Opwekkingen in de kerkgeschiedenis en mannen die God daarbij gebruikt heeft

Programma 6 feb 2010 1e sessie: “Vernieuwingsbewegingen na de Reformatie” 2e sessie: “De grote opwekking in de jaren van 1740” 3e sessie: “De opwekking in Herrnhut en Zinzendorf” 4e sessie: “De heiligingsbeweging en Dr. Andrew Murray”

1e sessie Vernieuwingsbewegingen na de Reformatie Hoe en tegen welke achtergrond zij zijn ontstaan

Doel Vernieuwings- en opwekkingsbewegingen in kader plaatsen van geschiedenis van protestantisme

Hoe bestuderen wij de kerkgeschiedenis? Geschiedenis van analyses, feiten, theologische ontwikkelingen? óf Geschiedenis in verbinding met theologie van de christelijke ervaring?

Uitspraak van Lovelace ‘‘Het concentreren op reformatie zonder opwekking leidt tot lederzakken zonder wijn. Het concentreren op opwekking zonder reformatie laat de wijn wegstromen vanwege gebrek aan lederzakken.”

Reformatie was vernieuwingsbeweging met 3 Sola’s - Sola Scriptura = de Schrift alleen - Sola Gratia = Genade alleen - Sola Fide = door Geloof alleen Vernieuwing was nodig tegenover de traditie. Ref. m.n. kerkelijke beweging met politieke raakvlakken. Daardoor weinig vernieuwing van ‘smalle gemeente’ (kerk van ware gelovigen)

Motto Reformatie ‘Ecclesia Reformata Semper Reformanda’ = Een gereformeerde kerk moet steeds gereformeerd worden. Beter gesteld: ‘…vernieuwd worden’

Blokkades Proces van vernieuwing is na Reformatie geblokkeerd door aantal bewegingen: Orthodoxie: de rechte leer Rationalisme: verstand heerst in theologie Liberale theologie: vrijzinnig denken

Vernieuwingsbewegingen Vernieuwingsbewegingen na de Reformatie: Piëtistische en evangelische stromingen met veel nadruk op werk van Geest Hoofdstroming: Gereformeerd en Luthers Piëtisme met analoge bewegingen in Engeland: Puritanisme Nederland: Nadere Reformatie Duitsland: Piëtisme

Evangelikalisme Vernieuwingsbeweging naast Piëtisme Kenmerken Primaire aandacht voor verkondiging van evangelie Ruimhartige en onvoorwaardelijke heilsboodschap Evenwichtige verhouding van wet en evangelie Christus en Zijn werk als centrale inhoud van de boodschap Eenvoud v/h geloof als respons op evangelieboodschap. ‘Evangelische heiliging’

Schema Lovelace ‘Bijbelse vernieuwing’ I: Twee basisvoorwaarden voor geestelijke vernieuwing II: Primaire onderdelen van geestelijke vernieuwing III: Secundaire onderdelen van geest. vernieuwing

I: Twee basisvoorwaarden De twee basisvoorwaarden voor geestelijke vernieuwing Voorbereiding om het Evangelie te kunnen ontvangen. A. Besef van de heiligheid van God: Zijn gerechtigheid en zijn liefde B. Besef van de reikwijdte van de zonde: In persoonlijk leven en in onze gemeenschap

II: Primaire onderdelen Primaire onderdelen van geestelijke vernieuwing. Dieptepresentatie van het Evangelie A. Rechtvaardigmaking: Je bent aanvaard, geaccepteerd in Christus. B. Heiligmaking: Je bent vrij van de macht van de zonde in Christus. C. De inwoning van de Heilige Geest: Je bent niet alleen in Christus. D. Autoriteit in geestelijke strijd: Je hebt gezag in Christus.

III. Secundaire onderdelen Secundaire onderdelen van geestelijke vernieuwing: Uitwerking van persoonlijke vernieuwing in het leven van de kerk A. Zending: In de verkondiging en in betoon van sociale bewogenheid. B. Gebed C. Gemeenschap: Eén zijn met zijn Lichaam. D. Disenculturatie: Bevrijd zijn van beknellingen door de eigen cultuur. E. Theologische integratie: Hervormd worden door vernieuwing van je denken.

