WORKSHOP INVESTERINGSBELEID 8 mei 2006 Bernard Fornoville .

INLEIDING : INVESTEREN wat ? hoe ? waarom ? . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

vandaag zaaien … om morgen te oogsten je “investeert” (jezelf) in je werk we gaan meer (tijd) investeren in mensen ze investeerden nogal wat in die opleiding, omdat ze erin geloven. we steken ergens energie, tijd, middelen in … met het doel dat het “iets oplevert”. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Investeren vergt : éérst en vooral een DOEL, (in dalende volgorde van belangrijkheid !) éérst en vooral een DOEL, dan een METHODE om te OORDELEN, en tenslotte middelen (FINANCIERING). . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Investeren vergt … planning Je bedoelingen (al dan niet bij investeren) schrijf je uit in een strategisch plan. dan een METHODE om te OORDELEN voorwaarden: een bedrijfsplan. en tenslotte FINANCIERING middelen: een financieel plan. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be vijf stellingen 1. Geen investering zonder doel. (zo ook: geen onderneming zonder doel.) 2. Cash-Flow (en niet winst) is hét criterium om “in business” te blijven. 3. Geen (grote) investeringsbeslissing zonder analyse v/d netto contante waarde (of NPV). 4. Beschikbare cash is niet het criterium om te investeren (noch om wel/niet te ontlenen). 5. Investeren past in ruimer financieel beleid. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

deel 1. STRATEGIE, of: geen onderneming zonder doel . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

weten wat je wil … en meten wat je wil investeren (& ondernemen), dat gaat over geloven in iets, en over uitgestelde vruchten. Je begraaft zaad, met de hoop dat er ooit iets kiemt … . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

1A. Doelstelling en rapportering We wensen onze activiteiten te beheersen, (te “managen”) en wel in termen van: Bereiken van objectief: effectiviteit, of doelmatigheid v/d onderneming. Resultaatsbepaling: efficiëntie, of zuinigheid (schaarse middelen). (kas-) middelen: duurzaamheid, of “kunnen we zo wel verder gaan?” . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Doelstelling en rapportering dus Rapportering relevante management informatie effectiviteit, of OK met doel/plan v/d org zie: performantie –indicatoren efficiëntie & duurzaamheid zie: de resultatenrekening & de balans (en ook de vermogenstabel, oa) . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Economie en doelstellingen Over doelen (andere dan winstmaximalisatie) … heeft economie (bitter) weinig te vertellen. Om je doelen niet helemaal te vergeten, gaandeweg, kan je ze dus maar beter zelf opvolgen, bvb via “performantie-indicatoren”. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Performantie-indicatoren leggen de link tussen strategie en output. vb. Hefboom: niet alleen hoeveel kredieten, maar aan wie (inhoudelijke soc-eco criteria) cfr PORTER, over strategie markt; maken; maatschappij; middelen cfr kritische succes-factoren cfr KAPLAN & NORTON, Balanced ScoreCards. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be conclusie bij deel 1. in de jaarrekening lees je … NIET of je je doelstelling bereikt hebt (tenzij winst je enige doel zou zijn!) WEL het verband tussen wat je “hebt”, en wat je ermee “doet”. De jaarrekening (+ afgeleide instrumenten) is daarom wel dé basis voor ‘n beoordeling van efficiëntie & van liquiditeit. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

deel 2. CASH-FLOW is hét criterium om in business te blijven . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

CASH is het enige (economisch) criterium Het verband tussen activiteit & financiering (of tussen ResultatenRekening & Balans) vertelt ons iets over de financiële leefbaarheid v/d organisatie. De factor tijd is hierbij beslissend: fondsen vastleggen in activiteit; investeren voor morgen; (discounted) Cash-Flow, ... . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Tijd & de operationele cyclus tussen investering, uitvoering, opbrengst & afsluiting v/e project verloopt tijd. de initiatiefnemer/ondernemer loopt inmiddels een dubbel risico: 1- dat het doel niet gehaald wordt (operationeel risico), & 2- dat de inleg niet terugverdiend wordt (financieel risico). vandaag investeren, morgen hard werken, overmorgen resultaat ... (of een kater ?) . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be Tijd en geld Financieel moet een project minstens de intrestvergoeding op het ingelegde geld opbrengen om “neutraal” te zijn. minder = verlieslatend; meer = rendabel. Tijdwaarde van geld: geld - waren - méér geld of geld - intrest - méér geld (vóór of nà inflatie !) waren - geld - waren. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Waardecreatie als criterium Is mijn (netto) toegevoegde waarde groter (dan mijn inlage, na verdiscontering) ? Zoniet: zoek ik een alternatieve opbrengst, in een ander project (liefst met een even grote of grotere maatschappelijke opbrengst). . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

