Futureproof HR TNO P&O middag 21 april 2009 Hoofddorp werken in de toekomst

Programma 12.30 - 13.00 Ontvangst met koffie 13.00 - 13.15 Welkom (Carla Mahieu) 13.15 - 13.30 Film over de toekomst van werk 13.30 - 13.45 Plenaire discussie 13.45 - 14.15 Werken in de toekomst (Rob Gründemann) 14.15 – 14.30 Vragen 14.30 – 14.45 Opsplitsing in subgroepen - werving - binden, boeien en talentontwikkeling - generatieleren, samenwerken - leiderschap - gezondheidsmanagement 14.45 - 16.15 Discussie 16.15 - 16.45 Terugkoppeling 16.45 Afsluiting en borrel werken in de toekomst 21 april 2009

Films over de toekomst 2019 - A Future Vision http://www.youtube.com/watch?v=edYOVjqErV0 AMERICAS FUTURE JOB MARKET http://www.youtube.com/watch?v=-OVpafuJIYI&NR=1 werken in de toekomst 21 april 2009

Werken in de toekomst Hoofddorp, 21 april 2006 Rob Gründemann senior onderzoeker/adviseur TNO Kwaliteit van leven I Arbeid werken in de toekomst

Opzet van de presentatie Introductie Overzicht van ontwikkelingen Werknemers Organisatie van het werk P&O afdeling Samenleving TNO in 2016 Dilemma’s werken in de toekomst 21 april 2009

Huidige economische recessie werken in de toekomst 21 april 2009

Stand van zaken mbt de economische crisis werken in de toekomst 21 april 2009

Overzicht van ontwikkelingen Ontwikkelingen bij werknemers werken in de toekomst 21 april 2009

Vergrijzing en krimp beroepsbevolking werken in de toekomst 21 april 2009

Leeftijdsopbouw Nederland 2000 en 2050 werken in de toekomst 21 april 2009

Groene en grijze druk van 1950 tot 2050 werken in de toekomst 21 april 2009

Potentiële beroepsbevolking 1970 - 2050 werken in de toekomst 21 april 2009

werken in de toekomst 21 april 2009

Meer vrouwen op de arbeidsmarkt werken in de toekomst 21 april 2009

Ontwikkelingen in de werkende bevolking in Nederland (1990 – 2008) mannen vrouwen Totaal (* 1000) index 1990 3686 100 1958 1995 3814 103 2249 115 2000 4215 114 2848 145 2005 3982 108 2937 152 2008 4183 113 3253 166 werken in de toekomst 21 april 2009

Ontwikkeling arbeidsparticipatie 1990, 1995, 2000, 2005, 2007, 2011 bij mannen en vrouwen werken in de toekomst 21 april 2009

Ontwikkeling netto arbeidsparticipatie 55 plus werken in de toekomst 21 april 2009

Werkende bevolking naar geslacht en arbeidsduur (2008) Meer dan 35 uur mannen 3,2% 12,2% 84,6% vrouwen 18,1% 51,7% 30,2% Taskforce deeltijd plus werken in de toekomst 21 april 2009

Meer allochtonen op de arbeidsmarkt werken in de toekomst 21 april 2009

Percentage westerse en niet westerse allochtonen 1996 – 2009 werken in de toekomst 21 april 2009

Aandeel niet-westerse allochtonen. onder jongeren (0-20 jaar) in 2006 Aandeel niet-westerse allochtonen onder jongeren (0-20 jaar) in 2006 (bron: CBS)                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  werken in de toekomst 21 april 2009

Aandeel niet-westerse allochtonen 1996 – 2006 (bron: CBS) werken in de toekomst 21 april 2009

Niet-westerse allochtonen naar gemeente 2005 en 2025 werken in de toekomst 21 april 2009

