Taalbeleid in het hbo: een serieuze zaak Folkert Kuiken, Universiteit van Amsterdam f.kuiken@uva.nl Kennisdag Taal en taalbeleid, Hogeschool van Amsterdam, 3 maart 2011

Inhoud Introductie: Taal een serieuze zaak De hand in eigen boezem: Taalbeleid aan de UvA Taalbeleid in het hbo Taalbeleid aan de HvA

1 Introductie: Taal, een serieuze zaak

Taal kan doden ‘We are sinking!’ ‘Matroos verdrinkt na taalproblemen’ Berlitz commercial 2006 ‘Matroos verdrinkt na taalproblemen’ ANP, 28-10-2008 ‘Een taalprobleem werd Khadija’s baby fataal’ Het Parool, 15-2-2011

Inzoomen op leesvaardigheid

To read or not to read? (National Endowment for the Arts 2007) Goede lezers betere banen hogere salarissen doen meer aan cultuur en sport zetten zich vaker als vrijwilliger in Zwakke lezers meer schooluitval hogere werkloosheid zitten vaker in de gevangenis Zelfde geldt voor Nederland (Heesters et al 2007: PPON-onderzoek einde basisschool): Percentage leerlingen in groep 8 dat zegt nooit een boek te lezen is van 1993 naar 2005 verdubbeld naar 13%. Het enthousiasme van leerlingen voor lezen is achteruitgegaan (cf. ook Van Berkel et al. 2008: PPON-onderzoek halverwege de basisschool). 3. ‘Good readers make good citizens’.

PISA: Leesvaardigheid van 15-jarigen Percentage leerlingen dat op het laagste niveau leest 2003: 11,5% 2006: 15,1% 2009: 14,3% Kwaliteitsagenda VO 2008-2011: Onderwijs met ambitie 8% leest op laagste niveau % dat op hoogste niveau leest verhogen Percentage leerlingen dat in 2009 niet met plezier leest Gemiddeld in 65 landen: 37% In Nederland: 49% PISA: Programme for International Student Assessment. Niet-westerse allochtone leerlingen kiezen in het vmbo vaak voor een economische richting. Dat geldt met name voor Turken en Marokkanen. In 2007/08 koos ongeveer de helft van de niet-westerse allochtone jongens en 43% van de niet-westerse allochtone meisjes in het vmbo voor de sector economie. Van de autochtone leerlingen was dit ruim een kwart. Jongens gaan vaker naar de beroepsgerichte leerwegen dan meisjes. Meisjes volgen relatief meer havo/vwo. Van de autochtone meisjes zaten in 2007/08 de helft op havo/vwo. Van de Turkse jongens maar 20%. Niet- westerse allochtone leerlingen hebben met 31% veel vaker een indicatie voor het lwoo dan autochtonen (deze indicatie wordt gegeven aan leerlingen met een leerachterstand of gedrags- of motivatieproblemen). Niet-westerse allochtone leerlingen vertonen vaker schooluitval en zijn vaker vertraagd; ze hebben ook lagere slagingspercentages. In 2006 waren de verschillen tussen de gemiddelde scores op het schoolonderzoek en het centraal examen bij niet-westerse allochtonen groter dan bij autochtonen. Niet-westerse allochtonen stromen vaker door naar de hoogste vervolgopleiding die zij met hun diploma kunnen volgen. 2003: 41 landen; 2006: 57 landen; 2009: 65 landen (Nederland op plaats 10).

Taal als voertuig van de geest Communicatie is vooral talig Ideeën, gedachten → taal Plannen, formuleren, articuleren/reviseren Taal → ideeën, gedachten In de eerste plaats, daarnaast, verder, tot slot… Omdat, daarentegen, hoewel, niettegenstaande dat…

Taal, een serieuze zaak Kennis- en leerstofoverdracht vindt vooral plaats door middel van taal Taalvaardigheid draagt in belangrijke mate bij aan succes in opleiding en werk Een goede taalvaardigheid opent deuren, een slechte taalvaardigheid houdt deze gesloten

Leessuggestie Rens Bod (2010) De vergeten wetenschappen. Een geschiedenis van de humaniora. Amsterdam: Bert Bakker.