Doel van opwekkingsbewegingen Opwekkingsbewegingen beogen de vernieuwing van de ‘massa’, zowel binnen als buiten de kerk. Zowel Gods kinderen als ongelovigen worden hierbij betrokken.

Kenmerken van een opwekking (1) ‘Herleving is een openbaring van Gods heiligheid en kracht, in zulk een mate dat menselijke persoonlijkheden worden overschaduwd en menselijke programma’s uitgesteld, of zelfs afgesteld. Herleving wordt dus nooit aan enige personen gekoppeld.’ (Arthur Wallis)

Kenmerken van een opwekking (2) ‘Een herleving is een beweging van de Heilige Geest, wat een herleving in Nieuwtestamentische geschiedenis heeft teweeg gebracht in de kerk van Christus en in de gemeenschappen daarom heen.’ (Edwin Orr)

Kenmerken van een opwekking (3) ‘Herleving is een gemeenschap doordrenkt van God.’ (Duncan Campbell) ‘Herleving is de instroom van Goddelijk leven in een lichaam dat dreigt dood te gaan.’ (D.M. Panton)

Bonar: mensen die God gebruikt in opleving Zij vatten het grote werk der bediening, dat zij aanvaard hadden ernstig op. Zij legden zich toe op een gunstige uitslag. Zij waren mannen des geloofs. Zij waren arbeiders. Zij waren mannen met geduld. Zij waren mannen met vrijmoedigheid en vastberadenheid. Zij waren mannen van gebed. Zij waren mannen, die zich vastberaden en zeer beslist hielden aan de leer van Wet en Evangelie. Zij waren mannen met een ernstige levenswandel en diepe vroomheid.

Verloop van een opwekking Voorbeeld uit boekje van Bonar.

Belangrijkste opwekkingsbewegingen na de Reformatie Eerste Grote Opwekking (1735-1760) Met name in Engeland (methodistische beweging), Wales, Schotland, Amerika, Silezië en Herrnhut. Enkele leiders: George Whitefield, John en Charles Wesley, Jonathan Edwards, Graaf von Zinzendorf, Howell Harris. Tweede Grote Opwekking (1790-1810) Vooral in Amerika. Derde Grote Opwekking (1857-1860) Vooral in Wales, Engeland, Schotland, Amerika, Noord-Ierland, Zuid-Afrika.

Einde 1e sessie Ruimte voor vragen opmerkingen discussie

2e sessie De grote opwekking in de jaren van 1740 Hoe deze is ontstaan, het verloop en de bijdragen van George Whitefield en John Wesley

Spener over geestelijke toestand eind 17e eeuw “Het kostbare geestelijke lichaam van Christus is nu met smart en ziekte aangedaan.” in: Pia Desideria Spener (1635-1705) is vader van Duitse Piëtisme.

Geestelijke verschraling en onzedelijkheid De geestelijke verschraling is algemeen verspreid in Europa, waaronder Engeland. Bisschop van Lichfield in 1724 “De Dag des Heeren is nu de marktdag van de duivel. Meer wellustigheid. Meer dronkenschap, meer ruzies en moorden, meer zonde wordt op deze dag bedacht en bedreven dan op alle andere dagen door de week bij elkaar. (…) 

Onzedelijkheid (…) De zonde is in het algemeen zo toegenomen en tiert welig, zo zelfs dat onzedelijkheid wordt verdedigd, ja zelfs in beginsel gerechtvaardigd. Zodoende vinden vulgaire, lichtzinnige boeken gretig aftrek en deze handel bevordert om nog meer daarvan uit te geven. Elke vorm van zonde heeft een schrijver gevonden om deze te beschrijven en te verdedigen.”

The Holy Club Jaren van 1730 in Oxford Gezelschap van studenten Doel: opscherpen tot persoonlijke vroomheid en liefdadigheid Bijhouden van dagboek Leider: John Wesley Whitefield treedt in 1733 toe Wettisch karakter, maar toch gebruikt voor geestelijke doorbraak

George Whitefield: bekering en roeping (1714-1770) Geboren: 1714, Gloucester Student in Oxford Lid van Holy Club terwijl hij nog onbekeerd is Scougals boek middel tot bekering “ Hoewel ik had gevast, gewaakt en gebeden en het sacrament zo lang had ontvangen, heb ik nooit geweten wat de ware godsdienst is, totdat God mij deze uitnemende verhandeling door de handen van mijn nooit te vergeten vriend zond. 