Generatie Einstein Een andere kijk op werk werken in de toekomst 21 april 2009

Kenmerken nieuwe medewerker Generatie Einstein (Boschma & Groen, 2006): sociaal, maatschappelijk betrokken, functioneel, trouw, op zoek naar intimiteit, zakelijk, mediasmart Werknemer 2.0 (Doodeman, 2007): ambiteus, flexibel, gewend aan virtueel werken en kennis delen via nieuwe media, open innovatie De nieuwe medewerker (Manpower, 2006): Stelt vooral niet-materiële eisen aan het werk, hecht weinig waarde aan status en positie, vrijheid, adwisseling, uitdaging en ruimte voor privé-leven; werk moet aansluiten bij levensdoelen Jongere werknemer (belangrijkste drijfveren volgens Orga, 2007): Zekerheid en stabiliteit; fysiek actief zijn, aandacht, balans werk-privé, financiële beloning werken in de toekomst 21 april 2009

Babyboomers Generatie X Generatie Y Geboren tussen 1945 - 1961 1962 - 1977 1978 – 1994 Formatieve gebeurtenis Na-oorlogse wederopbouw Economische depressie Groei, welvaart, internet gescheidenisfeit Maagdenhuis, Maanlanding, moord Kennedy Treinkaping Assen Val Berlijnse muur 9/11, Tsunami, Enschede Technologie TV, casetterecorder, bromfiets Kleuren TV, Videorecorder, CD Mobiele telefoon, Internet, MP3 (I-pod) Internetgebruik: introductie functie activiteiten op late leeftijd bibliotheek Surfen en info jong volwassene surfen en info mee opgegroeid sociale machine chatten, sharing werken in de toekomst 21 april 2009

Wat is in bij de nieuwe generatie? Wat is uit bij de nieuwe generatie? Onafhankelijkheid, eigen ondernemerschap Eigenheid/creativiteit Zelf initiëren (zelfstandigheid) Afwisseling Boven alles staan (alles begrijpen/rationaliseren) Externe coach Anderen adviseren Eigen verantwoordelijkheid voor resultaten Geld dat rolt Leningen ‘wie dan leeft, die dan zorgt’ Afhankelijkheid, loonslaaf van een ander Conformiteit/afwachten Opdrachten uitvoeren Routine/herhaling Naïef zijn Intern leermeesterschap Je laten adviseren Rol achter de schermen Zegeltjes sparen Spaarrekening Zorgen over pensioengat werken in de toekomst 21 april 2009

Ontwikkelingen in de organisatie van het werk Informatisering Flexibilisering in arbeidsrelaties Vervagen grenzen van de organisatie Internationalisering werken in de toekomst 21 april 2009

Informatisering in Nederland (eind 2007) (CBS, 2008) Meeste huishouden beschikt over PC (88%) en aansluiting internet (86%; 11,7 miljoen personen); 74% heeft breedbandaansluiting Vrijwel alle bedrijven in Nederland aangesloten op internet (bijna 100%) Merendeel bedrijven heeft breedbandverbinding (86%) en eigen website (83%) Helft van de medewerkers (52%) gebruikt op het werk geregeld een computer met internet werken in de toekomst 21 april 2009

Bedrijven met telewerkers 2003 – 2007 (bron: CBS) Aandeel bedrijven met telewerkers in vier jaar verdubbeld werken in de toekomst 21 april 2009

Invloed van ICT op de werkorganisatie Werken los van tijd en plaats (telewerken) Telewerkers werken langer (+ meer stress) Vermenging van werk en privé Andere organisatie van het werk (maatwerk) Hogere eisen tav opleiding Snelle veroudering van kennis Permanente scholing en ontwikkeling Samenwerking in tijdelijke (virtuele) netwerken Nieuwe arborisico’s: RSI, (informatie)stress; schending privacy werken in de toekomst 21 april 2009

Ontwikkelingen in de organisatie van het werk Informatisering Flexibilisering in arbeidsrelaties Vervagen grenzen van de organisatie Internationalisering werken in de toekomst 21 april 2009

