Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -1- De betekenislaag: Wat is betekenis De driehoek van Peirce Vormen van betekenis Context

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -2- Semiotiek = de leer van betekenisgeving de Chaussure (Europa ): teken  betekenis Charles Saunders Peirce (USA ): teken  verwijzing  interpretant

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -3- Een seinpaal is een teken bij afspraak; de betekenis wordt alleen duidelijk door interpretatie van een opgeleid machinist Krokodillentranen zijn wel een teken maar hun voor de hand liggende interpretatie is niet juist

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -4- Uitgangspunt in de semiotiek van Peirce: Er is geen andere betekenis dan (in de ontvanger) gevormde betekenis. Zonder ontvanger geen betekenis. Maar hoe werkt betekenisvorming?

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -5- De afzonderlijke stappen van betekenisvorming

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -6- Toelichting bij de semiosis (=betekenisvorming): 1: er is een mogelijk teken waargenomen 2: het teken verwijst mogelijk naar een ‘afwezige’ 3: er is een interpretatie die teken en afwezige koppelt 4: die interpretatie is een nieuw (mogelijk) teken 5: het nieuwe teken verwijst mogelijk naar iets 6: er is een 2 e interpretatie 7: de representatieconversies in het 8-lagen model zijn op te vatten als stappen van semiosis Het teken bevindt zich in de ontvanger; de afwezige mogelijk (maar niet per se: denk aan illusies) in de zender!

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -7- Noodzaak om onderscheid te maken tussen mogelijk actueel generiek teken mogelijk actueel generiek

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -8- Noodzaak om onderscheid te maken tussen mogelijk actueel generiek teken Dit onderscheid is toe te passen op teken verwijzing interpretatie

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -9-

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -10- Forensisch onderzoek: wat is hier gebeurd? Medisch onderzoek: wat mankeert deze patiënt? Empirisch natuurweten- schappelijk onderzoek: wat verklaart dit fenomeen?

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -11- De 3 x 3 structuur helpt bijvoorbeeld bij Forensisch onderzoek, medische diagnose, empirisch (kwalitatief) onderzoek Altijd hetzelfde patroon: 1. er is een mogelijk teken 2.er is een mogelijke verwijzing 3.er is een mogelijke interpretatie (=hypothese) 4.als die waar is zou volgens een gevestigde (generieke) interpretatie er ook nog een andere verwijzing moeten zijn 5.ga op zoek naar een ander teken, horend bij die andere verwijzing 6.als je zo’n teken vindt versterkt dat de hypothese 7.de aanvankelijk mogelijke interpretatie wordt daarmee actueler 8.het aanvankelijk mogelijke verwijzing wordt daarmee actueler 9.  de diagnose is gesteld, de verdachte gevonden, of het fenomeen is verklaard

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -12- Soorten betekenis: semiosis kan leiden tot … Kennis Emotie Handeling

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -13- Emotie: schilderij gemaakt bij de dood van admiraal Nelson, omgekomen tijdens een gewonnen zeeslag: triomf zowel als rouw. Deze emotie is alleen te ervaren door ‘ingewijden’ Kennis: de onderdelen van een tortillamachine. Deze kennis is alleen te begrijpen / relevant voor ‘ingewijden’. Handelen: excercitie- instructies voor een musketier in de 16 e eeuw, alleen leidend tot handeling voor die groep van musketiers (=‘ingewijden’)

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -14- Of semiosis (=het ontstaan van emotie, kennis of handeling bij de ontvanger) tot stand komt, en welke die ontvangstconsequentie is, hangt af van Context … binnen het beeld … buiten het beeld (priming 1 ) Connotatie, gedeeld door zender en ontvanger Aangeboren Aangeleerd, cultuuronafhankelijk Aangeleerd, cultuurafhankelijk Individueel 1) Letterlijk:voorbereiding. Het tonen van informatie aan de ontvanger waardoor deze (vaak onbewust) een bepaalde interpretatie zal prefereren boven een andere.

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -15- Context in het beeld: de hermeneutisch cykel: De betekenis van een onderdeel in het beeld volgt uit de betekenis van het beeld als geheel, De betekenis van het beeld als geheel volgt uit de betekenis van de onderdelen

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -16- Context buiten het beeld Een beer klimt in een boomDe eerste waargenomen neutrino

Kees van Overveld B i g I m a g e s – Visuele Communicatie -17- Context buiten het beeld Reclame voor Heineken in de ’80-er jaren ter gelegenheid van Sail Amsterdam waar Heineken sponsor was – volgde op een campagne waarin in posters op steeds kleinere onderdelen van het bierflesje werd ingezoomd Herdenkingstegel, geplaatst op een plek waar iemand het slachtoffer werd van zinloos geweld als vreedzaam protest tegen agressie