Bianca van Kouwen Brian Twint De Affectief Bewuste Benadering als visie op het begeleiden van LVB-ers met bijkomende problematiek Bianca van Kouwen Brian Twint

Even voorstellen….. Bianca van Kouwen, MA, MSc Orthopedagogiek, Geestelijke Verzorging Co-auteur ‘Affectief Bewuste Benadering’ Gedragsdeskundige Esdege-Reigersdaal

En….. Brian Twint Co-auteur ‘Affectief Bewuste Benadering’ Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH) Co-auteur ‘Affectief Bewuste Benadering’ Co-auteur ‘Psychiatrie voor SPH’ Redactielid Sozio-SPH Redacteur verstandelijkbeperkt.nl Persoonlijk begeleider Cordaan

Programma LVB problematiek Emotionele ontwikkeling bij mensen met een VB Kunnen en aankunnen Affectief Bewuste Benadering Vragen

LVB -Licht verstandelijk beperkt

LVB -Licht verstandelijk beperkt, maar ook zwakbegaafd (intelligentie 50/55-85) met bijkomende problematiek Bijkomende problematiek: verslaving, forensische problematiek, chronische ziekten, psychopathologie zoals adhd, ass, stemmingsstoornissen, persoonlijkheidsstoornissen, psychose, angststoornissen

LVB problematiek -Licht verstandelijk beperkt, maar ook zwakbegaafd (intelligentie 50/55-85) met bijkomende problematiek -Op het eerste gezicht: -redelijk vaardige indruk -streetwise -geen opvallende uiterlijke kenmerken -Taalbegrip versus taalgebruik -Negatief zelfbeeld en zichzelf overschatten -Overvraging! (passief / actief) Bijkomende problematiek: psychiatrische stoornissen (dubbele problematiek), medisch-organische problemen, problemen in gezin en sociale context, problemen met gebruik van middelen Vaak late onderkenning

Emotionele ontwikkeling bij mensen met LVB Naast VB ook (sociaal-)emotioneel beperkt Emotionele ontwikkeling Niet harmonieuze ontwikkeling Gedrag/functioneren sterker bepaald door emotie dan cognitie Moeilijk te meten Definitie: EO ontbreekt (wel cognitie, leeftijd van ontstaan en adaptief gedrag) Paard=cognitie, karretje= emotie. Kip en ei verhaal; emotie is er als eerste, maar wordt getrokken door cognitie. Emotionele ontwikkeling zal daardoor niet snel boven cognitieve ontwikkeling uitkomen.

Emotionele ontwikkeling & psychopathologie Een lager niveau van emotionele ontwikkeling ->meer kwetsbaarheid voor psychopathologie Grote(re) discrepantie emotionele ontwikkeling en IQ-> meer psychopathologie Beperking in emotionele ontwikkeling kan versterkt worden door psychiatrisch ziektebeeld Eo versus iq-> onevenwichtige en kwetsbare persoonlijkheid (zoals borderline problematiek (achterstand in Emotionele ontwikkeling). Achterstand van emotionele ontwikkeling kan bepalend zijn voor ontstaan van persoonlijkheidsstoornissen. Punt 3 zoals psychose en autisme

Kunnen en aankunnen Ontwikkelingsleeftijd ligt lager dan kalenderleeftijd Sociaal-emotionele ontwikkelingsleeftijd ligt lager dan ontwikkelingsleeftijd

Voorbeeld overvraging Casus Cees Lichte verstandelijke beperking (IQ=65) ADHD 27 jaar oud Ambulante begeleiding Probleem: huishouden

Uitleg casus Cees

Belangrijk voor lvb-doelgroep Kennis van cognitieve ontwikkeling én Kennis van emotionele ontwikkeling en emotionele ontwikkelingsniveau cliënt Zelfkennis en reflectievermogen begeleider Kernwoord: Afstemmen Zelfverzekerd en cordaat, maar ook respectvol en ruimte laten

Waarom ABB voor LVB? Afstemmen op niveau, achterstand in emotionele ontwikkeling wordt versterkt door bijkomende problematiek Complexiteit/heftigheid doelgroep doet beroep op je eigen reflectie vermogen/emotie regulatie En het is oplossingsgericht! Herkenbaar, wederkerig en vooral ook praktisch / een methode die ‘alles’ omvat (2 benen / in balans) voorwaardenscheppend

Affectief Bewuste Benadering Definitie en kern Ontstaan Doelgroep Model Voorwaarden en pijlers Hulpmiddelen

Definitie en kern Affectief: emotie en emotioneel niveau Bewuste: reflecteren en afstemmen Benadering: de manier waarop

Ontstaan juist met emotie? Verdeeldheid ook in teams Ontstaan bij Cordaan twee partijen (gedragsdeskundigen) Affectief neutraal of juist met emotie? Verdeeldheid ook in teams Behoefte aan handvatten bij begeleiders / praktische werkvloer methodiek Bewust neutrale benadering Gat tussen begeleiders en orthopedagogen

Doelgroep -mensen met een verstandelijke beperking (IQ 20-69) -mensen met zwakbegaafdheid (IQ 70-84) -de doelgroep LVG+ (SGLVG) / LVB (IQ 50-84 met bijkomende problematiek) -mensen met epilepsie -mensen met een psychische of psychiatrische stoornis (GGZ) -cliënten in de jeugdzorg

Model ABB

Voorwaarden Contact / Structuur/ Doel of perspectief Waarom deze voorwaarden? Uit de praktijk!