Ontwikkelingen in de arbeidsrelatie Grotere flexibiliteit (contract, werktijden, functies, locaties, ad-hoc) en los-vaste dienstverbanden Werkgever – werknemer wordt opdrachtgever – opdrachtnemer Meer eigen verantwoordelijkheid werknemer (employability, vitaliteit en duurzame inzetbaarheid) Grotere mobiliteit (horizontaal en verticaal) werken in de toekomst 21 april 2009

Ontwikkeling flexibele arbeid (Goudswaard et al. 2008) Omvang flexibele arbeid (2008): 20% tijdelijk contract 12% Uitzendkrachten 4% ZZP-ers 5% Verwachte groei in periode tot 2015: 25% Flexibiliteit naar sector Horeca 51% Handel 20% Transport 19% Zorg en welzijn 17% Flexibiliteit naar bedrijfsgrootte Klein (10 -100 werkn.) 20% Middelgroot (100-200 werkn.) 24% Groot (. 200 werkn.) 23% werken in de toekomst 21 april 2009

Ontwikkelingen in de organisatie van het werk Informatisering Flexibilisering in arbeidsrelaties Vervagen grenzen van de organisatie Internationalisering werken in de toekomst 21 april 2009

Ontwikkelingen in het P&O werk Informatisering P&O werk Krimp P&O afdeling Toename adviesfunctie werken in de toekomst 21 april 2009

Ontwikkelingen in de samenleving Individualisering en eigen verantwoordelijkheid Meer aandacht voor duurzaamheid Globalisering werken in de toekomst 21 april 2009

TNO in 2016 Krappe arbeidsmarkt (vervangingsvraag tot 2018 17%) Geringere beschikbaarheid jongere werknemers Meer oudere werknemers (inclusief 65 plussers) Meer vrouwelijke werknemers Meer allochtonen Meer internationale werknemers Minder vaste werknemers; meer flexibele werknemers Op grote(re) schaal telewerken (los van tijd en/of plaats) Kleinere organisatie-eenheden (flexplekken) Meer wisselende (internationale) samenwerkingsverbanden Kleinere publieke organisatie; grotere private/commerciële organisatie werken in de toekomst 21 april 2009

Dilemma’s Aantrekken en behouden van goede werknemers Balans vinden tussen wensen en behoeften werkgever versus werknemer Idem ten aanzien van plichten en verantwoordelijkheden werkgever versus werknemer Voorkomen van vroegtijdige uitval of vertrek Aansturen en samenwerken van diverse werknemers Idem van wisselende samenwerkingsrelaties Omgaan met flexibiliteit in de arbeidsrelatie Ondersteunen van eigen verantwoordelijkheid werken in de toekomst 21 april 2009

Vragen voor de subgroepen Bespreek met elkaar het beeld van de toekomst van TNO in 2016  aan de hand van je thema   Wat zijn voor jullie de belangrijkste kenmerken van die TNO organisatie (evt. in relatie tot de omgeving ? )  Wat betekent dit voor het P&O-beleid van TNO in het algemeen en voor het beleid op het betreffende P&O thema in het bijzonder? Wat zijn de doelstellingen van het beleid op dit onderdeel in 2016 en welke creatieve ideeën/oplossingen/richtingen kun je met elkaar bedenken?   Maak je daarbij onderscheid tussen verschillende personeelscategorieën (jong of oud; man of vrouw; vast of flexibel; nationaal of internationaal; ontwikkelingslijnen; etc.) Welke maatregelen moet P&O de komende strategieperiode nemen om de organisatie voor te bereiden op de situatie in 2016?   werken in de toekomst 21 april 2009

Dank voor uw aandacht Wilt u meer weten? Dr. Rob Gründemann TNO Kwaliteit van Leven - Arbeid Postbus 718 2130 AS Hoofddorp T 023 554 9948 E-mail: rob.gründemann@ tno.nl Website: www.tno.nl werken in de toekomst 21 april 2009