Nieuwe trends in vrijwilligerswerk Studiedag ‘Werken met vrijwilligers’ Cera – Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk – Weliswaar 22 mei 2014 Nieuwe trends in vrijwilligerswerk Lesley Hustinx Vakgroep Sociologie Universiteit Gent

Nieuwe trends? Situering

Nieuwe trends? Situering

Nieuwe trends? Situering

Nieuwe trends? Situering

Hybridisering… nieuwe stijl Veranderende beleidscontext: ‘Disorganisatie’ klassieke welvaartsmix (Bode, 2006) ‘Mixes in the welfare mix’ (Evers, 1993) ‘A new era of welfare hybridity’ (Billis, 2010) Een nieuw type van ‘hybride organisatie’ ‘The notion of “the mixed economy of welfare” does not entirely capture what is happening: what we are facing are fundamental changes in the nature of the organizations that are financing, planning and delivering welfare – it is not just the economy, but also the organizations themselves that have become “mixed” (Billis, 2010: 11–12) Definitie: organisaties die kenmerken van meer dan één sector vertonen (Billis, 2010, Bode, 2006, Brandsen et al., 2005)

Hybridisering vrijwilligerswerk Geleid vrijwilligerswerk: Vormen van inzet waarbij de deelname aan, of de voorwaarden waaronder, en de wijze waarop wordt deelgenomen door anderen worden geïnitieerd en/of ingericht (Hustinx et al. 2007) Grensvervaging Derde partijen (Haski-Leventhal, Hustinx, Meijs, 2010) Chinese vrijwilligers (Hambach, Hustinx, Redig, 2010) Verplicht vrijwilligerswerk (Kampen 2013, programma vandaag) Kritiek op traditionele uitsluitingsmechanismen Toenemende complexiteit organisatiepraktijk

Nieuwe vragen… Algemeen: Meer specifiek: In welke mate doen deze processen zich in Vlaanderen voor, en in welke vorm? Meer specifiek: Veranderingen in het beleid tav de derde sector? Veranderende intersectorale relaties? Impact veranderende beleidscontext op structuur en cultuur vrijwilligersorganisaties? Impact op concrete organisatiepraktijk, op het werken met (geleide, kwetsbare) vrijwilligers? Impact op de motivaties en ervaringen van (geleide, kwetsbare) vrijwilligers? Waar(om) en hoe grens trekken tussen vrijwilligerswerk en andere types van participatie? …

Partiële antwoorden… Omvattende, complexe onderzoeksagenda Eigen onderzoek: Internationale literatuurstudie mbt hybridisering op niveau sector, organisaties, en vrijwilligerspraktijk Diepte-interviews koepelorganisaties en steunpunten vw over evoluties in overheidsbeleid mbt sector en vrijwilligerswerk Kwantitatieve bevraging Vlaamse nonprofit organisaties (ism Bram Verschuere) Etnografisch onderzoek in een hybride organisatie Diepte-interviews bij nonprofit organisaties over werknemersvrijwilligerswerk (ism Lucas Meijs) Etnografisch onderzoek naar activering via vrijwilligerswerk bij Vlaamse OCMWs (opstartfase, onderzoeker: Els De Waele) !!! Work in progress

Partiële antwoorden… Veranderende relaties tussen overheid, maatschappelijk middenveld en markt in Vlaanderen Organisatorische hybriditeit van nonprofit organisaties in Vlaanderen Hybridisering en/van vrijwilligerswerk: internationaal en in Vlaanderen

Veranderende relaties tussen overheid, maatschappelijk middenveld en markt 1. Responsabilisering voor complexe sociale problemen “Waar wij wel mee te maken hebben, hoor ik van werkers, dat is heel het ding van het activeringsbeleid. (…) Sommige lokale beleidsinstanties willen dat mensen bepaalde taken gaan opnemen om te kunnen beantwoorden aan.. En dat wij daar een rol in zouden spelen. Dat is voor ons zeker niet evident.” (Samenlevingsopbouw) “Dan wordt er de laatste jaren vanuit de ministers toch wel veel aandacht gegeven aan de maatschappelijke rol van sportclubs. Dus wordt er daar ook de sportclub of de sport gezien als een vorm van integratie in de samenleving (…) Ja, dat is op termijn, dat is niet houdbaar. Dat is ook niet de rol van die sportclubs. Daar zijn massaal veel andere organisaties die professioneel, dat die dat dan doen he zeg.” (Sport) (Hustinx et al., 2014, in voorbereiding)

Veranderende relaties tussen overheid, maatschappelijk middenveld en markt 2. Decentralisering: lokaal sociaal beleid Inschakeling vrijwilligers in gemeentelijke diensten Partnerschap met lokaal middenveld => Formeler vrijwilligersbeleid door betrokkenheid van lokale overheden “Wat zeker is, is dat de openbare besturen via hun diensten zelf vrijwilligers inzetten en we merken wel dat dat een fenomeen is waarbij men vroeger dat ook spontaan een beetje liet gebeuren, gaat men nu meer ingrijpen, hetzij op dienstniveau, hetzij eigenlijk op niveau van de gemeenten. Ingrijpen in de zin van: proberen een stuk meer uniformiteit te krijgen, een stuk te formaliseren.” (een Steunpunt vrijwilligerswerk) Lokale competitie voor vrijwilligers Spanningsveld beleidsprioriteiten en eigen missie Kleinere middenveldorganisaties kunnen uit de boot vallen (Hustinx et al., 2014, in voorbereiding)

