Lies Korevaar & Sandra Vos Zelfredzaamheid & Samenredzaamheid Eigen kracht herkennen, erkennen, benutten en ondersteunen Lies Korevaar & Sandra Vos

Overzicht Les 1 Kennismaking Overzicht lesprogramma Korte terugblik Wmo Introductie zelfredzaamheid Oefening en nabespreking Samenvatting en vooruitblik

Overzicht Lesprogramma Les 1: Introductie zelfredzaamheid Les 2: Zelfredzaamheid 2 Les 3: Introductie samenredzaam Les 4: Samenredzaam 2 Les 5: Oriënteren Les 6: Overall oefening

Wat verstaat u onder zelfredzaam? Kennismakingsvraag Wat verstaat u onder zelfredzaam?

Korte terugblik Wmo

Ontwikkelingen (transities) Wet Werken naar Vermogen (WWNV) Decentralisatie jeugdzorg Passend onderwijs Transitie en Transformatie AWBZ naar Wmo

Doelstelling van de Wmo Het doel van de wet is MEEDOEN: Jong, oud, gehandicapt, niet gehandicapt; de samenleving is van iedereen. Wmo is participatiewet en geen zorgwet

Wmo De Wmo is er op gericht om mensen met een handicap als volwaardige burgers mee te laten doen in de samenleving

Vier maatschappelijke doelen Het bevorderen van zelfredzaamheid Het vergroten van participatie Het stimuleren van actief burgerschap Het verbeteren van sociale samenhang

Uitgangspunten Wmo Uitgaan en ondersteunen van eigen kracht, eigen regie van burgers (met beperkingen) Benutten en ondersteunen van sociaal netwerk/mantelzorgers Benutten en ondersteunen van vrijwilligers Zo min mogelijk professionele ondersteuning

Cliënten van de AWBZ naar de Wmo (1-1-2014) Totaal ongeveer 180.000 mensen Naar grondslag: somatische aandoening 38.000 psychogeriatrische problematiek 14.000 psychiatrische stoornis 56.000 verstandelijke handicap 50.000 lichamelijke handicap 14.000 zintuiglijke handicap 5.000

Gerichtheid AWBZ Wmo Hulpverlening Participatie Cliënt Wijkbewoner / dorpsgenoot Gedrags- Rolfunctioneren verandering

Paradigmawisseling Niét meer zórgen voor mensen, maar uitgaan van eigen kracht Niet meer de overheid verantwoordelijk, maar de burger zelf! Andere manier van kijken en handelen

Introductie Zelfredzaam

Oefening Zelfredzaamheid, zelfstandigheid en autonomie

Zelfredzaamheid Het zichzelf kunnen redden, kunnen helpen, bijv Zelfredzaamheid Het zichzelf kunnen redden, kunnen helpen, bijv. van patiënten Gevonden op http://www.mijnwoordenboek.nl/vertaal/NL/NL/Zelfredzaamheid 16

Zelfredzaamheid vs Zelfstandigheid

Zelfstandigheid / autonomie betekent dat je woont in het huis van je keuze, dat je zelf bepaalt wie je vrienden zijn en wanneer je ze wilt zien, dat je kiest hoe je, binnen beschikbare mogelijkheden, je dag doorbrengt Zelfredzaamheid betekent dat je je eigen huishouden kunt doen, dat je je vrienden zonder hulp kunt opzoeken en dat je de activiteiten die je op de dag wilt ondernemen zelf kunt uitvoeren

Vermindering van zelfredzaamheid betekent niet dat er ook verlies van zelfstandigheid / autonomie plaatsvindt

Samenvatting en vooruitblik op les 2

Les 2 Zelfredzaamheid 2

Overzicht Les 2 Terugblik Vervolg zelfredzaamheid Oefening en nabespreking Samenvatting en vooruitblik

Terugblik les 1: Wmo Participatiewet Meedoen Participatie is rolfunctioneren Uitgaan en ondersteunen van eigen kracht, eigen regie van burgers (met beperkingen)

Terugblik les 1: zelfredzaam Participatiedoelen van burgers staan centraal Zelfredzaamheid vs zelfstandigheid/autonomie Eigenaarschap Benadrukken wat mensen zelf al kunnen en doen (eigen kracht / zelfredzaamheid)

De Kanteling Van verplicht zorgen vóór naar compensatieplicht: gemeenten moeten beperkingen compenseren zodat burgers kunnen participeren claimgericht en aanbodgericht denken (voorzieningen en hulpmiddelen) vraaggericht en resultaatgericht werken (zelfredzaamheid en participatie, maatwerk i.p.v. standaardvoorzieningen)

