Onderzoek over Time-out projecten Ivo Aertsen KU Leuven Antwerpen, 14.02.2017

Inleiding: over time-out Veelvuldig onderzoek sinds jaren 1980: Vooral toegepast op school-, opvoedings- en (residentiële) hulpverleningscontexten Focus op verschillende soorten time-out, doelgroepen en settings, juridische implicaties en verdere onderzoeksnoden Eveneens, maar in veel mindere mate, brede oriëntatie op intrafamiliaal geweld en partnergeweld (bv. Bennet, G. (1987). Group therapy for men who batter women: some promising developments) – zie citaat

‘ … the group therapy approach is the most safe and effective psychotherapeutic means of assisting batterers to accept responsibility for their behavior and to learn nonviolent ways of expressing anger.’

Time-out = gedragsveranderingstechniek met het doel de frequentie van een bepaald gedrag te reduceren, maar: Talrijke definities Algemeen: veel ingewikkelder dan een ‘gecontroleerde stopzetting van bepaalde activiteiten’ In sterke mate afhankelijk van factoren als de persoon van de pleger, de aard van de feiten, de setting waarin het probleem zich voordoet, het type interventie en de persoon van de behandelaar Soorten time-out op continuüm: uitsluitend, niet-uitsluitend, isolerend Ethische vuistregel: kies de minst restrictieve/aversieve procedure om nog effectief te zijn + op individuele basis

Over partnergeweld Time-out geschikt voor alle types partnergeweld? Dimensies: Ernst van het geweld, soort geweld (psychologisch, fysiek, seksueel, economisch), frequentie Generaliteit of specificiteit van het geweld (tegen partner of ruimer?) Eventuele psychopathologie en persoonlijkheidsstoornissen Meerdere dadertypologieën, bv. Johnson (1995): Common couple violence (occasionele en lichte vormen van geweld, situationeel bepaald, geringe kans op escalatie in ernstig fysiek geweld, gepleegd door mannen en vrouwen) (niet-intentioneel partnergeweld) Intimate terrorism (dominante positie (van de man), macht en controle, geen gewelddadig verzet, moeilijke stap naar hulpverlening of politie) (intentioneel of structureel partnergeweld)

Dynamische benadering: ontwikkelingspaden naar huiselijk geweld; rekening houden met: risico-, beschermende en uitlokkende factoren gemeenschappelijke risicofactoren slachtoffer-dader

Wat precies veroorzaakt escalatie?

Wat weten we over daders van partnergeweld? Nederland - Daders van huiselijk geweld (Van der Knaap, Idrissi & Bogaerts, 2010) Algemene populatie Meer vrouwen (58%) dan mannen (42%) Vooral tegen partner (3/5) Aanleiding: ruzie, belediging, vermoeidheid, stress Meestal geen letselschade (vooral psychisch geweld) Incidenteel – structureel geweld (minder hulpzoekgedrag) Relatief hoge opleiding 1/3 geweld ervaren in gezin van oorsprong Justitiële populatie Mannen (93%) (vooral vrouwelijke slachtoffers) Meer fysieke letselschade Meer problematisch alcoholgebruik Problemen op vlak van denkpatronen, relaties, werk, leren

Internationale literatuur: Vrouwen zijn in 60% van de gevallen de pleger van enige vorm van partnergeweld Mannen en vrouwen zijn even veel pleger van fysiek geweld en structureel geweld

Wat werkt (literatuurreview)? Systeemgerichte aanpak werkt beter dan een slachtoffer- en/of plegerbenadering (minder recidive en drop-out) Groepsbehandeling heeft geen meerwaarde boven individuele behandeling (recidive in beide gevallen 33%) (maar groepsbehandeling geeft betere resultaten dan geen behandeling) Individuele plegerbehandeling effectief in terugdringen recidive op korte termijn (op lange termijn?) Koppelbehandeling veelbelovend, maar onvoldoende onderzocht

Werkt time-out? Beperkt Belgisch onderzoek Evaluatie van de Belgische experimentele projecten daderhulpverlening/therapie inzake partnergeweld – Eindrapport – Februari 2006 (Aertsen & Kumps, in opdracht van IGVM) Drie experimentele projecten hulpverlening aan plegers van partnergeweld sinds december 2003 Antwerpen: groepstraining plegers partnergeweld (Time-Outproject) Oost-Vlaanderen: individuele en relationele begeleiding partnergeweld (3 arrondissementen) Liège-Bruxelles: groepstraining plegers partnergeweld en intrafamiliaal geweld (PRAXIS)