Veranderende relaties tussen overheid, maatschappelijk middenveld en markt 3. ‘Vermarkting’? ‘Overbevolkte markt’, meer uitgesproken competitie mbt kernactiviteiten, doelgroepen, financiële middelen, vrijwilligers “Je gaat u op de markt begeven om inderdaad financiële middelen te vergaren, niet met de bedoeling om extra winst te genereren, maar om meer hulpverleningscapaciteit te hebben.” (Welzijn) “Je moet je zaak ook kunnen verkopen. Dat is iets waar iedereen het over eens is. Wij moeten onze PR en de dingen die we aan de basis doen veel meer in the picture brengen. Je voelt wel dat dat ook een verschuiving is.” (Samenlevingsopbouw)

Organisatorische hybriditeit van nonprofit organisaties in Vlaanderen (Hustinx, Verschuere & De Corte, 2014)

Organisatorische hybriditeit: werknemersvrijwilligerswerk (Roza, Shachar, Hustinx, 2014, under review)

Hybridisering en vrijwilligerswerk 1. Organisatieverandering door nieuwe contractcultuur en professionaliseringsdruk Processen van uitsluiting en vervreemding bij traditionele vrijwilligers (erosie affectieve basis engagement) Opkomst taakgerichte professionele vrijwilliger met beperkte betrokkenheid bij organisatie als geheel (bv. besluitvorming) Gereguleerde, professionele interactie (Kelley et al., 2005; Lie & Baines, 2007; McDonald & Warburton, 2003, 2009) 2. Responsabilisering Overschatte capaciteit en draagkracht van vrijwilligers bij het aanpakken van complexe maatschappelijke problemen Frustratie en teleurstelling bij vrijwilligers als gevolg ‘One-to-one volunteering’ => geen inzicht in structurele oorzaken problematieken (Bloom & Kilgore, 2003)

Hybridisering en vrijwilligerswerk 3. Hybride organisaties ‘Boekhoudkundige benadering’: Verschuiving klemtoon naar meten van activiteiten en presenteren van goede resultaten voor financierende instanties Doelgroepvrijwilligers leren zichzelf zien als deel van criminaliteits- en werkloosheidsstatistieken Aantal uren vrijwilligerswerk tellen om studiecredits te halen (Eliasoph, 2009, 2011) Pragmatische in- en uitsluitingsprocessen in dagelijkse organisatiepraktijk ‘Sterke’ en ‘zwakke’ participanten Types participanten (verdringing vrijwilligers!) Draagkracht organisaties beperkt (De Waele & Hustinx, 2014)

Hybridisering en vrijwilligerswerk 4. Activering kwetsbare groepen Sterke associatie met betaald werk Verwerven van jobgerelateerde vaardigheden Vrijwilligerswerk als vorm van ‘ondertewerkstelling’ Klemtoon op materiële voordelen (bron van inkomsten, voedsel) Morele druk om legitiem aanspraak te kunnen maken op een uitkering Meritocratische samenleving Neoliberale context: afbraak sociaal burgerschap Signaalfunctie vrijwilligerswerk: niet passief of waardeloos maar ondernemend en verantwoordelijk Plichtenverhaal: terugkaatsen naar overheid/activerende instantie, blijvende vraag naar betrokkenheid overheid (Fuller et al., 2008; Simonet, 2009, Kampen, 2013)

Hybridisering en vrijwilligerswerk 5. ‘Onverwachte verdiensten’ Hernieuwde status, een zichtbare rol opnemen Zich gezien en erkend voelen in wens om te werken Talenten ontdekken en ontwikkelen In de luwte werken, fouten mogen maken (therapeutisch) Betekenisvol werk verrichten, kritisch tov meritocratische/neoliberale samenleving Veranderende notie rechten en plichten (bal terugkaatsen naar activerende overheid) Echter! Belang van professionele ondersteuning: Erkenning achtergrond en eigenbelang persoon Aanbieden van geschikt, zinvol takenpakket Procesmatige begeleiding en bieden perspectieven (Kampen, 2013; Elshout, 2013, Kampen et al., 2013)

Voorlopige conclusies … Hedendaagse processen van hybridisering doen zich voor in Vlaanderen en vormen een complexe puzzel voor praktijk en onderzoek Gevolgen voor vrijwilligerswerk: Op basis van bestaand onderzoek komt een eerder negatief beeld naar voor … Echter zeer gefragmenteerde resultaten over zeer diverse verschijningvormen Focus op vernieuwende inzichten in nieuwe uitdagingen voor het vrijwilligerswerk …

Vragen, opmerkingen, suggesties? @ lesley.hustinx@ugent.be (algemeen) @ els.dewaele@ugent.be (vrijwilligerswerk en activering) Publicaties: https://biblio.ugent.be/person/802000853939