Dit houdt in: Meer tijd voor een eerste gesprek (‘keukentafelgesprek’) Vraagverheldering: wat wil de burger en waarom? Verkennen van mogelijke oplossingen Gericht op eigen regie en zelfredzaamheid Inzet sociaal netwerk en vrijwilligers

Oefening Casus 2: Carla

Nabespreking

Participatie in wijk of dorp Participeren doe je in verschillende rollen in (vaak verschillende) omgevingen Om te kunnen vaststellen wat mensen zelf kunnen en wat men aan ondersteuning nodig heeft in een bepaalde rol en omgeving, helpt het als de burger zelf zijn/haar participatiedoel(en) formuleerd

Voorbeelden participatiedoelen Ik wil de komende tijd met plezier blijven wonen in mijn 2-kamer flat in Paddepoel te Groningen Ik wil in september 2013 een cursus Nederlands gaan volgen in buurthuis X Ik wil in het najaar van 2013 vrijwilligerswerk gaan doen in buurthuis x (koffie rondbrengen) Ik wil de komende jaren met succes en tevredenheid mijn dochtertje opvoeden

Kenmerken van een participatiedoel Stuurt de diagnostiek - openlijk onderzoeken wat de persoon/cliënt zelf wil - vanaf het begin betrokkenheid v.d. persoon/cliënt - grotere motivatie Vernauwt de richting van de diagnostiek - i.p.v. alle mogelijke vaardigheden en ondersteuning/hulpbronnen die de persoon/cliënt nodig kan hebben, beperk je je tot die welke gerelateerd zijn aan het halen/behouden van het eigen participatiedoel

Eigenaarschap Wie is de eigenaar van de wens en/of het probleem? Wie is er eigenaar van het ondersteuningsplan? Wie is er eigenaar van het ondersteuningstraject?

Uitgangspunten maatschappelijke participatie Doel: burgerrol + omgeving (van eigen voorkeur/keuze) Vaardigheden + Hulpbronnen Eigen kracht Mantelz./soc. netwerk Vrijwilligers Professionele ondersteuning Succes + Tevredenheid 33

Uitwerking casus Carla-1 Cursist Nederlandse taal in buurthuis (van eigen voorkeur/keuze) Vaardigheden + Hulpbronnen Eigen kracht Mantelz./soc. netwerk Vrijwilligers Professionele ondersteuning Succes + Tevredenheid 34

Uitwerking casus Carla-2 Koffie rondbrengen in buurthuis (van eigen voorkeur/keuze) Vaardigheden + Hulpbronnen Eigen kracht Mantelz./soc. netwerk Vrijwilligers Professionele ondersteuning Succes + Tevredenheid 35

Uitwerking casus Carla-3 Bewoner 2-kamer flat Paddepoel (van eigen voorkeur/keuze) Vaardigheden + Hulpbronnen Eigen kracht Mantelz./soc. netwerk Vrijwilligers Professionele ondersteuning Succes + Tevredenheid 36

Uitwerking casus Carla-4 Opvoeden van mijn dochtertje (ouderrol) (van eigen voorkeur/keuze) Vaardigheden + Hulpbronnen Eigen kracht Mantelz./soc. netwerk Vrijwilligers Professionele ondersteuning Succes + Tevredenheid 37

Uitwerking casus Carla-5 1x per maand schoonouders bezoeken (van eigen voorkeur/keuze) Vaardigheden + Hulpbronnen Eigen kracht Mantelz./soc. netwerk Vrijwilligers Professionele ondersteuning Succes + Tevredenheid 38

Achterhalen van onmisbare vaardigheden-1 Doel: Ik wil het komend halfjaar (tijdstermijn) eens per maand mijn schoonouders (rol: schoondochter) opzoeken, bij hun thuis (omgeving) Gedragseisen vanuit de omgeving (schoonouders): Afspraak maken Praatje maken Erheen reizen Iets samen doen Terugreizen Op de tijd letten Ouders begroeten Afscheid nemen 39

Achterhalen van onmisbare vaardigheden-2 Doel: Ik wil het komend halfjaar (tijdstermijn) eens per maand mijn schoonouders (rol: schoondochter) opzoeken, bij hun thuis (omgeving) Persoonlijk belangrijk gedrag (vanuit Carla, geen eis van de omgeving): Iets leuks of lekkers meebrengen Even alleen zijn om uit te rusten 40

Achterhalen van onmisbare vaardigheden-3 Doel: Ik wil het komend halfjaar (tijdstermijn) eens per maand mijn schoonouders (rol: schoondochter) opzoeken, bij hun thuis (omgeving) Achterhalen van vaardigheden: (wat moet je doen om….) Onmisbare vaardigheden: Een praatje maken over algemene onderwerpen Zeggen dat ik mijn rust nodig heb 41