Worsteling met Bijbel op schoot om tot geloof te komen. … God toonde mij spoedig, toen ik enkele regels verder las, dat de “ware godsdienst bestaat in de vereniging van de ziel met God als Christus in ons een gestalte ontvangt. ” Worsteling met Bijbel op schoot om tot geloof te komen. “Hij [De Heilige Geest] bekwaamde mij ertoe om door een levend geloof op Zijn geliefde Zoon te rusten.” “Met wat voor een vreugde, een onuitsprekelijke vreugde, zelfs een vreugde die geheel vol was van heerlijkheid, werd mijn ziel vervuld, toen het gewicht van de zonde van mij afging en een blijvend gevoel van Gods vergevende liefde en van een volle verzekering des geloofs in mijn ongetrooste ziel doorbrak!”

Whitefield: eerste periode als prediker 1736: geordend tot ‘deacon’ Eerste preek: diepe ernst en bewogenheid Niet door iedereen gewaardeerd Spoedig overal bekend, vanwege preken in Londen Opvallend charisma, diepe ernst en krachtige voordracht trok veel hoorders Zowel zegen als tegenwerking en vijandschap

Whitefield: vervolg Reizen naar Amerika 1739: priesterwijding Anglicaanse kerk Rondreizend evangelist, prekend in open lucht Samenwerkend met de Wesleys 1739, bijeenkomst in Fetter Lane Society: “Ongeveer om drie uur in de morgen, toen wij gedurig in gebed waren, kwam de kracht van God machtig op ons, in zoverre velen het uitriepen vanwege een buitengewone vreugde en velen daarbij op de grond vielen.” (John Wesley)

Whitefield: vervolg (2) Beweging verspreidde zich door het land Soms geweigerd in kerken  spreken in open lucht Spreken voor gewone mensen, zoals mijnwerkers Duizenden onder het gehoor Velen onder diepe zondeovertuiging en nemen Christus als Zaligmaker aan Ook geopende deuren in Wales, Schotland en Amerika In Londen sprak hij vaak voor adellijke personen (Lady Huntingdon)

Toespraak te Kennington Gehoor van 50.000 mensen, ‘bijna tachtig koetsen, benevens een groot aantal paarden. Er heerste een ontzettende stilte onder hen. God gaf mij veel verruiming in het hart. Ik sprak anderhalf uur achtereen en toen ik naar huis ging, werd ik vervuld met zo’n liefde, vrede en blijdschap, die ik niet kan uitspreken.’

Methodistische opwekkingsbeweging Geleid door Whitefield en Wesley Contacten met Wales (Rowland, Harris) Amerika (Edwards, de Tennents) Moravische broeders (Zinzendorf, Böhler) Later verwijdering van Moraviërs Later tevens verwijdering tussen Whitefield en Wesley (vanwege predestinatiegeschil) Nazorg vond plaats binnen Societies (gezelschappen) Stichten van eigen Methodistendenominatie was aanvankelijk niet de bedoeling

Whitefield: karakter van persoon en werk Gedreven, niet rustend, aandrang, confronterend Gericht om de ziel bewegen tot het geloof Appèl op menselijke verantwoordelijkheid Doordrongen van goddelijke gewilligheid Rotsvast geloof in goddelijke beloften Roofbouw op eigen lichaam Ideaal: evangelisering van volk en natie

John Wesley 1703-1791 Whitefield zette method. beweging in gang, Wesley gaf ze structuur en versterking Geboren 1703 Student in Oxford Geordend tot priester in 1728 Las mystieke en devotionele werken Stichter van Holy Club

John Wesley: bekering en roeping Gesprekken tijdens reis naar Amerika met Moravische broeders over rechtvaardiging Na veel strijd grote doorbraak 24 mei 1738, Aldersgate Street, Londen: “Ik voelde dat mijn hart vreemd verwarmd werd. Ik voelde dat ik in Christus, in Christus alleen tot zaligheid, vertrouwde. Er werd mij een verzekering gegeven dat Hij al mijn zonden, ja zelfs de mijne, had weggenomen en mij verloste van de wet der zonde en des doods. Toen kon ik openlijk aan allen hier getuigen wat ik nu voor het eerst in mijn hart voelde.”

