preventie MHID Antwerpen 2007 Achtergronden en mogelijkheden voor preventie activiteiten binnen het zorgprogramma voor mensen met een verstandelijke beperking en psychiatrische problemen Petri Embregts, Nathalie Graef, Marleen Grimbel du Bois Radboud Universiteit & GGZ Eindhoven en de Kempen

Inhoud workshop Geestelijke gezondheidszorg voor VB; ontwikkeling van een zorgprogramma Vormen van preventie en het integratieve stresstheoretisch model van Hossman Determinanten- analyse, interventie-analyse en doelbepaling Lopend onderzoek Discussie en relevantie eigen praktijk

Omschrijving doelgroep altijd sprake van ernstige, meervoudige ofwel complexe problematiek. handelingsverlegenheid van de omgeving is groot: bij het zoeken naar perspectief voor cliënt zowel als omgeving is specialistische deskundigheid nodig. complexe problemen zijn zichtbaar op diverse (levens)gebieden: problematische psychosociale situatie, gedrag, identiteit, persoonlijkheid, psychopathologie, gezondheid, verslaving (en delictgedrag). Psychosociale problematiek m.b.t. wonen, werken, sociale inbedding, intimiteit/relatievorming, financiën, toekomstperspectief. Problematiek multicausaal en cliënt zowel als omgeving heeft er last van. Vaak achterstand in sociaal-emotionele ontwikkeling.

Zorgprogramma en modules Een zorgprogramma bestaat uit behandelmodules die in samenhang de behandeling voor de individuele cliënt mogelijk maken. Behandelactiviteiten worden gestandaardiseerd per module beschreven waardoor de behandeling meer transparant wordt, individuele accenten bewust gelegd kunnen worden, gekozen kan worden voor gerichte kwaliteitsontwikkeling en eventuele hiaten in de hulpverlening zichtbaar worden

Initiatieven /praktijk LKNG kenniscentrumLVG MFC platform Regionaal Netwerk GGZ ZO -Brabant Zorgprogrammering VB/GGZ CCE Initiatieven /praktijk elders ZVG en GGZ EMHMR

Eerste wapenfeit: polikliniek GGZ

Vindplaats client

Diagnose bij N=55 (16-55 jr.)

GAF

Vragen aan OPSY Vragen om beeldvorming, diagnostiek, advies Vragen om individuele en systeembehandeling Vragen om uitzetten hulpverlening/ begeleidingstraject Mede-behandeling in geval 24-uurs plaats GGzE of ZVB (33%) Mede-behandeling in geval reclassering/justitie (2%) Hoofdbehandeling in overige alle ambulante cases (65%) Zorgorganisatie, (tijdelijk) casemanagement (Niet-cliëntgebonden) informatie en advies (sociale kaart, kennis ZVB of GGZ) Consultatie en dienstverlening 1e en 2e lijn

Nogmaals: een programma voor wie ? Kinderen en volwassenen met een verstandelijke beperking en psychische en/of gedragsproblemen Complexe problemen zijn zichtbaar op diverse gebieden: problematische psychosociale situatie, gedrag, identiteit, persoonlijkheid, psychopathologie, gezondheid, verslaving en delictgedrag

PREVENTIE GGZ-preventie in Nederland Professionele preventie Mogelijkheden preventie binnen zorgprogramma voor mensen met een verstandelijke beperking en psychiatrische problemen

1. GGZ-Preventie in Nederland Sterk ontwikkelde nationale infrastructuur Sector vanaf 1970 voortdurend in ontwikkeling Preventieprogramma’s gericht op thema’s, problemen en doelgroepen Gebaseerd op wetenschappelijke theorieen

Kinderen met beginnende 2. Professionele preventie Typologie van preventie indeling naar hoogte risico en omvang populatie Geïndiceerde preventie Gericht op individu met symptomen Kinderen met beginnende gedragsproblemen Selectieve preventie Gericht op risicogroep Kinderen met weinig sociale vaardigheden Universele preventie Gericht op totale populatie Alle kinderen op school