2 De hand in eigen boezem: Taalbeleid aan de UvA

Problemen van studenten FGw/UvA volgens hun docenten Spelling en grammatica zijn knelpunten Onbeholpen formuleringen Gebrek aan structuur in alinea’s en teksten Oorzaak: onwil en/of onwetendheid

Enkele voorbeelden van schrijfproblemen bij eerstejaarsstudenten aan de FGw/UvA Ruim 70% van Georgië zijn Georgische orthodoxen. Terrorisme is hetgeen wat de klok slaat in de herfst van dat jaar. Echter wil de president met dit voorkomen dat… Door middel van er meer van te weten kan je leren hoe zo door te gaan of hoe het nog beter kan. Moskou bewoont ruim 7% van de bevolking. Georgië wordt aan twee kanten omringd met water.

Rapport Commissie Taalbeleid FGw (2009) Aard en omvang van het probleem Bestaande en benodigde voorzieningen Een centrale diagnostische toets? Facultair en universitair beleid Kosten en baten

Enkele aanbevelingen Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline

Enkele aanbevelingen Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline Geef docenten richtlijnen voor beoordeling van spreek- en schrijfproducten

Enkele aanbevelingen Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline Geef docenten richtlijnen voor beoordeling van spreek- en schrijfproducten Stel een doorverwijsprotocol op en stel het remediëringstraject verplicht

Enkele aanbevelingen Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline Geef docenten richtlijnen voor beoordeling van spreek- en schrijfproducten Stel een doorverwijsprotocol op en stel het remediëringstraject verplicht Continueer bestaande voorzieningen en veranker deze

Enkele aanbevelingen Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline Geef docenten richtlijnen voor beoordeling van spreek- en schrijfproducten Stel een doorverwijsprotocol op en stel het remediëringstraject verplicht Continueer bestaande voorzieningen en veranker deze Verbeter informatievoorziening over faciliteiten

Enkele aanbevelingen Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline Geef docenten richtlijnen voor beoordeling van spreek- en schrijfproducten Stel een doorverwijsprotocol op en stel het remediëringstraject verplicht Continueer bestaande voorzieningen en veranker deze Verbeter informatievoorziening over faciliteiten Neem kwaliteit van taalvaardigheid op in het OER

Enkele aanbevelingen Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline Geef docenten richtlijnen voor beoordeling van spreek- en schrijfproducten Stel een doorverwijsprotocol op en stel het remediëringstraject verplicht Continueer bestaande voorzieningen en veranker deze Verbeter informatievoorziening over faciliteiten Neem kwaliteit van taalvaardigheid op in het OER Maak het remediëringstraject kosteloos

Core language proficiency (Hulstijn 2007) journalist monteur schoon-maker core 70% van een tekst wordt gedekt door niet meer dan 700 woorden. Core: system-referenced; de rest: performance-referenced 22

Schrijftoets Tijdens module Academisch schrijven in 2 uur een tekst schrijven van 500 woorden over een van tevoren opgegeven onderwerp waarover verschillende teksten ter lezing zijn aangeboden Beoordeling Inhoud Structuur Formuleren Spelling

Remediëringstraject Cursussen (6 x 2 uur) Kritisch lezen en samenvatten Beter schrijven Schrijven, spelling en grammatica voor anderstaligen Workshops (2 x 3 of 3 x 2 uur) Spelling, Formuleren en Structureren Studentmentoren Individuele begeleiding Website: www.taalwinkel.nl Zelfstandig deficiënties wegwerken

Tijdpad Pilot in 2011-2012 Implementatie in 2012-2013 tegelijkertijd met de invoering van de nieuwe 8-8-4-structuur

Kosten en baten Kosten Baten Remediëringstraject Instelling van een Taalfonds Studenten die met succes het remediëringstraject hebben doorlopen ontvangen 2/3 van het inschrijfgeld terug Baten Stijging van het propedeuserendment met 2-5% (40-100 studenten)

Samenvattend Boodschap is: binnen de FGw is taalvaardigheid een serieuze zaak Beleid voorlopig vooral op remediëring gericht, maar het begin is er Poging om vanuit FGw taalbeleid naar andere faculteiten te verbreiden – in het kader van een algemeen diversiteitsbeleid

3 Taalbeleid in het hoger onderwijs

Recente publicaties Rooijackers, P., Westen, W. van der & Graus, E. (red.) (2009) Taal centraal. Taalbeleid in het Nederlandse en Vlaamse onderwijs. Themanummer Levende Talen. Peters, E. & Van Houtven, T. (red.) (2010) Taalbeleid in het hoger onderwijs. De hype voorbij? Leuven: Acco.