Participatiedoelen Carla Ik wil in september 2012 een cursus Nederlands gaan volgen in buurt X Ik wil in het najaar van 2012 vrijwilligerswerk gaan doen in buurthuis X (koffie rondbrengen) Ik wil de komende tijd met plezier blijven wonen in mijn 2-kamer flat in Paddepoel te Groningen Ik wil de komende jaren met succes en tevredenheid de mijn dochtertje opvoeden 42

Uitgangspunten maatschappelijke participatie Doel: burgerrol + omgeving (van eigen voorkeur/keuze) Vaardigheden + Hulpbronnen Eigen kracht Mantelz./soc. netwerk Vrijwilligers Professionele ondersteuning Succes + Tevredenheid 43

Samenvatting en vooruitblik

Les 3 Introductie samenredzaam

Overzicht Les 3 Terugblik Introductie samenredzaam Oefening en nabespreking Samenvatting en vooruitblik

Terugblik les 1 en 2: zelfredzaam Participatiedoelen van burgers staan centraal Zelfredzaamheid vs zelfstandigheid/autonomie Eigenaarschap Benadrukken wat mensen zelf al kunnen en doen (eigen kracht / zelfredzaamheid) Onmisbare vaardigheden in relatie tot doel (welke vaardigheden bezit men al en welke kunnen nog worden geleerd)

Vraag Wat verstaat u, bij de individuele burger met een participatie- en/of ondersteuningsvraag, onder samenredzaamheid en hoe brengt u het in de praktijk?

Samenredzaam Jet Bussemaker (voormalig Staatssecretaris van VWS) introduceerde Welzijn Nieuwe Stijl: het uitgaan en mobiliseren van de kracht van de burger en zijn omgeving Het idee is dat eerst, waar mogelijk, mensen uit het eigen netwerk en vrijwilligers bij de ondersteuning worden betrokken, voordat professionele hulp wordt ingeschakeld

Zelf met hulp van netwerk: Iemand anders moet het doen: Wat kan de burger/cliënt zelf doen en waarbij heeft hij/zij hulp nodig? Helemaal zelf: Zelf met hulp van netwerk: Iemand anders moet het doen:

Casusoefening: Heleen, een vrouw van 43 jaar oud, diagnose schizofrenie, komt bij een vraag bij de gemeente voor vervoer naar haar dagbesteding. Dit wordt met ingang van 2014 niet meer vergoed vanuit de AWBZ, maar via de Wmo. Heleen doet vrijwilligerswerk (koffie rondbrengen) in het buurthuis. Ze durft echter niet over straat en vraagt om taxibriefjes, om zo 2x per week van huis naar het buurthuis gebracht te worden. Hoe pakken jullie dit aan in het kader van samenredzaam? 51

Nabespreking

Uitwerking casuïstiek-1 Koffie rondbrengen in buurthuis (van eigen voorkeur/keuze) Vaardigheden + Hulpbronnen Eigen kracht Mantelz./soc. netwerk Vrijwilligers Professionele ondersteuning Succes + Tevredenheid 53

HULPBRONNEN / ONDERSTEUNERS KIEZEN Ga na aan welke eisen de gewenste hulpbron/ondersteuning vanuit het perspectief van de burger/cliënt moet voldoen, m.b.t.: Toegankelijkheid (beschikbaar) Deskundigheid/kwaliteit van de hulpbron Persoonlijk contact (relatie)

Brainstorm welke perso(o)n(en) uit het eigen netwerk of vanuit vrijwilligersorganisatie(s) in aanmerking komen en wie het meest voldoet aan de geformuleerde criteria

Vervoer Hulpbron Toegank. Kwalit. Pers. Totaal Broer 1 5 5 11 Buren 3 3 3 9 Medebezoekers buurthuis 5 5 3 13 Schoonoud. 1 5 1 7 O.V. 3 1 1 5 Vrienden 1 1 3 5

Samenvatting en vooruitblik

Les 4 Samenredzaam 2

Overzicht Les 4 Terugblik Samenredzaam 2 Oefening en nabespreking Samenvatting en vooruitblik

Terugblik les 1-3 Participatiedoelen van burgers staan centraal Zelfredzaamheid vs zelfstandigheid/autonomie Eigenaarschap Benadrukken wat mensen zelf al kunnen en doen (eigen kracht / zelfredzaamheid) Introductie samenredzaamheid Inventariseren en selecteren van de meest geschikte hulpbron uit het eigen netwerk

Vraag: Als burgers/cliënten meerdere participatiedoelen stellen, hoe stel je dan samen vast welke doelen voor de burger prioriteit hebben?

