Misplaatst geloof in angstaanjagende voorlichting Over het fout interpreteren van onderzoeksresultaten en het negeren van theorie Gerjo Kok 24-11-17 VAD Brussel

Wetenschap en Praktijk/Politiek Spanning theorie en praktijk/politiek Voorbeeld: Angstaanjagende voorlichting Redenering: Hoe enger, hoe beter! Eenvoudig, intuïtief maar alleen juist onder uitzonderlijke omstandigheden Voorbeeld: Roken, maar het gaat over alle risicogedrag

Risicoperceptie: Reviews en Meta-analyses Evidentie: De meeste onderzoeksresultaten over verandering van gezondheidsgedrag noemen risicoperceptie niet als een noodzakelijke, en zelden als een belangrijke determinant van gedragsverandering Risicoperceptie theorieën: in wezen gelijk

Enge plaatjes: Theorie Ernst Dreiging Gedrags verandering Kans Proces Oplossing Defensieve reactie Controle Rokers? Zelf-Vertrouwen

Enge plaatjes: Theorie Ernst Dreiging Gedrags verandering Kans Proces Oplossing Defensieve reactie Controle Rokers? Zelf-Vertrouwen

Enge plaatjes: Theorie Ernst Dreiging Gedrags verandering Kans Proces Oplossing Defensieve reactie Controle Rokers? Zelf-Vertrouwen

Enge plaatjes: Theorie Ernst Dreiging Gedrags verandering Kans Proces Oplossing Defensieve reactie Controle Rokers? Zelf-Vertrouwen

Enge plaatjes: Theorie Ernst Dreiging Gedrags verandering Kans Proces Oplossing Defensieve reactie Controle Rokers? Zelf-Vertrouwen

Enge plaatjes: Theorie Ernst Dreiging Gedrags verandering Kans Proces Oplossing Defensieve reactie Controle Rokers? Zelf- Vertrouwen

Enge plaatjes: Theorie Ernst Dreiging Gedrags verandering Kans Proces Oplossing Defensieve reactie Controle Rokers? Zelf-Vertrouwen

Roken en Angstaanjagende voorlichting Kans, ernst en oplossing zijn hoog, maar zelf-vertrouwen is waarschijnlijk laag: “zoals vaak bij verslaving, zal de roker willen stoppen, maar niet geloven dat dit zal lukken”. Laag zelf-vertrouwen komt waarschijnlijk heel veel voor bij gezondheidsgedrag.

Wat accepteren we als Evidentie? Randomized controlled design Interventie vergeleken met geen, of een ander soort interventie Uitkomstmeting moet gedrag zijn (vanwege defensieve reacties)

To be sure about an effect: Interventie groep Voor meting Na meting Interventie Populatie Sample R Controle groep Voor meting Na meting Standaard of andere interventie

To be sure about an effect: Interventie groep Voor meting Na meting Interventie Populatie Sample R Controle groep Voor meting Na meting Standaard of andere interventie Toeval Vergelijking Gedrag

Wat accepteren we als Evidentie? Randomized controlled design Interventie vergeleken met geen, of een ander soort interventie Uitkomstmeting moet gedrag zijn (vanwege defensieve reacties) Honderden publicaties over enge plaatjes Geen daarvan voldoet aan de drie criteria

Wat accepteren we als Evidentie? Waarom niet? Meten van gedrag is duur Angstaanjagende campagnes vaak landelijk Alternatieve interventie vaak bestaande voorlichting, in plaats van zelf-vertrouwen Peters et al. (2013): Meta-analyse van alle studies die wel aan de criteria voldoen = 7

Meta-analyse van Peters e.a. (2013)

Evidentie uit de Neuroscience Evidentie voor defensieve reacties meteen al aan het begin van de verwerking van informatie: Snelle verschuiving van aandacht

Mensen geloven intuïtief dat angst werkt Britse rokers en drinkers voorspelden de uitkomsten – risicoperceptie - van twee studies met enge plaatjes over roken en alcohol. Effect van hoge dreiging versus lage dreiging:

Counterintuitive (ten Hoor et al., 2012) Rokers en drinkers voorspelden de risicoperceptie in twee studies met enge plaatjes over roken en alcohol. Risk perception

Peters e.a. (2014): Opvattingen van professionals. Counterintuϊtief Peters e.a. (2014): Opvattingen van professionals. Hoe verder van de ontwikkeling, hoe positiever over angst Peters e.a. (2017): Effect van uitleg aan professionals. Wel minder positief over angst, maar nog steeds niet tegen

Politiek in de Wetenschap Hammond e.a. (2004): Rokers zijn gestopt vanwege de enge plaatjes. Ruiter & Kok (2005): onverantwoorde conclusie en negeren van evidentie. Hammond e.a. (2006): RCT niet mogelijk en een recente meta-analysis steunt ons. Ruiter & Kok (2006): Die meta-analyse waarschuwt juist voor boemerang effecten bij laag zelf- vertrouwen om te kunnen stoppen. WHO (2014): Rokers stoppen vanwege de enge plaatjes – verwijzend naar Hammond e.a. (2006) en dezelfde meta-analyse.

