Visies op het ontstaan van gedragsproblemen

Hoe ontstaan gedragsproblemen? Er bestaan zeer vele en uiteenlopende theorieën over het ontstaan (etiologie) van GP Er kan onderscheid worden gemaakt tussen theorieën die verklaring situeren in het kind de context de nabije omgeving van het kind (ouders, gezin) de bredere omgeving (school, buurt, maatschappij) “nature” versus “nurture” en wisselwerking tussen beide Recente theorieën gaan ervan uit dat er meerdere verklaringen zijn voor GP op verschillende niveaus (kind, gezin, bredere context) integratieve, multifactoriële of ecologische modellen

Kindgerichte verklaringen, bv. psychoanalytische theorie biologische theorieën temperamenttheorie Interactionele verklaringen, bv. gehechtheidstheorie sociale leertheorie systeemtheorie(ën) Integratieve verklaringen Visie vanuit orthopedagogisch perspectief Kind Kind Omgeving

Biologische theorieën Gedrag wordt gestuurd door interne biologische processen; bij foute sturing kunnen GP ontstaan Gedrag is een epifenomeen van deze processen Verschillende invalshoeken neuroanatomie dysfuncties op het niveau van de structuur van de hersenen neurochemie dysfuncties in de chemische processen in de hersenen genetica gedrag heeft een erfelijk bepaalde component (“behavior genetics”) sommige GP komen meer voor in bepaalde families voorbeeld: ADHD

Gehechtheidstheorie cf. werk van Bowlby Baby ontwikkelt in eerste levensjaar een hechte affectieve band met één gepriviligieerd persoon (moeder-kind dyade) Via gedrag van moeder tijdens voedings-, verzorgings- en spelsituaties beschikbaarheid sensitiviteit: adequaat herkennen van én reageren op signalen van kind onvoorwaardelijke liefde

exploreert de wereld rondom zich leert zijn gedrag te reguleren veilig gehechte baby exploreert de wereld rondom zich leert zijn gedrag te reguleren bouwt een intern werkmodel op dat vertrouwen schenkt lokt gehechtheidsgedrag bij verzorgers uit bouwt affectieve relaties met anderen op onveilig gehechte baby’s kunnen dit niet, met als gevolg: diverse gedragsproblemen onrustig, gebrek aan concentratie angstig of paniekerig bij scheiding of extreem teruggetrokken negativiteit overheerst latere relaties

Model over gehechtheid

Sociale leertheorie Gedrag in sociale situatie kan worden gevat in ABC-schema A: antecedenten B: gedrag C: gevolgen Leerprincipes (o.a. operante conditionering) gedrag dat direct wordt bekrachtigd (beloond), neemt toe gewenst gedrag + beloning = meer gewenst gedrag ongewenst gedrag + beloning = meer ongewenst gedrag gedrag dat niet direct wordt beloond, neemt af

Illustratie: ontstaan van agressief gedrag Theorie van Patterson over coërciviteit (dwang) in opvoedingssituaties A: kind moet iets doen (eten, huiswerk) B: het wil dit niet en protesteert (roepen)  conflict C: wat kan de ouder doen? toegeven kordaat disciplineren negeren dreigen (met straf) fysiek straffen Bij toegeven krijgt het kind zijn zin en hieruit leert het dat agressief zijn rendeert; zijn gedrag wordt negatief bekrachtigd

Wat gebeurt er bij herhaaldelijk en onbeperkt toegeven? kind en ouders ontsnappen aan iets wat ze niet graag hebben kind: huiswerk, karweitjes, iets eten wat het niet lust,... ouder: conflict ouders verliezen de gedragscontrole over het kind kind leert dat met agressief gedrag veel valt te bereiken kind gaat elders hetzelfde gedrag stellen gevolg: zeer veel problemen thuis en op school, een “onhandelbaar kind”

Systeemtheorie(ën) Deze theorieën kijken naar het gezin als systeem GP bij een individu doen zich voor in de context van dysfunctionele gezinsrelaties, bv. chaotische relaties, gebrek aan samenhang tussen de gezinsleden (“los zand” gezinnen) gezinsleden hangen teveel vast aan elkaar en schermen zich zeer sterk af van de buitenwereld (“kluwen” gezinnen)

GP van kind kunnen functioneel zijn en de aandacht afleiden van andere problemen in het gezin één kind is “zondebok” of “bliksemafleider” er is een gezinsgeheim (bv. incest)

Ecologische modellen Deze modellen integreren diverse theorieën over het ontstaan van GP Uitgangspunten GP hebben niet één, maar meerdere oorzaken (multicausaliteit) men spreekt over risico- en protectieve factoren risicofactoren: verhogen de kansen op GP protectieve factoren: verlagen de kansen op GP cumulatieve risicomodellen hoe meer risico’s, hoe groter kans op ontwikkeling van GP hoe minder protectieve factoren, hoe groter kans op ontwikkeling van GP

Er zijn risico- en protectieve factoren op kind-, gezins- en omgevingsniveau In het kind intelligentie vs. zwakbegaafdheid gemakkelijk vs. moeilijk temperament meisje vs. jongen veilige vs. onveilige gehechtheid normale neurologische ontwikkeling vs. verstoorde ontwikkeling normale zwangerschap vs. veel stress tijdens zwangerschap ...

In het gezin In de omgeving afwezigheid vs. aanwezigheid van pathologie bij ouder stabiel vs. problematisch opvoedingsverleden sensitieve vs. weinig sensitieve ouder veel vs. weinig draagkracht om met problemen om te gaan ingrijpende levensgebeurtenissen sociale steun vs. isolatie ... In de omgeving “goede” vs. “slechte” vrienden een “goede” vs. “slechte” school gewone vs. kansarme buurt opgroeien in eigen vs. vreemde cultuur

Ecologisch model agressief gedrag (Scholte)

Visie op GP vanuit orthopedagogisch perspectief In de veelheid van dagelijkse interacties tussen ouder en kind Manifesteert het kind in zijn gedrag de vraag naar een bepaalde pedagogische aanpak (pedagogische vraag) Manifesteren de ouders in hun handelen hun pedagogisch aanbod

Daar kunnen zeer vele redenen voor zijn, bij zowel kind als ouder GP van kinderen wijzen er op dat het aanbod van de opvoeder niet geheel is afgestemd op de noden en de vraagstelling van het kind Daar kunnen zeer vele redenen voor zijn, bij zowel kind als ouder vraag van het kind is multigedetermineerd temperament, biologie,... schoolcontext,... zo ook het aanbod van de ouder geschiedenis, persoon, vaardigheden echtelijke relatie, sociale context,... cf. ecologische modellen Kinderen uiten gebrek aan afstemming door gedrag bv. kind met veel nood aan ondersteuning toont bij gebrek hieraan (faal)angst

Model vanuit orthopedagogisch perspectief (Hellinckx)