Breedbeeld van het Vlaamse middenveld Prof. Dr. Stijn Oosterlynck Promotor-Coördinator CSI Flanders Departement Sociologie, Universiteit Antwerpen Stijn.Oosterlynck@uantwerpen.be

Inhoud opzet en aanpak van Vlaamse bevraging breedbeeld van bevindingen volgende stappen in onderzoek bevindingen worden uitgebreid voorgesteld en besproken in parallelle sessies in conferentie-map: samenvatting van de bevindingen + steekkaarten met infografieken + lijst van alle CSI papers geschreven voor breed publiek aan onthaal/op website: ‘spotlight papers’ waarin bevindingen laagdrempelig voorgesteld worden + meer uitgebreide academische papers (enkel op website) plenaire lezing en panelgesprek worden opgenomen en online geplaatst. De presentaties van de parallelle lezing zijn ook online terug te vinden

Opzet en aanpak van Vlaamse bevraging

Wie bevraagd? middenveldorganisaties: (1) hebben maatschappelijk doel; (2) hebben bepaalde politieke rol en/of (3) leveren diensten die niet exclusief privaat zijn (4) zijn privaat initiatief niet opgenomen: puur commerciële bedrijven, overheidsinstellingen en eenmalige initiatieven maar ook niet sport en amateurkunsten, buren die feestcomité hebben, etc. (geen focus op louter gemeenschapsvorming)

Aanpak Vlaamse bevraging Stratum steekproef Aantal % Maatschappelijke verenigingen en organisaties/sociaal-cultureel werk   Werk, beroep, economie 625 25,23 Jeugdwerk 181 7,31 Nieuwe sociale bewegingen (milieu, noord-zuid, vrede) 198 7,99 Religie en levensbeschouwelijk 117 4,72 Gezondheid, ziekte en handicap 374 15,1 Overige 238 9,61 Zelforganisaties migranten 14 0,57 Sociale economie 159 6,42 Welzijnssector 571 23,05 Totaal 2477 van Vlaamse mapping naar bevraging bij Vlaamse middenveldorganisaties geen alles overkoepelend repertorium van middenveldorganisaties in Vlaanderen, daarom eerst uitgebreide mappingfase (organisaties identificeren, classificeren en van contactgegevens voorzien) leverde populatiebestand voor Vlaamse bevraging op (2.477 organisaties) beoogde steekproef: 500 organisaties; gerealiseerde steekproef: 496 (eerste golf) en 403 (tweede golf) Eerst werd beroep gedaan op bestaande databases van de Vlaamse overheid: COHBRA voor de welzijnssector, SISCA voor de sociaal-culturele sector. Verder werd gekeken naar beschikbare gegevens bij koepelorganisaties (bv. 11.11.11 voor de Noord-Zuidbeweging, Bond Beter Leefmilieu voor de milieuverenigingen, Vrouwenraad voor vrouwenorganisaties, Steunpunt zelfhulp …). Tenslotte werd via nacebelcodes gezocht in de administratieve databanken van vzw’s (statuten en jaarrekeningen).

Welzijnsinstellingen Sector Subsector Omschrijving Welzijn Welzijnsinstellingen Instellingen (geen verenigingen) die actief zijn in de gehandicaptenzorg, jeugdhulp en bredere welzijnsthema’s Welzijnsverenigingen Verenigingen (geen instellingen) die werken rond armoede, sociale inclusie en bredere welzijnsthema’s Sociale economie Maatwerkbedrijven Sociocultureel Werk, beroep, economie Vakbonden, beroeps- en werkgeversverenigingen en service-clubs Gezondheid, ziekte en handicap Patiëntenverenigingen, verenigingen actief rond bredere gezondheidsthema’s Nieuwe sociale bewegingen Bewegingen die werken rond actuele maatschappelijke thema’s zoals milieu, mobiliteit, vrede, Noord-Zuid, vluchtelingen, … Politieke organisaties Bewegingen die politieke actie voeren en positie innemen Volwassenenwerk Sociaal-culturele organisaties voor volwassenen die zich richten op specifieke groepen of rond specifieke thema’s werken Jeugdwerk Sociaal-culturele organisaties die groepsgericht werken voor/door kinderen en jongeren (van 3 tot 30 jaar) Etnisch-culturele organisaties Verenigingen met en voor bepaalde groepen van etnisch-culturele minderheden Religieuze organisaties Organisaties die actief zijn rond religie, zingeving en levensbeschouwing

Breedbeeld van bevindingen

Hybridisering van Vlaamse middenveldorganisaties richting de markt Ben Suykens, Bram Verschuere en Björn Carré (UGent) -

Drie vormen van bedrijfsmatige praktijken: commercialisering (verdienmodellen) corporatisering (bestuurders uit bedrijfsleven) managerialisering (prestatiemeting, management tools) Bedrijfsmatige praktijken zijn eerder zwak tot matig aanwezig bij Vlaamse middenveldorganisaties.