BedrijfsKapitaal & Cash-Fow: Beide benaderingen vullen elkaar aan: Netto BedrijfsKapitaal toont de invloed van de activiteit op de (vastlegging van) middelen d.i. op alle bedrijfsactiva. Cash-Flow toont de invloed van de activiteit op de (wijziging in) de kastoestand d.i. enkel op de cash. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

bedrijfsactiviteit(en) bedrijfsactiva: (bruto & netto) bedrijfskapitaal financiering N B K zelf-financiering C F cash cash-flow uit bedrijfsactiviteit . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Resultaat of Cash-Flow ? Het resultaat over een periode is geen kas-resultaat: winst staat niet op de bank ! Toch kan uit de resultatenrekening (relatief) eenvoudig de kas-toename uit de activiteit bepaald worden. Winst = Opbrengsten - kosten Cash Flow = kasOpbrengsten - kasKosten = Opbrengsten die ook inkomsten zijn min Kosten die ook uitgaven zijn . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Cash Flow gaat over kas-kosten UITGAVEN WEL NIET KOSTEN KOST en ook UITGAVE KOST, maar geen uitgave KASKOST NIET-KAS KOST (betaalde) aankoop materiaal AFSCHRIJVING op computer lonen & sociale lasten voorziening (vak.geld bedienden) betaalde huur te betalen telefoon (nog geen faktuur) boeten en belastingen voorraad-wijziging niet aftrekbare BTW geboekte waardevermindering UITGAVE, maar geen kost noch kost, noch uitgave INVESTERING    afbetaling van kapitaal op lening in pandgave (handelsfonds) voorschot op bestelling niet ontvangen bestelling waarborg voor leeggoed verzekerde schade (privé) tankbeurt met bedrijfskaart privé uitgave (aftrekbare) BTW op aankoop . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be Cash Flow: + of - ? Inhoudelijk: Cash Flow als aftrekking: CF nà belast = KasOpbrengsten – Kaskosten – Belastingen praktisch: Cash Flow als optelling: CF nà belast = Winst nà belast + niet kasKosten correctie: - niet kasOpbrengsten - niet kas (Expl.) Subsidies . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Cash-Flow: niet-kas element Niet-kas kosten, uit de resultatenrekening 630 Afschrijvingen (op opr.K, immat & mat VA) 631/634 Waardevermindering op Voorraden, op Bestellingen in Uitv & op Handelsvorderingen 635/637 Voorzieningen voor risico’s & kosten 651 Waardevermind op (andere) vlott activa 660 Uitzonderlijke afschrijvingen (Opr.K, Imm & Mat VA) 661 Waardeverminderingen op financiële Vaste activa 662 Voorzieningen voor uitzonderlijke risico’s en kosten 663 Minderwaarde bij de realisatie v vaste activa . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be Cash-Flow: niet-kas element Niet-kas opbrengsten, uit de resultatenrekening 760 Terugname van afschrijvingen & waarde- verminderingen op Immat. & Mat Vaste activa 761 Terugname van waardeverminderingen op financiële VA 762 Terugname van voorzieningen voor uitzonderlijke risico’s & kosten (zie in de toelichting: 9125) kapitaalsubsidies (check veiligheidshalve ook 740) exploitatie-subsidies & ontvangen compenserende bedragen . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Cash Flow: een voorbeeld Winst (na belastingen) 2.000 plus de niet kas kosten : Afschrijvingen + 3.000 Voorziening Dubieuze Klant + 500 geeft : (Operationele) Cash-Flow + 5.500 . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be Cash Flow: betekenis (positieve) Cash flow = hoeveelheid vermogen die uit de werking is voortgevloeid. = de bruto zelf-financiering vóór winstuitkering = verandering (toename) v/d liquide middelen, indien er in die periode - geen uitgaven voor investeringen, - geen inkomsten uit desinvesteringen, - geen inkomsten uit herfinanciering werden gedaan. