Naar een democratische arbeidsverdeling? Het combinatiemodel als basis voor een geïntegreerd beleid Walter Van Dongen SVR – Brussel walter.vandongen@telenet.be

1. Combinatie beroeps- en gezinsleven Van ‘interessant onderwerp’ naar ‘centraal beleidsthema’ 1975-1990: ‘Emancipatie van vrouwen’ (via beroepsarbeid ?) 1991-2001: ‘beroeps- en gezinsarbeid van vrouwen en mannen’ Vlaamse conferentie ‘Gezinsleven en bedrijfsleven’ 1998-2000: lancering van het Combinatiemodel 2002-2006: verdieping Combinatiemodel . Andere modellen: Transitional Labour Market, Dual earner/ Dual carer model, Flexicurity model, Universal Caregiver Model enz. . Actualisering Combinatiemodel in Vlaanderen . Combinatiebeleid bedrijven: Family & Business Audit, F&B module in PASO . Kinderopvang in Vlaanderen: feitelijke en toekomstige ontwikkeling . Zorg in Vlaanderen : analysemodel en toepassingen 2005-2008: Democratische arbeidsverdeling Combinatiemodel in Vlaanderen en Europa (ndl en eng)

Combinatiemodel Wetenschappelijk instrument voor studie van leefsituatie, tijdsverdeling, arbeidsverdeling Permanente interactie tussen de conceptuele, normatieve en empirische dimensie Interdisciplinaire benadering en specialisatie Ontwikkeling in Vlaanderen en toepassing op andere landen Modellen op maatschappelijk niveau (beleidsniveau ) versus de (individuele) benadering / behandeling op microniveau Boek: eenvoudige, statische voorstelling van dit complexe proces

Algemeen concept: activiteiten en middelen EXTERNE INPUT 1. PERSOONLIJK 2. SOCIAAL 3. MATERIEEL 4. FINANCIEEL EXTERNE OUTPUT VOOR ANDERE ORGANISATIES 1. PERSOONLIJK 2. SOCIAAL 3. MATERIEEL 4. FINANCIEEL INPUT (MIDDELEN, KOSTEN) SAMENSTELLING 1. PERSOONLIJK 2. SOCIAAL 3. MATERIEEL 4. FINANCIEEL ACTIVITEITEN PRODUCTIEVE ARBEIDSPROCESSEN UITWISSELING INPUTS 1. DUUR 2. AARD 3. LOCATIE 4. FREQUENTIE 5. INTENSITEIT …ENZ… OUTPUT (OPBRENGSTEN) SAMENSTELLING 1. PERSOONLIJK 2. SOCIAAL 3. MATERIEEL 4. FINANCIEEL INTERNE INPUT 1. PERSOONLIJK 2. SOCIAAL 3. MATERIEEL 4. FINANCIEEL INTERNE OUTPUT VOOR EIGEN ORGANISATIE 1. PERSOONLIJK 2. SOCIAAL 3. MATERIEEL 4. FINANCIEEL CENTRALE KENMERKEN 1. MONETAIR … NIET-MONETAIR 2. COLLECTIEF … PARTICULIER 3. POSITIEF … NEGATIEF

Tijdsverdeling tijdens de levensloop …..BEROEPSFASE….. …..SCHOLING PENSIOEN…..

Types van individuele tijdsverdeling

Types van tijdsverdeling in gezinnen met 2 partners

Theoretische modellen van beroeps- en gezinsarbeid

Historische modellen 1950-2000 … beroepsarbeid

Historische modellen 1950-2000 … gezinsarbeid

Totale activiteitsgraad België: 1850–2000 – 2050

Evolutie gemiddeld aantal uren beroepsarbeid 1965-2000

Evolutie gemiddeld aantal uren gezinsarbeid 1965-2000

Evolutie gemiddeld aantal uren totale arbeid 1965-2000

Verdeling uren beroepsarbeid (25-64 jaar) Italië 1985 - 2003

Verdeling uren beroepsarbeid (25-64 jaar) België 1985 - 2003

Verdeling uren beroepsarbeid (25-64 jaar) Zweden 1985 - 2003

Verdeling gezinsarbeid - Mannen - EU landen 1995-2000 Vlaanderen (1999)

Verdeling gezinsarbeid - Vrouwen - EU landen 1995-2000 Vlaanderen (1999)

Normatieve toekomstmodellen Democratische arbeidsverdeling Drie toekomstmodellen voor arbeidsverdeling: basis voor de beleidsdiscussie Het Volledige Combinatiemodel als meest geschikte model voor democratische landen

Democratische arbeidsverdeling Oplossing zoeken voor de oude tegenstelling ‘vrije keuze’ versus ‘gelijkheid’ Interactie en evenwicht tussen vier basiswaarden: voldoende vrije keuze, gelijkheid, solidariteit, efficiëntie Toepassen op alle activiteiten: beroepsarbeid, gezinsarbeid, vrijwillige arbeid, vrije tijd enz. Toespitsen op de verdeling beroeps- en gezinsarbeid Doel: evenwichtige combinatie realiseren van persoonlijk, sociaal, materieel en financieel kapitaal LT: meerwaarde --> positieve ontwikkeling

