Ethiek in het gespreksproces van geestelijk verzorgers Resultaten van onderzoek: kritische spiegel en mogelijkheden tot bijsturen

Neem twee gesprekken voor ogen Een gesprek dat goed liep Een gesprek dat lastig liep Is er een duidelijk thema? Hoe wordt dit thema uitgediept? Hoe verhoud je je ‘ruimtelijk’ tot je gesprekspartner? Welke gespreksvaardigheden zet je in? Blijf jij werkelijk open voor hem/haar?

Deelnemers aan het onderzoek

Korte schets onderzoek 9 pastores nemen random 10 gesprekken op Ze kiezen zelf het beste en het minst goede Na 2 maanden een interview met de pastor (doel, criteria goed/minder, waarom dit gesprek?) Transcriptie van het beste, minste, interview Kwalitatieve analyse: analytische inductie Toets en terugkoppeling naar deelnemers Casus Carolien: intensieve samenwerking Uitdieping van de resultaten

ONTWIKKELEN VAN DE INHOUD Limiteren van de gespreksinhoud 1. Veralgemenen, objectiveren, associëren of poneren 1.1. 'Altijd', 'alles', 'niemand', 'iedereen', 'alle',… gebruiken 1.2. Vaststellingen of overwegingen doen zonder te toetsen 1.3. Naar feiten of 'denken over' leiden 1.4. Associëren en afleiden, zichzelf ongepast inbrengen 2. De gesprekspartner beperken en zich inhoudelijk concurrentieel opstellen 2.1. Een eigen thema in het thema van de gesprekspartner schuiven 2.2. De gesprekspartner schuift een eigen thema in het thema van de hulpverlener 2.3. De gesprekspartner negeert het aandachtspunt van de geestelijk verzorger en volgt zijn/haar eigen spoor 2.4. De gesprekspartner houdt tegen de geestelijk verzorger in, vast aan eigen betekenissen 2.5. Tegen de gesprekspartner in, vasthouden aan eigen betekenissen 3. Vragen stellen 3.1. Gesloten vragen die afleiden, richtlijnen voorhouden of betekenissen toevoegen 3.2. Beperkende vragen stellen

ONDERLINGE POSITIES Hinderlijke positionering van geestelijk verzorger en gesprekspartner 1. De gesprekspartner wordt beperkt en gaat voor 2. Beide praten naast elkaar 3. Beide staan tegenover elkaar, er is weerstand 4. Omgekeerde posities, de gesprekspartner dient de geestelijk verzorger 5. Beide positioneren zich tegen/'over' anderen

GETOONDE GESPREKSVAARDIGHEDEN Beperkende gespreks'vaardigheden' die de geestelijk verzorger inzet 1. De gesprekspartner beperken 2. Berispen of ter verantwoording roepen 3. Derden instrumentaliseren 4. Erkenning onthouden 5. Geïrriteerd reageren 6. Het gesprek ongericht gaande houden 7. Hechten aan eigen inhoud 8. De gesprekspartner intrapsychisch labelen 9. Invullen 10. Minimaliseren 11. Niet uithouden 12. Een ongepaste inbreng doen of irrelevante informatie geven 13. Oplossingen aanbieden zonder te exploreren 14. Richtlijnen geven 15. De situatie uitleggen 16. Vastleggende uitspraken doen zonder te toetsen 17. De grip kwijt zijn, inhoudelijk of qua regie 18. Voorbijgaan aan de inhoud van de gesprekspartner 19. Zich onaangedaan tonen

LEVENSBESCHOUWELIJKE ATTITUDE De verdedigende attitude die de hulpverlener demonstreert 1. Uitspraken doen die de gesprekspartner bepalen 2. De gesprekspartner niet geloven 3. De tegenstem van de gesprekspartner niet horen 4. Op zichzelf betrokken zijn 5. Zijn/haar taalmacht onzorgvuldig hanteren 6. Het geestelijk verzorger-zijn van de GV doet er niet toe 7. Een verborgen agenda hanteren 8. Vooroordelen hebben 9. De gesprekspartner of derden vastzetten in een beeld

ETHISCHE VISIE OP DOELSTELLINGEN Vanuit een ethisch oogpunt dienen levens-beschouwelijke gesprekken om de persoon te bevorderen in zijn/haar betekenisgeving van zijn/haar levens- en/of geloofservaring  unieke gesprekspartner krijgt voorrang  verbondenheid bevorderen Ethisch correct is doen wat jou te doen staat binnen jouw professie Als meest-machtige draag je ook de meeste verantwoordelijk voor de begeleidingsrelatie

ONDERZOEKSRESULTATEN: DOELSTELLING 'Doel van gesprekken van geestelijk verzorgers is gesprekspartners te helpen, vanuit hun eigen bron, vrede te vinden met zichzelf, anderen en hun levensgrond/God. Vanuit een open spiritualiteit willen geestelijk verzorgers ertoe bijdragen bij gesprekspartners de verbindingen te actualiseren tussen hun huidige levenssituatie en hun geleefde zinrelaties, geloof en levensovertuigingen'. In functie daarvan investeren geestelijk verzorgers in relatieopbouw en voeren ze het gesprek zodanig dat er verbindingslijnen oplichten tussen het levensverhaal van de gesprekspartner en de situatie waarin deze nu leeft.