Voorwaarde 1 Contact Contact is de basis van een relatie= verbinding tussen de client en begeleider Kwaliteit en kwantiteit van contact Beschikbaarheid en aanwezigheid zorgen voor gevoel van veiligheid Veiligheid in het contact voorwaarde voor relatieopbouw Uit de praktijk! Levens en hechtingsgeschiedenis van client.

Voorwaarde 2 Structuur in het dagelijkse leven (dag)structuur maakt begeleiding effectiever Structuur geeft overzicht en biedt rust en vertrouwen  veiligheid  groei Structuur in de bejegening = consistentie, team op 1 lijn, zoveel mogelijk geplande contactmomenten Uit de praktijk!

Voorwaarde 2 Structuur – voelt de client/begeleider zich veilig? is aan de voorwaarden voldaan om te kunnen groeien? / waar liggen de behoeften?  Piramide van Maslow Uit de praktijk!

Werkboek: Werkboek Dagelijkse Routine dagstructuur Uit de praktijk!

Structuur: Weekkaart Uit de praktijk!

Voorwaarde 3 Doel of perspectief Een gezamenlijk doel zorgt voor perspectief/eendracht Eerst het doel dan de middelen Uit de praktijk!

Werkboek: Werkboek Toekomstplan oplossingsgericht Uit de praktijk!

Pijlers EE-benadering Relationele vaardigheden Systeembenadering

Pijler 1: Expressed Emotion Inleiding Meten EE Onderzoek EE Emotieregulatie / waarom EE-benadering: mensen met een verstandelijke beperking hebben moeite om de wereld te begrijpen. Emotie is moeilijk te begrijpen, kunnen zich niet goed verplaatsen in de ander, emotie van de ander al helemaal niet te begrijpen

Expressed Emotion Hoge EE (over)betrokkenheid: zeer betrokken bij cliënt, veel warmte Vijandig houding: veralgemeende negatieve houding tov client Kritische houding: afkeuring specifiek gedrag Overdreven emotionele reactie of sterk overbeschermend: Voorbeeld: "Opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis, mijn zoon! Je kunt je niet voorstellen hoe erg dat is. Dat houdt hij niet vol; niemand kan dit aan!" Of: "Iedere dag breng ik zijn lievelingseten naar het ziekenhuis. Ik zal voor hem blijven zorgen, zolang ik leef.“ Voorbeeld: "Het is gewoon een egoïst.“ Voorbeeld: "Iedere keer opnieuw moet ik weer vragen of hij de tafel wil afruimen als hij gegeten heeft en de helft van de tijd doet hij het dan nog niet."

Hoge EE Filmpje hoge EE ‘Mina Murat gaat los’ NCRV Document: De besloten groep, april 2007

Expressed Emotion Lage EE - laat zich niet snel meeslepen in emotie cliënt - Accepterende houding - (te) weinig affectie - (te veel) afstand houden Angelique is een ervaren woonbegeleidster. Ze werkt sinds een paar maanden in een gezinsvervangend tehuis, waar zij Frida begeleidt. Frida is een vrouw van middelbare leeftijd die al heel wat heeft meegemaakt in haar leven. Frida heeft veel moeite met nieuwe begeleiders. Zij probeert dan ook vaak een reactie te ontlokken door zich op een heftige manier negatief op te stellen tegen hen. Angelique reageert hier steeds rustig op en blijft zich op een begripvolle manier opstellen naar Frida toe. Hierdoor wint zij sneller vertrouwen bij Frida en neemt het probleemgedrag af.

Emotie roept neiging tot specifiek gedrag op Rol van emotie Emotie roept neiging tot specifiek gedrag op Emotie roept neiging tot specifiek gedrag op Gedrag begeleider roept emotie cliënt op

Expressed Emotion De mate van EE komt naar voren in: Directe omgang met cliënt Dagelijkse rapportage Mondelinge overdracht Team Teamvergaderingen

Zelftest: Experimentele EE-test Uit de praktijk!