Drie typen taalbeleid (Rooijackers & Van der Westen 2009) De smalle variant Gericht op het verbeteren van deficiënties bij taalzwakke studenten De schoolse variant Gericht op de taalontwikkeling van alle studenten die een minimumniveau van taalvaardigheid moeten bereiken De zelfontwikkelende variant Gericht op het behalen van een zo hoog mogelijk taalniveau met nadruk op het zelfontwikkelend taalvermogen van de student

Wat is taalbeleid? Het geheel van maatregelen dat een onderwijsinstelling treft om de (school)loopbaan en de leerresultaten van alle leerlingen/studenten te verbeteren Taalbeleid = gedragslijn Taalbeleid = toekomstgericht Taalbeleid impliceert een bepaalde gedragslijn Bij taalbeleid is sprake van een zekere toekomstgerichtheid: bepaalde doeleinden bereiken, met bepaalde middelen, in een bepaalde tijdsvolgorde

Taalbeleid: talen en betrokkenen Nederlands als moeder- taal Nederlands als tweede taal Nederlands in andere vakken Andere talen Thuistalen Taalbeleid Studenten Taal- docenten Vak- docenten Directie & bestuur Relaties buiten school

Taalbeleid als achtbaan (Rijkschroeff & van Roosmalen 2003)

Doorlopende taalbeleid: vier fasen 4. Beleidsbijstelling - Welke aanpassingen zijn nodig? Beleidsvaststelling - Hoe staan we ervoor? - Wat willen we bereiken? 3. Beleidsevaluatie - Wat gaat goed, wat minder? 2. Beleidsuitvoering - Wat doen we?

Drie beleidsniveaus BREED OVERZICHT macro bestuur/directie strategisch directie/midden- management meso tactisch docenten operationeel micro VEEL DETAIL

Voorwaarden voor een succesvol taalbeleid is een combinatie van een top down én bottom up aanpak is een zaak van de gehele instelling is geen eenmalige exercitie, maar een doorlopend proces moet ondersteund worden door de directie moet regelmatig worden geëvalueerd

Mythes over taalbeleid Van den Branden in Peters, E. & Van Houtven, T. (red.) (2010) Taalbeleid is enkel nodig in taalgerichte opleidingen Taalbeleid moet focussen op het toetsen en remediëren van zwaktaalvaardige, anderstalige studenten Taalbeleid gaat vooral over taalcorrectheid Taalbeleid is een kwestie voor het beleid

Ontwikkelingen in taalbeleid Kuiken in Peters, E. & Van Houtven, T. (red.) (2010) Van incidenteel naar structureel beleid Gedeelde verantwoordelijkheid Behoefteanalyse Opleidingsspecifiek taalbeleid Evaluatie

4 Taalbeleid aan de HvA

Taalbeleid aan de HvA ‘De eerste stappen zijn gezet. Taalbeleid op de Hogschool van Amsterdam’ Marjolijn Kaak in Rooijackers, P., Westen, W. van der & Graus, E. (red.) (2009) over ontwikkeling van taalbeleid binnen het domein Economie en Management Domein Economie en Management

Cruciale vragen Met welk taalniveau komen de studenten binnen? Met welk taalniveau verlaten ze de opleiding? Domein Economie en Management

CEF: Niveaus van taalvaardigheid

Cruciale vragen Met welk taalniveau komen de studenten binnen? B2 Met welk taalniveau verlaten ze de opleiding? C1 Domein Economie en Management

Vervolgvragen Met welk taalniveau komen de studenten binnen? B2 Hebben alle studenten bij binnenkomst niveau B2? → toetsing vooraf Met welk taalniveau verlaten ze de opleiding? C1 Hoe moet het taalverwervingsproces van de studenten tijdens de studie gestimuleerd worden? → toetsing achteraf Domein Economie en Management

Stappen Toetsing vooraf en achteraf Opdrachten zowel op inhoud beoordelen als op taal Inleverprotocol Vooraf aangeven welke taalaspecten beoordeeld worden Beoordelingsmodel Criteria per opleiding/beroepsproduct Docenten trainen in beoordelen en feedback geven Coaching van docenten Remediëring van taalproblemen bij studenten

Kaak (2009) als blauwdruk voor taalbeleid binnen de HvA? Voor het management ‘taalbeleid … als middel om de kwaliteit van het onderwijs te waarborgen en daarmee capabele studenten aan het beroepenveld af te kunnen leveren’ Voor de docent ‘taalbeleid biedt inzicht in het taalniveau van de studenten en het geeft handvatten om de studenten te beoordelen’ Voor de student ‘taalbeleid geeft duidelijkheid over de rol van taal binnen de opleiding, welk taalniveau wordt geëist en de mogelijkheid om feedback te ontvangen op taalgebruik’