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be Cash Flow: betekenis Maar, omdat deze CF uit de werking vloeit, en omdat de werking gewoon voortgaat, zit de CF deels in het bedrijfskapitaal (etc) vast, of verborgen. Bovendien houdt deze Operationele CF nog geen rekening met de vereiste inves-teringen om de werking (in de toekomst) voort te kunnen zetten. De operationele cashflow is dus niet echt “beschikbaar”, niet “vrij”. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Van operationele naar Vrije C F De operationele Cash Flow is de inkomsten- stroom die voortvloeit uit de operaties. Trek je hiervan nog de reserve af om te herinvesteren in de nodige investeringen om de activiteit op peil te houden, dan rest de vrij beschikbare cashflow, nà volledige zelf-financiering v/d activiteit. Dit is de vrije of Free Cash Flow. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be … en verder ook nog Tabel van bronnen en aanwendingen Liquiditeitentabel (& thesauriebeheer) (netto- en bruto-) bedrijfskapitaal (die we hier niet kunnen behandelen). . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be conclusie bij deel 2. De vrije cash-flow uit de activiteit(en) van jullie organisatie is de beste maatstaf voor de (eco) duurzaamheid van die organisatie: Is wat je doet (op termijn) zelfbedruipend, of “slokt” het bijkomende cash op ? (Mogelijk dragen sommige afdelingen bij, maar vergen andere bijkomende middelen, en dit jaar na jaar.) . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be deel 3. NETTO CONTANTE WAARDE is dé methode bij de beoordeling van (grote) investeringen . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Investeringsbeslissingen Vraag: Ik sta voor de keuze om 1 mio € in een (groter) project Z te investeren. Waarom zou ik dat doen ? Of, waarom zou ik dat niet doen ? Hoe meet ik mijn (ondernemings-)risico ? . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Investeringsbeslissingen het probleem: vennootschapswaarde zonder met project Z project Z beschikbare cash 1 mio 0 andere activa 9 mio 9 mio investeringsproject Z 0 X totaal 10 mio 9 mio +X . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Investeringsbeslissingen Principieel, intuïtief antwoord: Ik zou het doen als ik, na uitvoering van het project, een miljoen euro recupereer, + een vergoeding voor wat ik er anders mee had kunnen doen, en niet heb kunnen doen, + een vergoeding voor het risico dat ik mijn inlage (geheel of gedeeltelijk) verlies. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Investeringsbeslissingen ‘technischer’ antwoord: bepaal de Cash-Flows uit het project. bepaal een aangepaste opportuniteits-kost voor het geïnvesteerd kapitaal: dit omvat tijdswaarde v/h geld & risico v/h project. hanteer deze opportuniteits-kost v/h kapitaal om de toekomstige CF’s aan die rentevoet te verdisconteren. (het resultaat is de Contante Waarde v/h project) trek de begin-investering af van CW v/h project. Investeer indien de Netto Contante Waarde >0. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Investeringsbeslissingen Beslissingselementen : toekomstige vrije kasstromen v/h project. Cash-Flows. opportuniteits-kost v/h geïnvesteerd kapitaal: - tijdswaarde v/h geld (bvb intrest op een risico-vrije belegging) & - risico v/h project (bvb door vergelijking met risico van soortgelijke proj.) verdisconteren v/d toekomstige kasstromen CF’s aan die gecombineerde rentevoet. Discounted CF (resultaat: de Contante Waarde v/h project) present value Netto waarde v/h project = huidige waarde v/d kasstromen (PV) min begin-investering. Net Present Value Bij positieve NPV, positieve investeringsbeslissing. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be de betere methode: NPV netto contante waarde (net present value, of NPV) of (met een andere naam voor hetzelfde): verdisconteerde kasstromen (discounted cash flows of DCF) . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