Participatiedoelen Heleen Heleen, een vrouw van 43 jaar oud heeft de diagnose schizofrenie en woont op zichzelf in een 2-kamer flat. In overleg met Heleen zijn de volgende doelen opgesteld Ik wil vanaf september a.s. 2x per week gaan koffiedrinken in buurthuis X Ik wil in het komende najaar vrijwilligerswerk gaan doen in buurthuis X (koffie rondbrengen) Ik wil de komende tijd met plezier blijven wonen in mijn 2-kamer flat Ik wil het komend halfjaar 1x per maand mijn ouders opzoeken 62

Uitgangspunten maatschappelijke participatie Doel: burgerrol + omgeving (van eigen voorkeur/keuze) Vaardigheden + Hulpbronnen Eigen kracht Mantelz./soc. netwerk Vrijwilligers Professionele ondersteuning Succes + Tevredenheid 63

Prioriteiten stellen Activiteiten Urgentie vaststellen Motivatie vaststellen Haalbaarheid bepalen Aanwezige ondersteuning bepalen

Uitdelen hand outs (bijlage 3)

Samenvatting en vooruitblik

Les 5 Oriënteren

Overzicht Les 5 Korte terugblik Introductie contact maken en oriënteren Pauze Oefening en nabespreking Samenvatting en vooruitblik

Terugblik les 1-4 Participatiedoelen van burgers staan centraal Zelfredzaamheid vs zelfstandigheid/autonomie Eigenaarschap Benadrukken wat mensen zelf al kunnen en doen (eigen kracht / zelfredzaamheid) Introductie samenredzaamheid Inventariseren en selecteren van de meest geschikte hulpbron uit het eigen netwerk Prioriteiten stellen

Contact maken

Bondgenootschap In de eerste plaats uitgaan van wat de burger/cliënt met ons en anderen verbindt, en niet van datgene wat hem van ons en anderen onderscheidt 71

Referentiekader van de burger/cliënt als uitgangspunt nemen Ieder mens wil zich eerst gehoord voelen

Veel hulpverleners praten met cliënten en luisteren naar zichzelf

Oriënteren

DE BURGER/CLIËNT COACHEN Definitie De burger/cliënt coachen wil zeggen dat men het doen van onderzoek en het verkrijgen van inzicht door de burger/cliënt zelf bevordert en vergemakkelijkt Nut Door het coachen van de burger/cliënt wordt de cliënt zelf actief betrokken bij de (inventariserende) gesprekken Vaardigheden Oriënteren Informatie vragen Begrip tonen Van mening verschillen Gebruik Wanneer u (inventariserende) gesprekken hebt met de burger/cliënt

Oriënteren: Onderdeel van contact maken Een activiteit om het gesprek te structureren De wijkbewoner vertellen wat bedoeling en opbouw van het gesprek is

Oriënteren Nut: De wijkbewoner is op de hoogte van doel, inhoud en verloop gesprek De wijkbewoner is gelijkwaardig gesprekspartner, geen object van dienstverlening Versterkt de interactie en betrokkenheid

INFORMATIE BIJ HET ORIËNTEREN Wat? Een beschrijving van de activiteit “keukentafelgesprek” Waarom? Het nut van de activiteit “keukentafelgesprek” Rollen De taken van de werker en de taken van de wijkbewoner tijdens de activiteit “keukentafelgesprek”

Oefening: Oriënteer uw collega naast u op het “keukentafelgesprek” (doel en werkwijze)

Nabespreking

PROCEDURE: HOE DE WIJKBEWONER TE ORIËNTEREN 1. Duidelijk krijgen wat de wijkbewoner/cliënt van de activiteit afweet   2. De activiteit beschrijven 3. Een voorbeeld of een resultaat van de activiteit laten zien of vertellen 4. Het nut van de activiteit uitleggen en de rollen van de wijkbewoner/cliënt en de werker beschrijven 5. Nog eens kijken of de wijkbewoner/cliënt de rollen begrijpt

Samenvatting en vooruitblik

Les 6 Overall oefening & Evaluatie

Overzicht Les 6 Terugblik Overall oefening en nabespreking Evaluatie

Terugblik les 1-5

Doelstelling van de Wmo Het doel van de wet is MEEDOEN: Jong, oud, gehandicapt, niet gehandicapt; de samenleving is van iedereen. Wmo is participatiewet en geen zorgwet 86