Evaluatie Antwerpen Feedback vanwege doorverwijzers Teamrapportage (o.a. diversifiëren van aanbod) Interviews: indicatoren van positief effect (o.a. lage drop-out, veranderingen bij cliënteel, vraag naar verdere hulpverlening of training) Besluit: aanbod spreekt sterk aan: Weinig selectiviteit in aanmeldingen 80% van de aanmeldingen leidt tot intakegesprek Daarvan zet 75% de stap naar de training 8% drop-out tijdens training Ong. de helft vraag verderzetting training Bedenkingen: Waarom geen samenwerking met politie? Achterwege blijven gezondheidssector Verdere uitbouw forensisch zorgcircuit noodzakelijk

Evaluatie Oost-Vlaanderen Focus: samenwerking met lokale politie (laagdrempelig, subsidiariteit van de gerechtelijke interventie) Vrij eenvormig model – belangrijke rol CAW, ondersteund door CGG Eveneens sterke doelgerichtheid – aanklampend en outreachend Individuele en relatiebegeleiding Vrijwillige hulpverlening, maar ‘met blauw randje’ – cascadesysteem Effectief = onmiddellijk en sterk motiverend aanbod door politie met pro-actieve verwijzing

Evaluatie Praxis Groepstraining: 45 u. (gemengd: gerechtelijk en buitengerechtelijk) Ong. 50% van de vrijwillige aanmelders start deelname in groep Evaluatie: Wel degelijk aanmeldingen (241 pers.) Door begeleiders: positieve indicaties Fase in proces van verandering Uitval iets hoger in vrijwillige groep Noodzaak van supplementair aanbod (specifieke groepen en individuele hulpverlening)

Werkt time-out? Buitenlands onderzoek Opmerkingen Mannelijke plegers van partnergeweld vormen een heterogene groep en behoeven daarom verschillende soorten behandeling Zeer veel wederzijds geweld, dus gezamenlijke behandeling vaak aangewezen Vele individuele plegerprogramma’s richten zich niet tot de onderliggende relationele dynamiek Time-out ‘wordt vaak misbruikt door mannen’ en wordt onvoldoende uitgelegd aan vrouwelijke partner (is verwarrend) Eenzijdig gebruik door mannelijke pleger biedt zelfs nieuwe vorm van controle over vrouw

Time-out: ‘No research found demonstrating its usefulness’ (Roosen et al., 2003) Koppels vinden het moeilijk om afstand te nemen zolang er geen probleemoplossing in zicht is Time-out als de-escalatie methode vervangen door een meer ‘onderhandelde’ time-out procedure: Beide partners leren de techniek gezamenlijk aan, bepalen de parameters, voeren het uit en ontvangen feedback van de therapeut Fasen: motivatie – negotiatie – praktijk – evaluatie en herziening

‘Time-out: A strategy for reducing men’s violence against women in relationships?’ (Wistow et al., 2016) Te veel nadruk op ‘what works’, te weinig geweten over de wijze waarop mannen de aangeleerde techniek gebruiken en hoe hun partners deze ervaren Mirabal project UK: towards a deeper understanding Criteria voor succes = terugdringen geweld + ervaring van toegenomen actieruimte voor beide partners, wederzijds respect en verbeterde communicatie, veilige en gezonde omgeving voor kinderen, wederzijds ouderschap kunnen opnemen, verhoogd besef van impact van geweld op zich zelf en anderen

Verlenging van de time-out periode kan bij partner angst induceren Onderzoek in US, UK en Ierland: ‘geweld vermijdende strategieën’ resulteren vrij snel in reductie van fysiek geweld (quick win), maar effect op emotioneel en seksueel geweld is niet aangetoond Verlenging van de time-out periode kan bij partner angst induceren Daarom onderscheid: instrumenteel gebruik (time-out als interruptie-techniek op basis van regels) relationeel gebruik (time-out als gezamenlijke besluitvorming en uitvoering op basis van principes)

Vragen en mogelijke implicaties voor de praktijk Is de doelgroep voor time-out voldoende duidelijk omschreven: welk soort partnergeweld, welk soort plegers, andere problemen en vormen van geweld betrekken? Ondervertegenwoordiging van vrouwelijke plegers? Selectiemechanismen? Van techniek voor terugvalpreventie naar een meer relationele, dynamische benadering? Belang van de opstartfase van time-out en focus op gehele setting/omgeving Flexibele combinatie met individuele of koppeltherapie lijkt aangewezen Evaluatief onderzoek noodzakelijk: longitudinaal en kwalitatief

Voor meer informatie en inspiratie http://www.database.work-with-perpetrators.eu/home/research/wwp-en-programme-database/database/ ‘De behandeling van plegers van partnergeweld in België: een overzichtsstudie’ (weldra)