transfereffect van observeren

Studie Couzijn Effect op leren Effect op transfer Voor schrijven en lezen: observeren > oefenen Effect op transfer Observeren van modus A transfereert naar modus B Transfer effect Observeren van schrijven > Observeren van lezen

Variatie: Observatie toespitsen op zwakke of goede model?

Braaksma studie: Volgorde-effecten Zwakke leerders Nieuwe taak: Begin met aandacht voor zwakke model Na gewenning met de schrijftaak: Observeer (focus op zwakke model), of oefen Sterkere schrijvers Nieuwe taak Start met observeren (focus betere model), of oefen Na gewenning Observeer (focus op betere model)

Interactie Leerlingkenmerk & leerconditie (nieuwe taak) OW: observation, focus weak writer OG: observation, focus good writer

Interactie Leerlingkenmerk & leerconditie (reeds geoefende taak)

Doelbepaling & Analyse GM: Goede model WM: Zwakke model CO: Controleconditie: oefenen

Writing-to-learn & Psychology Shaping at the point of utterance Forward search Genre Backward search Perry Klein (1999)

Meta-analysis Effect size: .20 Range -.077 – 1.48 Bangert-Drowns, Huley & Wilkinson (2004)

Individual Differences Do different writing styles profit from different teaching approaches? Writing to learn Learning to write

Effect of Writing on Literary Interpretation Skills

Effect on Writing …

Tijd is op! Terugblikken op smikkelcasus….

Drie leescomponenten, verbonden binnen een leerling

Triolezen/blind lezen Dirigent Leesapparaat Geheugen Metacognitieve ervaring: componenten, recursief

Creeer observeer/onderzoekstaken Observeer de bedoelde lezers in actie Observeer leerders Creeer verschillende interventies voor verschillende schrijvers/leerders

Taalonderwijs behoeft creatieve leerkrachten Creëer Communicatieve taken om De effecten van communicatie te ervaren En creëer Onderzoekstaken om De effectiviteit van communicatie te bestuderen De effectiviteit van schrijf- en leesprocessen te bestuderen

Iemand nog een leuk idee? University of Amsterdam Graduate School of Teaching and Learning

Text Books L1- Dutch: Strategy Exercises

Text Books L1-Dutch: Exercises in Modalities

Text Books L1-Dutch Transfer Support

Towards Future L1-education More emphasis on Pragmatic knowledge What makes communication effective? Strategic knowledge How cognitive and communicative processes works Problem solving & learning strategies Which is learning to: State learning goals Transfer learning effects Monitor communicative processes

Teaching Writing: What and How? Content of teaching Pragmalinguistic shift What elements should a certain text consist of What makes communication effective? Teaching approach Teacher tells or learner invents? Hillocks (1986): inquiry

Resultaten (1) Effect op Leren Effect op Transfer Schrijven: Observatie > Oefenen Lezen: Observatie > Oefenen Effect op Transfer Schrijven: Observatie van schrijven transfereert naar leesvaardigheid Effect on schrijfproces Observatie verbetert planning en monitoring in schrijftaken

Resultaten: Handige volgordes (2) Zwakke schrijvers Nieuwe taak: Begin met observatie zwakkere leerlingen Daarna: Idem, of oefenen Betere schrijvers Nieuw taak Start met observatie van goed model, of oefenen Daarna Observatie van goed model

www.ilo.uva.nl/homepages/gert Zie lesmateriaal Smikkelclub Inputlog Camtasia

Effecten Effect op metakennis: plannen, processing information in literature fiches