John Wesley: na bekering Vol van liefde van Christus Prediking begon vrucht te dragen Geloof in Christus was onderwerp van preken Bezoeken aan Herrnhut verdiepten geloofsleven Werd leider van Methodisten Trok van leer tegen de uitverkiezingsleer, tot verdriet van Whitefield Publiceerde zijn preek ‘Free Grace’

Boodschap van John Wesley ‘Ik beschouw de hele wereld als mijn parochie.’ Ruime visie op reikwijdte verzoening Toch niet oppervlakkig: zonde, wedergeboorte, geloof, berouw, bekering, heiliging Persoon van Christus en werk Heilige Geest centraal Heiliging krijgt stevig accent

Werkkracht Hield toezicht op zijn helpers Trok regelmatig door het land Grote werkkracht 40.000 preken Uitgeven van boeken Man van organisatievermogen en gezag Geen gelukkig huwelijk

Heengaan en zelfgetuigenis Overlijden in 1791 (88 jaar) Terugkijkend op zijn leven: “Ik heb tussen de vijftig en zestig jaar gezworven en mij ervoor ingezet om op mijn zwakke manier een weinig goed te doen aan mijn medeschepselen… Ik kan niets van wat ik gedaan of ondergaan heb aanmerken dat de aandacht waard is. Ik heb geen andere pleitgrond dan deze: Ik ben de voornaamste van de zondaren Maar Jezus is voor mij gestorven.”

Ryle over Wesley ‘…hij was niet tevreden met het oogsten van de velden die hij rijp vond voor de oogst. Hij nam het koren op, bond het tot schoven en vergaderde deze in de schuur.’ In Societies: liefdemaaltijden en gebedstijden: versterking onderlinge band en last voor onbekeerden Moraviërs leerden hem oog te hebben voor inbreng van gemeenteleden: persoonlijke geestelijke ontwikkeling en groei.

Wat kunnen wij van W&W leren? 1. Opwekking en vernieuwing zijn mogelijk in de meest onmogelijke situaties. 2. God gebruikt voor opwekkingen mannen die vervuld zijn met de Heilige Geest, die leven en werken vanuit een krachtig vertrouwen in Gods beloften. Het belangrijkste middel tot een opwekking is een Geestvervulde prediking van Christus. 3. Dode orthodoxie zonder het leven door de Geest is een geraamte zonder hart!

Einde 2e sessie Ruimte voor vragen opmerkingen discussie

3e sessie De opwekking in Herrnhut Haar gevolgen en de bijdrage van Graaf Zinzendorf

Duitse Piëtisme Vroomheidsbeweging in Lutherse kerk Grondlegger: P. J. Spener Boek: Pia Desideria, 1675 6 voorstellen tot hervorming kerk, waaronder: studie van Bijbel in particuliere bijeenkomsten ieder christen heeft een ambt kennis moet praktisch worden toegepast Reactie op dode orthodoxe leer en vormen Nadruk op gevoel en gemeenschap Gevaar: subjectivisme

Graaf von Zinzendorf: jonge jaren Geboren 1700, Dresden Speners profetische woorden bij doop Veel verbeelding, ook bij overdenking van christelijk geloof Brandend hart voor Jezus Al jong veel in gebed tot de Zaligmaker Vertrouwelijke omgang; weinig zondebesef Nog veel gericht op eigen verdiensten Verdieping: aangegrepen door wat Schepper voor hém had gedaan

Zinzendorf: studietijd en daarna Naar school in Halle, gesticht door Piëtist A.H. Francke Piëtisten leren noodzaak van verbrijzeling vóór ontvangen van genade Na Halle studeren in rationeel Wittenberg Maakt na studie reis door Europa Schilderij van Dominico Feti Hierdoor wil hij hart en leven aan Christus opofferen