Uitgangspunten Wmo Uitgaan en ondersteunen van eigen kracht, eigen regie van burgers (met beperkingen) Benutten en ondersteunen van sociaal netwerk/mantelzorgers Benutten en ondersteunen van vrijwilligers Zo min mogelijk professionele ondersteuning

Gerichtheid AWBZ Wmo Hulpverlening Participatie Cliënt Wijkbewoner / dorpsgenoot Gedrags- Rolfunctioneren verandering

VAK-mensen Wmo Vaardigheden Attitude Kennis 89

Respectvolle bejegenen Vraaggericht werken Signaleren en eropaf Kwaliteitskenmerken voor professioneel handelen in welzijn en zorg Gebaseerd op de Professionaliteit verankerd en de 8 bakens van VWS Respectvolle bejegenen Vraaggericht werken Signaleren en eropaf Informeren Ontwikkelingsgericht ondersteunen: eigen kracht en regie Formeel en informeel ondersteunen Balans van collectief en individueel aanbod Resultaatgericht werken Integraal werken Mei 2012

Terugblik: zelfredzaam Participatiedoelen van burgers staan centraal Zelfredzaamheid vs zelfstandigheid/autonomie Eigenaarschap Benadrukken wat mensen zelf al kunnen en doen (eigen kracht / zelfredzaamheid) Onmisbare vaardigheden in relatie tot participatiedoel

Terugblik: samenredzaam Ook bij samenredzaam eigen regie burger/cliënt in acht nemen Hulpbronnen/ondersteuners selecteren Bij meerdere participatiedoelen en/of ondersteuningsdoelen (m.b.t. participatiedoelen): prioriteiten stellen

Terugblik les 5 Contact maken Oriënteren op doel en werkwijze gesprek

Overall oefening Casus 3: Carla

Uitgangspunten maatschappelijke participatie Participatiedoel: burgerrol + omgeving (van eigen voorkeur/keuze) Vaardigheden + Hulpbronnen Eigen kracht / Mantelz./soc. netwerk Zelfredz. Vrijwilligers Professionele ondersteuning Succes + Tevredenheid 95

Casus 3: Carla Contact maken/band scheppen Oriënteer de burger(s)/cliënt(en) op het doel en de werkwijze van het gesprek Wat wil en kan Carla m.b.t. de participatiedoelen: Helemaal zelf: onmisbare vaardigheden achterhalen Zelf met hulp: ondersteuning selecteren Iemand anders moet het doen: hulpbronnen selecteren Wat willen de gezinsleden doen (meedoen & bijdragen)? Participatiedoelen verkennen en kiezen Gebruik alle behandelde elementen uit de eerste vijf lessen in de oefening

Deel uit hand out Checklist werkwijze Wmo / Welzijn nieuwe stijl (bijlage 3)

Nabespreking

Evaluatie Wat zijn de bevindingen van het lesprogramma Evaluatie Wat zijn de bevindingen van het lesprogramma? Maak hierbij gebruik van de drie B’s: * Bekend: Wat deed ik al? * Besluiten: Wat doe ik niet meer? * Bereiken: Wat ga ik anders doen? (Van Biene 2005)

Achtergrondinformatie

Publicaties Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2011), Welzijn Nieuwe Stijl; Link naar brochure in pdf-formaat: http://www.invoeringwmo.nl/sites/default/documenten/Brochure_WNS.pdf Dam C. van & Vlaar P. (2010). Handreiking professioneel ondersteunen. Utrecht, Movisie. http://www.movisie.nl/smartsite.dws?ch=def&id=134457 Brink, C., Lucassen, A., Poll, A. (2011), Inventarisatie zelfregie, methoden voor professionals die werken met mensen in kwetsbare situaties, MOVISIE, www.movisie.nl Huber, M. en Bouwes, T. (redactie), (2011), Samensturing in de maatschappelijke opvang. (eindredactie MOVISIE); www.wmowerkplaatsen.nl Movisie (2010), Leaflet Werken aan Zelfregie; http://www.movisie.nl/onderwerpen/zelfregie/docs/Leaflet_zelfregie%20okt10%20def.pdf

Relevante websites: www.invoeringwmo.nl (heel veel over de Wmo) www.vng.nl/dekanteling www.movisie.nl (kennisinstituut voor welzijn en zorg) www.wmowerkplaatsen.nl (website Wmo Werkplaatsen) www.cg-raad.nl/wij_werken_aan/wmo/ kanteling/index.php www.zorgwelzijn.nl (platform en nieuwsbrief voor professionals in zorg en welzijn) Google  nieuwsbrief Wmo  je krijgt een wereld aan nieuwsbrieven van allerlei gemeenten en instellingen over de Wmo.

Afsluiting