2. Professionele preventie Risicofactoren verminderen in: Persoon, gezin, buurt en school, werksituatie, samenleving  minder kwetsbaarheid Aantal protectieve factoren versterken in:  meer weerbaarheid Op basis van theoriën, gefaseerd en gepland

KOPP-Preventie programma Doe-praat groepen Informatie Gespreksgroepen Weerbaarheids-trainingen Brochures en video’s Buddy’s Pleeggezin Vroegtijdige behandeling Moeder-kind begeleiding Oudertraining Gezinsinterventie Gespreksgroepen Brochures en video’s Kind Ouders Netwerk Hulpver-leners Belangrijke andere steunfiguren Familieorganisaties Schooleducatie Massa media campagne Bijscholing Educatie Screeningsinstrument Protocol en training Samenwerking Case-management Consultatie Conferenties Maatschappij Multi-componenten benadering: interventies ten behoeve van kinderen van ouders met psychiatrische problemen © Hosman & van Doesem, Prevention Research Centre, Nijmegen University,1999

3. Preventie in zorgprogramma voor mensen met een verstandelijke beperking en psychiatrische problemen Probleemanalyse Interventieanalyse Determinantenanalyse

A. Probleemanalyse  Preventie is zinvol Mensen met VB drie tot vijf maal vaker psychische en gedragsproblemen Gedragsproblematiek aparte aandoening naast VB  Psychische gezondheid bij mensen met VB is te verbeteren Gevolgen gedragsproblematiek ingrijpend  Preventie is zinvol

© Nijmegen Prevention Research Centre 2000 B. Interventie analyse acht strategie-dimensies in preventieprogramma’s Ontwikkelen preventiestrategie is maken van keuzes Doelgroepen en netwerk Systeem niveau Timing Determinanten Aanbieder Doelen Settings Methoden en mechanismen © Nijmegen Prevention Research Centre 2000

Doelgroepen en netwerk B. Interventie analyse acht strategie-dimensies in preventieprogramma’s Doelgroepen en netwerk Preventieve doelgroep: LVB, regio Eindhoven en de Kempen, 4-21 jaar verhoogde risico/eerste signalen, bekend bij instellingen speciaal onderwijs in regio Intermediaire doelgroep: Ouders Leerkrachten Behandelaren Doelgroepen en netwerk Doelen Ontwikkelen preventiestrategie is maken van keuzes Determinanten © Nijmegen Prevention Research Centre 2000

© Nijmegen Prevention Research Centre 2000 B. Interventie analyse acht strategie-dimensies in preventieprogramma’s Doelen Preventief einddoel: voorkomen/verminderen van psychische en gedragsproblematiek bij jongeren met LVB Meerdere tussendoelen Doelgroepen en netwerk Doelen Ontwikkelen preventiestrategie is maken van keuzes Determinanten © Nijmegen Prevention Research Centre 2000

C. Determinantenanalyse Integratief stresstheoretisch verklaringsmodel, Hosman

C. Determinantenanalyse Integratief stresstheoretisch verklaringsmodel, Hosman Verminderen stressoren Verbeteren en stimuleren van positieve ervaringen Aanpassen van doelen en behoeften Versterken competentie Verbeteren sociale steun

Determinanten scoren

Het onderzoeksproject Bijdrage van wetenschappelijk onderzoek Doelstelling en vraagstelling Opzet onderzoeksproject Actuele stand van zaken

Ontwikkeling en onderzoek   Voorbereidend jaar Jaar 1 Jaar 2 Jaar 3 Jaar 4 Module ontwikkeling Ontwikkeling module 1 Ontwikkeling module 2 Ontwikkeling module 3 Ontwikkeling module 4 Effect onderzoek Onderzoek (scriptie) Ordening determinanten Effectstudie module 1 Effectstudie module 2 module 3 Effectstudie module 4  