EVOLUTIE COMMERCIËLE INKOMSTEN Ten opzichte van tien jaar geleden nemen bedrijfsmatige praktijken wel toe Evolutie bestuurders met managementexpertise uit de bedrijfswereld Zijn er in vergelijking met tien jaar geleden nu meer bestuurders met managementexpertise uit de bedrijfswereld en is dit een bewuste strategie geweest? (n = 360)

Samenhang tussen deze drie vormen van hybridisering richting de markt is beperkt Het bewust aantrekken van bestuurders omwille van hun expertise in het bedrijfsleven gaat hand in hand met meer gebruik van management tools en prestatiemetingen, maar het opzetten van verdienactiviteiten staat eerder op zichzelf

Verdienactiviteiten worden in de eerste plaats opgezet om financiële onzekerheid te counteren. Druk vanuit de overheid beïnvloedt niet de mate waarin verdienactiviteiten opgezet worden. Overheidsdruk leidt wel tot meer verdienactiviteiten die duidelijke inhoudelijke link hebben met missie van organisatie.

Raf Pauly, Filip De Rynck en Tess Hitchins Bestuurlijke tradities onder druk? Verhouding tussen middenveld en overheid in Vlaanderen Raf Pauly, Filip De Rynck en Tess Hitchins (UGent)

Drie sectoren van Vlaams middenveld eigen profiel van inkomstenbronnen: welzijnssector: meer afhankelijk van overheidsinkomsten sociale economie: evenwicht tussen markt en overheid socioculturele sector: grootste diversiteit aan inkomsten

Zekere mate van vermarkting in Vlaamse middenveld: een deel marktinkomsten, een aanzienlijk aandeel project- en contract- financiering en zekere mate van prestatiegerichte controles vanwege de Vlaamse overheid Subsidies van de Vlaamse overheid voor eenmalige projecten zijn in elke sector een vaak voorkomende vorm van overheidsfinanciering Socio-cultureel Welzijn Sociale Economie ‘Ja’ 61.2% 35.2% 57.9%

Meer dan de helft van de organisaties (52 Meer dan de helft van de organisaties (52.3%) ziet de Vlaamse overheid als een partner waarmee inhoudelijk wordt samengewerkt, 30.9% ziet de Vlaamse overheid niet als partner, en 16.9% plaatst deze partner-relatie ergens tussen niet akkoord en wel akkoord. Het overlegmodel is nog steeds aanwezig in Vlaamse middenveld: overheid wordt door aanzienlijk deel van middenveld gezien als een ‘partner’ en belangrijke strategische beslissingen worden genomen in overleg met overheid Socio-cultureel Welzijn Sociale Economie Totaal Ja 55.3% 50.5% 38.5% 52.3% Tussenin 14.0% 18.5% 30.8% 16.9% Nee 30.1% 31.1% 30.9%

Vrijwilligers (en hun kenmerken) in Vlaamse middenveldorganisaties Lise Szeker, Lode Vermeersch en Miet Lamberts (KU Leuven)

 ondervertegenwoordigd  evenwichtig  oververtegenwoordigd Op vlak van leeftijd vinden weinig middenveldorganisaties goede balans in hun vrijwilligersbestand. Op vlak van man-vrouw verhouding is er globaal genomen wel een goede balans. Vrouwen 17%|63%|20% -25 jarigen 76%|17%|7% +65 jarigen 47%|37%|16%

 (bijna) iedereen  meerderheid  ongeveer de helft  minderheid  (bijna) niemand Taakvrijwilligerschap (vrijwilligers die afgebakende taak op zich nemen gedurende langere tijd) is nog steeds meest verspreide vorm van vrijwilligerswerk in Vlaamse middenveld Meer ‘momentgebonden’ vrijwilligerschap is in sommige deelsectoren echter zeker niet te verwaarlozen Taakvrijwilligers 10%|30%|8%|30%|22% Momentgebonden vrijwilligers 6%|20%|14%|47%|14%

Personeel in Vlaamse middenveldorganisaties Lise Szeker, Lode Vermeersch en Miet Lamberts (KU Leuven)

heeft geen medewerkers De meerderheid van Vlaamse middenveldorganisaties werkt met beperkt aantal personeelsleden: meer dan helft van deze organisaties heeft minder dan 15 medewerkers. Uitzonderingen zijn sociale economie en welzijnsinstellingen, waarvan helft van organisaties meer dan 65 medewerkers heeft 19% heeft geen medewerkers Sociocultureel 24% Welzijn 10% Sociale economie 3%

Communicatie medewerker IT medewerker Back-office allerlei HRM medewerker Medewerker kwaliteitscontrole Juridische medewerker Commercieel medewerker Back-office medewerker Administratief medewerker Leidinggevende Begeleider / opvoeder Stafmedewerker Ten opzichte van 10 jaar geleden zien Vlaamse middenveldorganisaties vooral toename in backoffice functies (vnl. communicatie- en IT- medewerkers) en administratieve medewerkers. Binnen welzijnssector ook sterke toename van begeleiders en opvoeders.