Naar een beter combinatiemodel… (beroepsarbeid)

Toekomstmodellen Doel / functie : instrument voor complexe beleidsproces Oriënteren en begrenzen van de beleidsdiscussie: LT en KT Elke groep, organisatie kiest eigen LT-model als basis Keuze LT-model leidt tot meer doelmatige beleidsdiscussie, met breder draagvlak en sterke basis voor KT-beleid Toepassingen in diverse organisaties (onderzoek en reëel) Condities voor de arbeidsverdeling Condities voor verdeling basisactiviteiten, niet voor deelactiviteiten: dus grote diversiteit in dagelijks leven! Altijd gradueel: dus niet : ‘diversiteit of gelijkheid’ Wel : zoeken naar ‘meest gepaste diversiteit en gelijkheid’ Verhouding van de basiswaarden : variatie duidelijk maken Evenwicht tussen rechten/kansen en plichten/verantwoordelijkheden

Toekomstmodellen LT: beroeps- en gezinsarbeid

Volledige combinatiemodel Evaluatieproces Vergelijking met modellen in buitenland Resultaat van workshops met organisaties Meest haalbare toekomstmodel: sluit het best aan bij de feitelijke arbeidsverdeling (cfr. vorm van de curven) Meest wenselijke toekomstmodel Sterke democratie : evenwicht tussen de basiswaarden Evenwicht tussen basisactiviteiten Aandacht voor levensfasen en gezinsfasen, gezinstypes en type organisatie, sociale positie, enz… Kinderen/jongeren: gedeelde opvoeding binnen en buiten gezin, met aandacht voor achtergrond en competenties

beroepsarbeid en gezinsarbeid Combinatiemodel individuen – aantal uren 50% 1 2 3 4 5 6 7 0% 100% stypes 0 10 20 30 35 40 50 60 70 Aantal uren per week beroepsarbeid en gezinsarbeid

beroepsarbeid en gezinsarbeid Combinatiemodel paargezinnen - aandeel 50% 1 2 3 4 5 6 7 0% 100% Gezinstypes beroepsarbeid en gezinsarbeid

Toekomstmodellen bedrijven 2000 - 2050

Realisatie combinatiemodel BEROEPSARBEID

Realisatie combinatiemodel GEZINSARBEID

Nieuwe pedagogische visie Uitgangspunt: ‘gedeelde opvoeding’ Recht op evenwichtige ontwikkeling binnen en buiten gezin Combinatie van alle basisactiviteiten in diverse leefvormen: gezin, familie, buurt, verenigingen, opvangcentra, school enz. Voldoende actieve participatie en voldoende bescherming Voldoende eigen betekenisgeving van kinderen en jongeren Diversiteit van maatschappelijke voorzieningen: Dageducatie voor alle kinderen en jongeren Bijkomende ‘opvang’: voor en na dagopvang of –onderwijs; weekend, vakanties, avond- en nachtopvang, bij ziekte, enz. Bijkomende ‘voorzieningen’: speelpleinwerking, jeugdvereniging, sportvereniging, culturele verenigingen enz. Voldoende kwantiteit en kwaliteit; onderlinge stroomlijning

Aantal dagen dagonderwijs kinderen –3 jaar Dagen Uren

Beleidsperspectieven Democratische leefsituatie en arbeidsverdeling Gezinnen, bedrijven, verenigingen Realisatie van het volledige combinatiemodel Lange termijn: richting, oriëntatie Modellen op korte termijn: beleidskeuzes en concrete maatregelen

Geïntegreerd beleid op diverse domeinen: nieuwe richting en tegelijkertijd realiseren Promotie van concept Democratie en Volledige Combinatiemodel Geïntegreerd beleid voor volledige werkgelegenheid Voorzieningen voor kinderen en jongeren Voorzieningen voor volwassenen Doelmatig combinatiebeleid in bedrijven Geïntegreerd onderzoek naar de leefsituatie van volwassenen en kinderen/jongeren

1. Promotie van de normatieve visie Promotie van het brede concept democratie Promotie van het Volledige Combinatiemodel Doelgroepen en kanalen Wetenschappelijke wereld Professionele organisaties Niet-professionele organisaties Gezinnen Beleidsorganisaties Media

2. Geïntegreerd beleid voor ‘volledige werkgelegenheid’ Nieuwe betekenis van volledige werkgelegenheid Hervorming van fiscaal systeem Beleid voor maximale werkgelegenheid en minimale werkloosheid Doelmatige verlofregelingen

3. Voorzieningen voor kinderen/jongeren Directe collectieve vergoeding voor alle kinderen/jongeren Externe dageducatie als basisvoorziening voor alle kinderen tot 12 jaar Betaalbare bijkomende opvang voor alle kinderen Externe dageducatie als basisvoorziening voor alle jongeren vanaf 12 jaar

4. Voorzieningen voor volwassenen Levenslang leren voor alle volwassenen Infrastructuur voor mobiliteit Huishoudelijke diensten Aangepaste openingstijden Maatschappelijke voorzieningen voor ouderen