Zinzendorf: Contact met Moraviërs Huwelijk en werk Verlangt een taak in Gods koninkrijk Huis in Bethelsdorf Contact met Moravische vluchtelingen Christiaan David Zij zoeken een vestigingsplaats Zij vinden die in Bethelsdorf (op landgoed graaf) Herrnhut: ‘Onder de hoede des Heeren’ Gemeenschap van de Broeders

Opwekking in Herrnhut Graaf brengt Luthersen en Moraviërs bij elkaar Opwekking in 1727 (13 augustus) Bijzondere dienst en viering van Avondmaal   

“Op weg daarheen verbonden degenen die van elkaar vervreemd waren, zich opnieuw aan elkaar. Tijdens het zingen van het eerste lied kon men nauwelijks het zingen onderscheiden van het wenen. Verscheidene broeders baden en smeekten de Heere vooral om bewaard te worden voor afscheiding en scheuring, daar zij verdreven waren uit het diensthuis en niet wisten wat te doen. Zij smeekten de Heere om hun de ware natuur van Zijn Kerk te openbaren, zodat zij onberispelijk voor Hem zouden wandelen en niet alleen in Hem zouden blijven, maar ook vruchten zouden voortbrengen... 

…Wij baden dat wij niets zouden doen dat in tegenspraak was met de eed van trouw die wij aan Hem afgelegd hadden, en vooral niet tegen Zijn gebod van liefde zouden zondigen. Wij baden of Hij ons zou bewaren door de reddende macht van Zijn genade en niet zou toelaten dat ook maar één ziel van de Bloed- en Kruistheologie, waar de redding van afhangt, weggetrokken zou worden en op zichzelf en zijn eigen verdiensten teruggeworpen zou worden. Wij vierden het Heilig Avondmaal met harten die tegelijk neergebogen en opgeheven waren. Een ieder van ons ging hoog boven zichzelf uitgetild naar huis en bracht die dag en de volgende dagen in grote rust en vrede door, terwijl wij leerden om lief te hebben.”

Opwekking in Herrnhut Ook opwekking onder kinderen Graaf brengt Luthersen en Moraviërs bij elkaar Opwekking in 1727 (13 augustus) Bijzondere dienst en viering van Avondmaal Ook opwekking onder kinderen Gelovigen ontvangen doop met H. Geest ‘Sinds die tijd is Herrnhut een levende kerk van Jezus Christus geworden.’ Krachtige geloofszekerheid en verzegeling Susanna Kühnel

Voortdurende voorbede Tijdens dag van opwekking ontstaat idee van voortdurende voorbede (zoals altaar OT) Nachtwake 24-uurs gebed Belofte om beurtelings een uur te bidden Voorbede voor Herrnhut en voor de wereld

Karakter Broedergemeenschap Kritiek en laster van Lutherse theologen en Piëtisten uit Halle Karakteristiek: de christologie Verzoening en overwinning van Christus Leven in de blijdschap Zinzendorf gekant tegen calvin. leer van verzoening en uitverkiezing. Reikwijdte verzoening voor hem onbeperkt. Ontsporingen: Visuele gerichtheid op wonden van Christus; Subjectiviteit en emotionaliteit.

Reizen en zending Vele reizen (Silezië, Baltische staten) Holland: sceptische ontvangst, harde oordelen Reizen dienen ook om te evangeliseren Zending niet alleen in woord en gebed, maar ook in daad Suriname, Noord-Amerika, Azië, Afrika, Groenland (Eskimo’s) De geschiedenis met de Eskimo’s Nieuw Herrnhut

Betekenis en karakter Wat kunnen we leren? Grote gaven en ook gebreken Slechts één hartstocht: Christus! Wat kunnen we leren? Zinzendorf verbond verschillende stromingen De gemeenschap der heiligen, eenheid der kerk, strijd tegen verdeeldheid

Einde 3e sessie Ruimte voor vragen opmerkingen discussie

Dr. Andrew Murray als belangrijkste exponent 4e sessie De heiligingsbeweging na de opwekking in 1859 Dr. Andrew Murray als belangrijkste exponent

Opwekking 1857-1860 Zgn. Derde Evangelische herleving Canada, VS  Ierland, Wales, Schotland, Engeland  gebedsbeweging in Zuid-Afrika Conferentie in Worcester 1860: stoot tot doorbraak