De politieke rol van het Vlaams middenveld Fatima Laoukili, Stijn Oosterlynck, Pieter Cools en Ruud Wouters (Uantwerpen)

Vlaamse middenveldorganisaties vinden dat ze ‘eerder wel’ politieke rol opnemen en dus maatschappelijke of politieke verandering nastreven. Ze nemen die rol gemiddeld gesproken wel minder sterk op dan de gemeenschapsvormende en dienstverlenende rol

Vlaamse middenveldorganisaties zeggen meer aan politiek te doen dan tien jaar geleden.

Etnisch-culturele diversiteit in het Vlaamse middenveld Fatima Laoukili, Stijn Oosterlynck, Pieter Cools en Ruud Wouters (Uantwerpen)

Middenveldorganisaties weerspiegelen etnisch-culturele diversiteit in samenleving niet goed In Vlaanderen is 11% van burgers van niet-EU herkomst. Bij alle geledingen van Vlaamse middenveldorganisaties – van vrijwilligers over personeel tot de raad van bestuur (maar met uitzondering van bereikte doelgroep) – is meerderheid tot (zeer) grote meerderheid van organisaties geen afspiegeling van etnisch-culturele diversiteit in Vlaamse bevolking. 0-5% 6-19% 20-100%

Vlaamse middenveldorganisaties stellen kloof vast in hun relatie met personen met migratieachtergrond Vlaamse middenveldorganisaties hebben over het algemeen geen uitgesproken ideeën over wat precies hun relatie met personen met een migratieachtergrond bepaalt. Ze verwijzen het vaakst naar het niet afweten van het bestaan van een bepaalde middenveldorganisatie, een moeilijk te bereiken doelgroep en gebrek aan mede- allochtonen in organisatie

Volgende stappen in onderzoek

Studievoormiddag: Oog voor organisatie én individu: vrijwilligersbeleid en personeelsbeleid in Vlaamse middenveldorganisaties Op basis van het CSI onderzoek wordt een actueel kijk gegeven op vrijwilligersbeleid en personeelsbeleid in het Vlaamse middenveld. Studievoormiddag met enkele presentaties en een co-creatief moment. Save the date! 20 September 2019 9u30 – 12u30 Leuven: @ HIVA-KU Leuven Uitnodiging volgt deze zomer

case studies van vernieuwende middenveldpraktijken stakeholder evaluaties ontwikkelen innovatie-instrumenten slotconferentie boek ‘Wat met het middenveld in Vlaanderen?’ Enquête vrijwilligers: verschuiving in rol en taak organisatie, doelen en waarden organisatie, jobkenmerken, resultaten van vrijwilligerswerk

Hybridisering van Vlaamse middenveldorganisaties richting de markt Effect van hybridisering (commercialisering, managerialisme en corporatisering) op externe en interne legitimiteit van middenveldorganisaties? Welke strategieën passen middenveldorganisaties toe om legitiem te blijven in een context van toenemende vermarkting? Sector Hybridisering Hoog Laag Sociaal-cultureel JOETZ  Federatie Vrijzinnige Centra   Welzijn De Wissel De Berken Sociale economie Ecoso Piloot: Maria-steen Duinen Polder

Verhouding tussen middenveld en overheid in Vlaanderen Hoe zien arrangementen die relatie tussen stadsbestuur en middenveld vorm geven er in de dagelijkse praktijk uit? Welke effecten hebben arrangementen op middenveldorganisaties en stadsbesturen? Rol burgerinitiatieven in dit alles? Vluchtelingen: - Taskforce Vluchtelingen Gent Gastvrij Sint-Truiden Welcome In Mechelen (WiM) Commons – energiecoöperaties: Buurzame Stroom Gent Ecopower Eeklo Sociale economie

Personeelsleden in Vlaamse middenveldorganisaties Organisaties rond samenwerking voor tijdelijke invulling van leegstand en creëren van lokale ontmoetingsruimte Wat zijn functies, opleiding, achtergrondkenmerken van betaalde medewerkers? Zijn dit atypische profielen? (typisch: sociaal-culturele werker) Welke rol speelt dit in slagen van project? Welke samenwerkingsverbanden zijn er rond personeelsinzet om bepaalde expertises aan te trekken?

Vrijwilligers in Vlaamse middenveldorganisaties Exploreren nieuwe of alternatieve vormen van vrijwillige inzet Hoe inzetten op nieuw type vrijwilligers in bestaande organisaties: vrijwilligers en vrijwilligersbeleid vernieuwen? Rikolto: Veranderende organisatie en context: hoe en welk type vrijwilligers hier in mee krijgen? Alternatief verenigingsmodel: cooks & coaches. Dojo’s worden volledig opgezet door vrijwilligers.

Etnisch-culturele diversiteit in Vlaamse middenveld + politieke rol van Vlaamse middenveldorganisaties territoriale cases: Borgerhout (diversiteit) + Molenbeek (politieke rol) (middenveld en rol van lokale overheden) sectorale cases: jeugdwerk (diversiteit) + Verenigingen Waar Armen het Woord Nemen (diversiteit en politieke rol) organisatiecases: Femma (diversiteit en politieke rol) + middenveldengagement van jongeren met migratieachtergrond (diversiteit)