Recent onderzoek Noar e.a. (2016): plaatjes meer effect dan tekst – geen gedrag; geen aandacht voor zelf-vertrouwen. Hall e.a. (2016): plaatjes leiden tot weerstand en daardoor ‘verzwakt’ het effect – maar: geen conditie zonder plaatjes. Trasher e.a. (2014): Tips om te stoppen “versterken het effect van de plaatjes” - een onverantwoorde conclusie, want geen vergelijkingsgroep. Tannenbaum e.a. (2015): Meta-analyse, “angstaanjagende voorlichting is effectief” - uitkomsten zijn gedrag, intenties en attitudes; vergelijken hoge angst met minder hoge angst; geen aandacht voor zelf-vertrouwen.

Het Antwoord is: Theorie en Onderzoek Twee oplossingen: Doe verantwoord onderzoek Gebruik op de juiste manier theorie

Verantwoord Onderzoek Bij mogelijke defensieve reacties, is gedrag (op enige termijn) de enige juiste uitkomstmaat Om het effect van een interventie te meten, is een RCT de enige juiste onderzoeksmethode

Juist Gebruik van Theorie Definitie: Een theorie is een formele en abstracte uitspraak over een bepaald aspect van de werkelijkheid Theorieën zijn dus een reductie van die werkelijkheid Dat is geen tekortkoming, maar de definitie Dus: een Multi-theorieën benadering

Teveel Aandacht voor Angst als Methode → Intervention Mapping onderscheidt 99 verschillende methoden voor verandering in gedrag en omgeving. Risicoperceptie is een onderdeel van de attitude en heeft heel weinig effect op gedrag en gedragsverandering: French e.a. (2017) in een systematische review van systematische reviews: ‘no evidence that risk information had strong or consistent effects on health- related behaviors’ (p. 718).

Focus op Relevante Determinanten Of angst soms een effect kan hebben is van weinig belang; onderzoekers zouden hun aandacht moeten richten op het uitzoeken van wat de belangrijkste determinanten zijn van het gedrag, en van de gewenste gedragsverandering.

Intervention Mapping Taxonomy Determinant & Methode Definitie Parameters Risicoperceptie: Angst-aanjagende voorlichting Oproepen van negatieve emoties teneinde zelfbeschermende reacties op te roepen Vereist hoog zelf-vertrouwen; is zelden effectief!

Intervention Mapping Taxonomy Determinant & Methode Definitie Parameters Risicoperceptie: Angst-aanjagende voorlichting Oproepen van negatieve emoties teneinde zelfbeschermende reacties op te roepen Vereist hoog zelf-vertrouwen; is zelden effectief! Attitude: Argumenten Gebruik een serie stellingen met een conclusie De argumenten moeten voor de ontvanger nieuw zijn

Intervention Mapping Taxonomy Determinant & Methode Definitie Parameters Risicoperceptie: Angst-aanjagende voorlichting Oproepen van negatieve emoties teneinde zelfbeschermende reacties op te roepen Vereist hoog zelf-vertrouwen; is zelden effectief! Attitude: Argumenten Gebruik een serie stellingen met een conclusie De argumenten moeten voor de ontvanger nieuw zijn Sociale normen: Informatie over waardering door anderen Geef informatie over wat anderen denken en dat zij de gedragsverandering waarderen Positieve opvatting van anderen in de omgeving zijn aanwezig.

Intervention Mapping Taxonomy Determinant & Methode Definitie Parameters Risicoperceptie: Angst-aanjagende voorlichting Oproepen van negatieve emoties teneinde zelfbeschermende reacties op te roepen Vereist hoog zelf-vertrouwen; is zelden effectief! Attitude: Argumenten Gebruik een serie stellingen met een conclusie De argumenten moeten voor de ontvanger nieuw zijn Sociale normen: Informatie over waardering door anderen Geef informatie over wat anderen denken en dat zij de gedragsverandering waarderen Positieve opvatting van anderen in de omgeving zijn aanwezig. Zelf-vertrouwen: Begeleid oefenen Laat mensen het gedrag herhaaldelijk oefenen, bespreek de voortgang en geef feedback Demonstraties, instructies, en oefeningen met individuele feedback; vereist supervisie door een expert

Mensen geloven ten onrechte dat angstaanjagende voorlichting gezond gedrag bevordert – sommige collega’s idem dito Theorie en evidentie leiden tot de conclusie dat angstaanjagende voorlichting alleen effectief kan zijn wanneer zelf-vertrouwen hoog is – iets dat weinig voorkomt in ons werk Verhoging van zelf-vertrouwen heeft wel een positief effect. Daar zijn effectieve methoden voor.