ONDERZOEKSRESULTATEN: ‘GOEDE GESPREKKEN’ De beste levensbeschouwelijke gesprekken 7 van de 9 geestelijk verzorgers zijn zich sterk bewust van hun specificiteit en ze beseffen in welke machtspositie zij staan. Deze getrainde geestelijk verzorgers kunnen door vakkundige levensbeschouwelijke gespreksvoering waarmaken wat ze beloven: gedurende het gesprek de geleefde zin, geloof en levensbeschouwing van de gesprekspartner verbinden met de situatie waarin die hier-nu verkeert. Daartoe stellen zij zich met heel hun persoon beschikbaar. Vanuit een open attitude — met alle professionele gesprekskundigheid die ze in hun mars hebben — nemen ze de tweede plaats in, ten dienste van de ontwikkeling van de inhoud die de gesprekspartner inbrengt.

ONDERZOEKSRESULTATEN: ‘LASTIGE GESPREKKEN’ ‘Effectief minder goede gesprekken’ (De 5) levensbeschouwelijke gesprekken waarbij de geestelijk verzorger zich niet helemaal op de gesprekspartner en zijn/haar verhaal kan concentreren. In effectief mindere gesprekken zit de geestelijk verzorger zichzelf min of meer in de weg, terwijl de focus op de gesprekspartner blijft.

ONDERZOEKSRESULTATEN: ‘LASTIGE GESPREKKEN’ ‘Effectief minste gesprekken' (De 6) levensbeschouwelijke gesprekken waarin de ethisch incorrecte eigenschappen overheersen en de ondergrens de gesprekspartner niet te schaden niet wordt gehaald De onderscheidende factor tussen een minder en een minst goed gesprek is de open of verdedigende levensbeschouwelijke attitude van de geestelijk verzorger

SPREKEN VANUIT EEN VERDEDIGENDE ATTITUDE Grensoverschrijding: vanuit een machtspositie bepalende uitspraken doen. De verdedigende attitude van de geestelijk verzorger vormt een negatief kader voor die uitspraken. Problematisch: (8 van de 9) geestelijk verzorgers zijn zich weinig bewust van hun defensieve attitude. Ze leggen de oorzaak van hun reactie grotendeels bij de gesprekspartner. Die is op twee manieren 'de kop van jut': * gedurende het gesprek ondergaat hij/zij het zogenaamd 'reactieve', 'verdedigende' gedrag van de geestelijk verzorger * achteraf wordt hij/zij er door de geestelijk verzorger verantwoordelijk voor gesteld (beeldvorming). Hier raak ik aan de dynamiek van machtsmisbruik.

CASUS CAROLIEN Ze gaat open de kamer in IETS gebeurt  verlies competenties, congruentie Belemmerende vaardigheden Bezig blijven met het gesprek iets fout met hém Herinnering: overdonderd en aangevallen worden Foute herinnering: klopt niet met feiten Verdedigend gedrag = machtsvertoon voor gesprekspartner

VERDEDIGING HOORT BIJ ONSZELF De activatoren zijn elementaire zintuiglijke overeenkomsten, geen logische verbanden

IN VERDEDIGING  NIET BETROUWBAAR Professionals: verantwoordelijkheid nemen voor: * alle onaangename gevoelens die gedurende en na gesprekken in ons opkomen * alle (re)acties die daaruit voortvloeien. Ik irriteer of verdedig mij  de 'schuld' ligt de facto bij mijzelf Luisteren we naar wat er in onszelf gebeurt, dan valt het op dat er gedurende een reactief moment een of ander zinnetje oplicht, … Onder deze zinnetjes schuilen belemmerende overtuigingen die niet specifiek zijn voor dit gesprek. Deze 'belemmerende overtuigingen' zijn gedurende eerdere levenssituaties opgedaan. Niet lekker gelopen? Bij stilstaan. "Ik ben zelf niet helemaal tevreden van mijn inbreng in dit gesprek. Hoe is dat voor u?" Machtspositie: de meest-machtige moet ruimte voor feedback creëren. "Heb ik u recht gedaan?" Vooral bij lastige gesprekken.

IN VERDEDIGING  ONBETROUWBARE HERINNERING Razendsnel onderbewuste proces Alleen te stoppen via 'ik-wil-niet' respons In verdediging: de ander als aanvaller waarnemen en zich deze interpretatie herinneren Poging congruentie te creëren met 'aanvallerswaarneming’ Bewust gecreëerd beeld  onvrede Bewuste verhaal ↔ Onderbewuste feiten

OPEN  BETROUWBAAR IRRITATIE/VERDEDIGING  ONBETROUWBAAR Ieder gesprek dat blijft hangen: incongruentie tussen bewuste ‘verhaal’ en onderbewuste feiten Intuïtie is betrouwbaar voor zover we open zijn Intuïtie is onbetrouwbaar zodra we ons irriteren/in de verdediging zijn Altijd verantwoordelijkheid nemen voor irritaties/verdedigingsreacties: rechtzetten!

VIER STAPPEN NAAR ETHISCH CORRECT GEDRAG Bewustwording Aanvaarding Transformatie: via PSYCH-K (Godsgestuurd proces) Rechtzetting

PSYCH-K: VAN OVERLEVEN NAAR VOLUIT LEVEN door VERANTWOORDELIJKHEID TE NEMEN VOOR EIGEN ONDERBEWUSTE PROCESSEN www.vanoverlevennaarvoluitleven.be