5. Doelmatig combinatiebeleid in organisaties (bedrijven) Aangepaste werktijden, werktijdregelingen en verlofregelingen, thuis werken Aandacht voor kwaliteit van werk en werkomgeving Gezins- en gendervriendelijke faciliteiten Betere informatie, communicatie en inspraak Professionele begeleiding bedrijven en gezinnen: Family & Business Audit (FBA)

Combinatiebeleid in bedrijven Toepassen van Family & Business Audit Professionele begeleiding van organisaties, met maatwerk Betrokkenheid van werknemers en management Verschillen en gelijkenissen, als basis voor nieuw beleid Zoeken naar de juiste “mix” van faciliteiten / regelingen Gebruiksvriendelijk, doelmatig en betaalbaar Aspecten: werktijdregelingen, verlofregelingen, werkplaatsregelingen, voorzieningen, kwaliteit arbeid, bedrijfscultuur, competentiebeleid …

FBA instrument Professionele begeleiding van organisaties Algemeen instrument, met maatwerk Betrokkenheid van werknemers en management Aspecten van de werksituatie: verschillen en gelijkenissen Win-win situaties: juiste “mix” van faciliteiten of regelingen Gebruiksvriendelijk, doelmatig en betaalbaar Werktijdregelingen, verlofregelingen, werkplaatsregelingen, materiële en financiële voorzieningen VOORBEREIDING 1. CONTACT - INFO 2. PRESENTATIE 3. PLANNING 4. OVEREENKOMST DIAGNOSE 1. REGELINGEN 2. INTERVIEW TOP 3. ENQUETE ACTOREN 4. ANALYSERAPPORT MANAGEMENT 1. REFLECTIE 2. EINDRAPPORT 3. MANAG. VOORSTEL

Aspecten Werktijdregelingen Verlofregelingen Werkorganisatie Voorzieningen Kwaliteit arbeid Bedrijfscultuur

1. Werktijdregelingen 1.1. Aantal uren beroepsarbeid per week 1.2.  Regeling overuren 1.3.  Dienstregeling per dag 1.4.  Glijdende werktijd 1.5.  Regeling hoofdpauze 1.6.  Aantal werkdagen en werkperiode 1.7.  Dienstregeling per week en ploegensysteem

2. Verlofregelingen 3. Werkorganisatie 2.1.  Aantal vakantiedagen en opname ervan 2.2. Compensatiedagen en opname ervan 2.3. Tijdelijke vermindering werkuren 3. Werkorganisatie 3.1.  Aantal werkplaatsen 3.2 Thuis werken 3.3.  Ondersteuning voor thuis werken

4. Voorzieningen 5. Kwaliteit arbeid 6. Bedrijfscultuur 4.1.  Woon-werkverkeer 4.2. Kinderopvang 4.3. Persoonlijke en gezinsgerichte diensten 4.4.  Financiële regelingen 5. Kwaliteit arbeid 6. Bedrijfscultuur

Resultaten FBA 1 Toekomstig beleid in bedrijven moet gericht zijn op: grote deeltijdbanen (25 à 35 uren), ook voor mannen en leiding (ook kleine deeltijd ---> grote deeltijd !) beperkt aantal overuren en juiste compensatie: financieel en/of in tijd flexibele werktijd op dagbasis glijdende werktijden voor alle personeelsgroepen, uitgaande van organisatorische mogelijkheden voldoende gekende werkroosters op week en maandbasis meer polyvalentie en afwisseling: vervangbaarheid 1 à 2 dagen / week thuis werken met ondersteuning: voor beperkte groep die autonoom werkt aangepaste verlofregelingen voor acute persoonlijke en gezinsnoden doelmatig aanbod van materiële en financiële voorzieningen: woon-werkverkeer, kinderopvang, sport/cultuur, restaurant, sociale ruimte, gezinsgerichte diensten, pensioenverzekering

Tevredenheid met kwaliteit van de baan

Contractueel aantal werkuren

Gewenst contractueel aantal werkuren

Huidige aantal werkdagen per week Gewenste

Gewenste aantal werkdagen per week

Gewenst aantal overuren Huidig aantal overuren Gewenst aantal overuren

Gewenste flexibiliteit van werkuren Huidige flexibiliteit van werkuren Gewenste flexibiliteit van werkuren

Gewenste glijdende werktijd Huidige glijdende werktijd - 2 uur Gewenste glijdende werktijd - 2 uur

Gewenste aantal vakantiedagen Huidige aantal vakantiedagen Gewenste aantal vakantiedagen

Gewenste aantal dagen thuis werken Huidige aantal dagen thuis werken Gewenste aantal dagen thuis werken

Gewenste ondersteuning voor thuis werken Huidige ondersteuning voor thuis werken Gewenste ondersteuning voor thuis werken

Gewenste afwisseling in de baan Huidige afwisseling in de baan Gewenste afwisseling in de baan

Gewenste kinderopvang binnen bedrijf Huidige kinderopvang binnen bedrijf Gewenste kinderopvang binnen bedrijf