netto contante waarde, vb1 Jaar Inzet Cash res DCF à 5% n -1.000 - 200 -1.200 100,0 n+1 0 - 100 - 95 95,2 n+2 - 200 100 - 91 90,7 n+3 0 400 +346 86,4 n+4 0 600 +494 82,3 n+5 0 800 +627 78,4 Tot -1.200 +1.600 +81 . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be NPV, voorbeeld 2 Toekomstige vrije kasstromen v/h project: J0 J1 J2 J3 0 1.000 1.000 5.000 Dezelfde, nu verdisconteerd à 10%: 0 1.000 1.000 5.000 (1,10)° 1,10 1,10² 1,10³ 0 + 909 + 826 + 3.756 = 5.491 Dezelfde, min eenmalig investeringsbedrag: -2.000 +5.491 = + 3.492, dus: positieve investeringsbeslissing. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be NPV, samenvatting (1) Inkomsten: van vrije kasstromen (Free cash-flows) FCF over verdisconteerde vrije kasstromen (Discounted Free Cash-flows) DCF som: bruto contante waarde (Present Value)+PV Uitgaven: Van huidige en toekomstige investeringen, naar verdisconteerde investering -PV Verschil tussen beide: netto contante waarde van het project (Net Present value) NPV . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be NPV, samenvatting (2) Jaar: J0 J1 J2 J3 uit: -2.000 CF in: 0 1.000 1.000 5.000 CF Contante waarde, à 10% disconto: -2.000 909 ÷(1+10%) 826 ÷(1+10%)² 3.756 DCF ÷(1+10%)³ +3.492 NPV . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be Minder goede methoden Terugverdientijd (pay-back of PB) gemiddeld rendement (op boekwaarde) interne rendementsgraad (internal rate of return of IRR) . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be deel 4. Beschikbare middelen is geen criterium om te investeren / om te ontlenen . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

De Opbrengstcapaciteit … van de investering is het eerste criterium voor de organisatie, om te investeren. (En dus niet of je al dan niet voldoende middelen hebt op de bank.) Hierbij maak je expliciet een risico-afweging van het investeringsproject. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be De Afloscapaciteit … van de lening is het eerste criterium voor de bank, om te investeren (geld te ontlenen). En dus niet (in de eerste plaats) of je al dan niet voldoende eigen vermogen hebt.) Hierbij maakt de bank expliciet dezelfde risico-afweging v/h investeringsproject. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be En vervolgens … Zelf-financiering is dus éérste voorwaarde voor “vreemd-financiering” ! Pas bijkomend kijkt de kredietverstrekker ook naar: eigen vermogen, liquiditeit, balansverhoud mogelijke borgen, kwaliteit v/h management, stabiliteit v/d business en v/d sector, track-record van de organisatie. . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

deel 5. Investeren past in een ruimer FINANCIEEL BELEID . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

Soorten investeringen vervangingsinvesteringen (kleine) automatisering productiviteitsverbetering capaciteitsuitbreiding diversificatie . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be Soorten kredieten (kapitaal) / achtergestelde lening investeringskrediet (roerend/ onroerend; al dan niet hypothecair) leasing (financieel; operationeel) overbruggingskrediet: tijdelijk tekort aan liquiditeit overbruggen bedrijfskapitaalkrediet / kaskrediet / Straight garantiekrediet (waarborgkrediet) . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

goede(?) redenen om te ontlenen … ook als je het niet echt nodig hebt: risico-spreiding second opinion over je investeringsproject keuze voor financiering (zolang nog te kiezen valt, ipv depannage) lange termijn-kredieten kosten minder dan korte. kaskrediet is duur(der) ! . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be

. investeringsbeleid - hefboom.be bedankt ook aan UAMS (Management in de sociale economie) en het Fonds Dirk Vermeulen, want de wortels van deze presentatie liggen (deels) daar. Bernard Fornoville, financieel & admin verantwoordel bedrijfsconsulent HEFBOOM cvba / HEFBOOM vzw Vooruitgangstraat 333 b5 1030 Brussel tel: 02- 205 17 20 fax: 02- 205 17 39 www.hefboom.be . SST 8 mei 2006 . investeringsbeleid - hefboom.be