EE-test

Pijler 2: Relationele vaardigheden Kwaliteitsbeleving = hoe de begeleider met je omgaat ABB: Rogers: -Empathie -Onvoorwaardelijke acceptatie -Congruentie Gespreksvoering Empathie ipv sympathie Congruentie ‘ echt zijn’ , komt wat je zegt overeen met wat je laat zien/doet (wat je zegt komt niet altijd over (verbaal zwak), wat je doet komt meestal wel over)

Gespreksvoering ABB Steekwoorden: -Tweerichtingsverkeer -Tiensecondenregel -Verbale communicatie: objectief luisteren, bewust spreken Feedback vragen en geven, taal afstemmen -Non-verbale communicatie: stem, houding, fysiek contact

Gespreks- voering: Feedback-gesprek feedback voor de begeleider Uit de praktijk!

Werkboek: Werkboek Signalerings- gesprek rol van emotie Uit de praktijk!

Pijler 3: Systeembenadering Subsystemen Geen duidelijke oorzaak-gevolg Iedereen deel van systeem

Systeembenadering Netwerk in beeld -de meeste tijd besteden LVB-ers buiten zicht - goede vrienden vs slechte vrienden -rol van belangrijke personen -netwerk versterken Imke woont in een woonvoorziening voor mensen met een matige verstandelijke beperking. Wanneer begeleiding vraagt naar haar vrienden, geeft Imke altijd aan best tevreden over het contact met haar vrienden te zijn. Doordat de begeleiding verder geen verdiepende vragen stelt, heerst de gedachte dat Imke een goed netwerk heeft. Wanneer de begeleider zich samen met Imke gaat verdiepen in haar netwerk, blijkt dat Imke aan een van haar vrienden bijna wekelijks geld ‘leent’, maar dit nooit terugkrijgt. Het blijkt dat Imke een ander idee over goede vrienden heeft dan haar begeleider.

Systeembenadering Invloeden binnen team / invloeden van team -emotie in team (bijv teamoverleggen) -objectiviteit vs subjectiviteit (lage EE <-> hoge EE) Rol van prive-situatie van de begeleider In een team is een tijdje geleden nieuwe teammanager gekomen. Vroeger werd er weinig feedback door collega’s aan elkaar gegeven, nu gebeurt dat door zijn invloed veel meer. Niet alleen tijdens de vergaderingen, maar nu ook steeds vaker op de werkvloer. Goed voorbeeld doet volgen. Begeleiders doen dat op hun beurt ook meer bij de cliënten.

Werkboek: Werkboek Netwerkplan netwerk in beeld / rol van vrienden Uit de praktijk!

Netwerk: Netwerkkaart Uit de praktijk!

Niet vergeten: implementatie Implementatieplan Gedragen door gehele organisatie ABB vanaf intake Training en intervisie

Implementatie: Implementatie- plan Uit de praktijk!

ABB Toolkit - hulpmiddelen Werkboeken – voor elk thema een werkboek Experimentele EE-zelftest Regenton (afstemmen op het niveau) Feedbackgesprek (wederkerigheid in de relatie) Tiensecondenregel en andere gespreksvaardigheden Meer hulpmiddelen: weekrooster, netwerkkaart, etc. Implementatieplan

Werkboeken

Werkboeken

de Regenton 3o jaar geleden bedacht door Ton Hoogstraat om verschillen tussen vaardigheden uit te leggen Kracht zit hem in het ‘beeldend maken’ In samenwerking nu een instrument ABB Toolkit voor afstemmen op IQ / sociale redzaamheid/ SEO Uit de praktijk!

de Regenton Afstemmen op niveau maakt lage SEO zichtbaar Maar ook discrepantie IQ Eenvoudig testgegevens invullen Uit de praktijk!

de Regenton: Totaal IQ = water in de ton gemiddelde functioneren ---------------------- Performaal IQ taken Verbaal IQ uitdrukken SRZ of Vineland (sociale redzaamheid) SEO of ESSEON (emotionele leeftijd) Kalenderleeftijd Uit de praktijk!

Toekomst: ABB in ontwikkeling Publicatie over ‘kunnen en aankunnen’ medio 2012 Meer thematische werkboeken in de maak! Uitbreiding ABB Toolkit Tools voor iq <50 Werkboeken ook voor GGZ Presentatie in ABB Masterclasses eerstvolgende: 11 mei

ABB Masterclass 11 mei 2012 -ABB en toepassingen -Presentatie ‘De Regenton’ -Nieuwe werkboeken -meer achtergrondinformatie Zie: affectiefbewustebenadering.nl

Toekomst: ABB in ontwikkeling Implementatie bij meer grote instellingen en veel lokale initiatieven maar ook kleinere organisaties SDW – Syndion - Lunet Zorg – ‘s Heeren Loo – SEIN Orion - en meer….

Vragen

Meer informatie www.affectiefbewustebenadering.nl www.soulsystem.nl www.verstandelijkbeperkt.nl

Afsluiting Bedankt voor uw aandacht en belangstelling!