Ontwikkeling en onderzoek Module 1 Fase A. Explorerend Resulterend in module beschrijvingen “preventie” Fase B. Toetsend Resulterend in werkzame (effectieve) preventie modules Module 2 Preventie Programma VB/GGZ Module 3 Module 4

Ontwikkeling en onderzoek Doel: Het bepalen van de determinanten die van belang zijn bij de ontwikkeling van een preventieprogramma voor licht verstandelijk beperkte jeugdigen. Hoe: 1. Match determinanten met instrumenten 2. SDQ als criterium voor groep A (kinderen met problemen) en groep B (kinderen zonder problemen) 3. Vraagstelling: Verschillen de groepen A en B op determinanten gemeten met de instrumenten die uit 1. naar voren komen

Ontwikkeling en onderzoek Match determinanten met instrumenten: 1. Nijmeegse Ouderlijke Stress Index (NOSI), 2. Nijmeegse vragenlijst voor de opvoedingssituatie (NVOS, hulpverwachting) 3. Sterke Kanten en Moeilijkheden: Vragenlijst voor ouders (SDQ-Dut)

Ontwikkeling en onderzoek NOSI: Kinddomein: aanpassing, stemming, afleidbaarheid, veeleisendheid, positieve bekrachtiging, acceptatie Ouderdomein: competentie, rolrestrictie, hechting, depressie, gezondheid, sociale isolatie, huwelijksrelatie NVOS-schaal D hulpverwachting: hulpverwachting extern, hulpverwachting intern, wilt tot hulp, wil tot verandering, tevredenheid. SDQ: subschalen hyperactiviteit, emotionele problemen, problemen met leeftijdsgenoten, gedragsproblemen, pro-sociaal gedrag

Ontwikkeling en onderzoek Deelnemers: - 4 REC-3 scholen Zuidoost Brabant - selectie leerlingen (IQ tussen 55 en 70, leeftijdscategorie tussen 12 en 16 jaar) - ouders: NOSI, NVOS deel D en SDQ (50 min.) leerkrachten: SDQ (10 min.) leerlingen: SDQ (samen met onderzoeker, 15 min.) Respons: 99 aangeschreven ouders; tot nu toe 45 deelnemers

Ontwikkeling en onderzoek Voorlopige resultaten (N=31): - Betrouwbaarheidsanalyses - T-toets groep SDQ < 14 versus groep SDQ > 14

Ontwikkeling en onderzoek

Ouderfactoren Significant hoger: Acceptatie problematiek (p=.007). De mate van stress ervaren bij opvoedingscompetentie (p= .0345) De mate van depressie ervaren door ouder (p = .0475) De mate van stress ervaren in huwelijk (p = .019) De mate van stress ervaren door ouders op gebied van socialisatie (p = .0125) De mate van stress ervaren in opvoedingssituatie door ouders (p= .005) Significant lager: Tevredenheid over de informatie over hulpaanbod (p = .0245) Niet significant hoger: De mate van rolrestrictie ervaren door ouders (p = .1355) De gezondheid van ouders (p= .1665) Problemen rondom hechting (p = .686) Niet significant lager: Deskundigheid van hulpverlening (p= .290)

Kindfactoren Significant hoger: De mate van afleidbaarheid van kind (p= .004) De mate van stress ervaren omtrent aanpasbaarheid van kind (p = .000) De mate van stress ervaren door ouders over stemming van kind (p = .001) De mate van stress ervaren door ouders rondom positieve bekrachtiging (p = .001) De mate van stress ervaren door ouders rondom veeleisendheid van kind (p = .0255)

Workshop Preventie, MHID, 2007 Neem Zeer Belangrijke determinant als uitgangspunt Hoe kun je deze determinant beinvloeden? Bepaal meerdere doelgroepen Bepaal doelen behorende bij de doelgroepen Bedenk een interventie per doel/doelgroep combinatie Ontwikkelen preventiestrategie is maken van keuzes Doelgroepen en netwerk Systeem niveau Timing Determinanten Aanbieder Doelen Settings Methoden en mechanismen © Nijmegen Prevention Research Centre 2000