Andrew Murray: betekenis en karakter 1828-1917 Gevormd door Schotse, Nederlandse en Zuid- Afrikaanse cultuur Geen slaafs navolger van Schotse piëtisme / methodisme; maar ook niet achter zich gelaten Wist van zwakke kanten van traditie, doch niet kritiserend Gaf eigen inzichten als aanvulling van traditie om eigen en kerkelijk geestelijk leven te sterken

Zijn levensideaal “Robert Murray M’Cheyne zegt ergens: ‘O God, maak mij zo heilig als een verzoende zondaar gemaakt kan worden.’ Als ieder hart dat wil zeggen – en het ernstig wil zeggen – als dat gebed ook in uw hart leeft, komt dan heden en laat ons in een verbond treden met de eeuwige en almachtige Jehova en ons met grote hulpeloosheid, maar tevens met grote gerustheid in Zijn handen plaatsen.”

Andrew Murray: levensloop (1) Vader M. emigreert in 1822, Predikant NG-Kerk in Graaf Reinett Schotse wortels 1845: studie te Utrecht; Reveil; bezoek Duitsland 1849: predikant te Bloemfontein Geestelijke stromingen in Zuid-Afrika Orthodoxie, liberalisme, methodisme

Andrew Murray: levensloop (2) 1860: predikant te Worcester; opwekking Bezig met thema’s heiliging en Geestvervulling Daarna gemeenten van Kaapstad en Wellington In Wellington veel dingen tot stand gebracht (zendingsinstituut e.d.) Veel gaande op politiek en kerkelijk terrein Rol in oorlog: pleitbezorger voor verzoening

Karakteristiek van Murrays theologie Totale overgave aan Christus (total surrender) Heiliging door het geloof Positie in Christus als verlost en heilig (Rom. 6) Doop en vervulling met de Heilige Geest als extra gave (direct of geleidelijk geschonken) Overwinning over de zonde door blijven in Christus Noodzaak van Pinksteren in gemeente Geheim: gebedsleven!

Gebed over arbeiders in de oogst “Gezegende Heer! Die mij deze dag weer wat bijzonders in het gebed wilt leren, geef mij, ik bid U, die geestelijke dingen, waarvan Gij spreekt, recht te aanschouwen. Daar is de oogst, Heere! Die zo groot is; geef mij die te zien met een hart vol ontferming over verloren gaande zielen. Dat ik U hore spreken: „Ziet, Ik zeg u, heft uwe ogen op en aanschouwt de landen, want zij zijn alrede wit om te oogsten.” En daar zijn de arbeiders, zo weinig; doe mij gevoelen hoe zondig dit is, en welke schade het veroorzaakt. En daar is de Heere des oogstes, die alleen macht heeft om arbeiders uit te stoten.   

Gebed over arbeiders in de oogst (2) En daar zijn de discipelen op wier gebed de Heere des oogstes wacht om zijn werk te doen, op wier gebed Hij zeker arbeiders zal geven. O mijn Heere Jezus! ik versta het niet hoe U de mens zulke macht hebt gegeven. Ik kan slechts geloven en uw bevel gehoorzamen. Ik kan slechts bidden, ontfermende Heere! Stort uw ontferming in mijn hart en in het hart van al uwe kinderen uit, dat het ons niet mogelijk zij om aan zovelen, die als schapen zonder herder zijn, te denken en niet tot God te roepen. En vervul Uzelf ons met het vast vertrouwen dat het gebed kracht heeft, dat het gebed, dat in het levend geloof aan de levende God, in uw Naam, wordt opgezonden, zekere en overvloedige verhoring zal vinden. Amen.”

Wat kunnen wij leren van Murray? ‘Ecclesia Reformata semper reformanda’ – wilde Murray toepassen in zijn tijd Ook in onze tijd blijft vernieuwing of opwekking nodig. Een Reformatie is alleen heilzaam wanneer ondersteund door krachtige werking Pinkstergeest Murray: “De grote zegen van het vervuld zijn met de Geest kan ik u niet beter uitleggen dan door te wijzen op de wonderlijke ommekeer die Pinksteren teweeggebracht in het leven van de discipelen.”

Einde 4e sessie Ruimte voor vragen opmerkingen discussie