Afbakening van het toepassingsgebied van vervoerverdragen door de nationale wetgever: aanleiding tot parallelle procedures onder EEX (bis)? Dr. Wouter Verheyen Universitair Docent Erasmus Universiteit Rotterdam Onderzoeker Odisee UC Brussel

Uniform vervoerrecht? Uniform vervoerrecht?  uniformiteit beperkt tot specifieke overeenkomsten/ specifieke schade Grensgeschillen! Wanneer is er sprake van een overeenkomst/ schadegeval dat onder het toepassingsgebied valt? Uiteenlopende interpretatie Verdragsrechtelijke bepalingen/ overeenkomsten door nationale rechters Gevolg: verlies uniformiteit

Nationaalrechtelijke oplossingen voor verlies uniformiteit Nationaalrechtelijke regels omtrent toepasselijkheid vervoerverdragen op specifieke overeenkomsten Multimodaal vervoer: toepasselijkheid ingevolge Teilstreckenrecht en Kameleonsysteem Expeditie: toepasselijkheid bij Fixkostenspedition, Sammelladungsspedition (Duitsland) en Selbsteintritt (Duitsland en Nederland) Belang onderscheid tussen toepasselijkheid ingevolge rechtelijke interpretatie dan wel wetgevende afbakening/ uitbreiding van het toepassingsgebied?

Gevolgen voor toepasselijkheid procedureregels Vervoerverdragen? Toepasselijkheid ingevolge rechterlijke interpretatie Procedureregels Vervoerverdragen Materiele bepalingen Vervoerverdragen EEX(Bis)-Vo Nationaal recht Toepasselijkheid ingevolge nationale recht Noot: bepaalde rechtsleer oordeelt (onjuist), dat toepasselijkheid van het Verdrag via het nationale recht, ook toepasselijkheid van Verdragsrechtelijke procedureregels met zich meebrengt. Artikel 71: enkel voorrang verdragen, niet voorrang nationale recht Vervoerverdragen met inbegrip van procedureregels EEX(Bis)-Vo (enkel voor niet- geregelde onderwerpen en TNT/AXA Nationaal recht (enkel voor niet geregelde onderwerpen)

Gevolgen voor toepasselijkheid procedureregels Vervoerverdragen? (hypothese I toepasselijkheid op nationaal vervoer) Procedureregels VervoerverdragenEEX(Bis)-Vo Nationaal recht Uitbreiding toepasselijkheid tot national vervoer (zie bv. Belgische weg-, spoor- en luchtvervoerrecht) Toepasselijkheid Verdragsrechtelijk regime volgt duidelijk uit nationale wet  voorrang EEX-bis(Vo.) => procedureregels Verdragen niet toepasselijk

Gevolgen voor toepasselijkheid procedureregels Vervoerverdragen? (Hypothese II Selbsteintritt) Vervoerverdragen (met inbegrip van procedureregels) EEX(bis)-Vo Nationaal recht Nederland en Duitsland: Toepasselijkheid Verdragsrechtelijk regime bij Selbsteintritt (maar enkel als Verdrag niet automatisch van toepassing) Belgische en UK rechter Toepasselijkheid Verdragsrechtelijk regime kan zowel volgen uit kwalificatie overeenkomst door nationale rechter als vervoervoerovereenkomst als, bij gebreke aan een dergelijke kwalificatie uit toepasselijkheidsverklaring door nationale wet Duitse en Nederlandse rechter

Hypothese II (vervolg) Verdragsrechtelijke bepalingen sowieso toepasselijk bij Selbsteintritt (bij bevoegdheid Nederlandse of Duitse recht). Belang rechtstreekse of onrechtstreekse toepasselijkheid Rechtstreekse toepasselijkheid: voorrang procedureregels Verdragen i.g.v. artikel 71 EEX (bis). Onrechtstreekse toepasselijkheid: voorrang procedureregels EEX-Bis. Conclusie: rechter moet 3-stappentest doen Rechtstreekse toepasselijkheid Verdrag? Nee Bevoegdheid ingevolg EEX(bis) Ja Toepasselijkheid Verdragsrechtelijke regime

Hypothese II (slot) Mechanisme wettelijke toepasselijkheidsverklaring verschuift de vraag naar de rechtstreekse toepasselijkheid van Verdragen bij grensconflicten van een vraag naar de toepasselijke aansprakelijkheidsregime naar een vraag naar de toepasselijke procedurele regels. Mogelijk dat rechter I Verdrag toepasselijk acht op basis van rechtstreekse interpretatie overeenkomst en verdrag, terwijl rechter II via het nationale recht tot toepasselijkheid komt  gevolg?=> zie hypothese 3 De mogelijkheid tot uiteenlopende interpretaties blijft dan ook onverkort bestaan.

Gevolgen voor toepasselijkheid procedureregels Vervoerverdragen? (Hypothese III multimodaal vervoer) Procedureregels CMR Materiële bepalingen CMR EEX(Bis)-Vo EEX(Bis)-Vo (beperkt tot niet geregelde vragen en TNT/AXA) Nationaal recht Toepasselijkheid materiële bepalingen CMR op multimodaal vervoer (art. 8:41 e.v. en § 452 HGB) Ingevolge beslissing tot niet-rechtstreekse toepasselijkheid, volgt toepasselijkheid Verdragsrechtelijk regime uit nationale wet  voorrang EEX-Bis(Vo.) => procedureregels Verdragen niet toepasselijk  UK en België: verdragsrechtelijke regime (m.i.v. procedureregels) wel toepasselijk Duitse en Nederlandse rechter Belgische en UK rechter

Gevolgen voor toepasselijkheid procedureregels Vervoerverdragen? (Hypothese III multimodaal vervoer) Montreal, met inbegrip van procedureregels EEX(Bis)-Vo (rol beperkt tot niet geregelde vragen+ TNT/AXA) Nationaal recht (art. 8:41 e.v. en § 452 HGB) niet toepasselijk: art. 94 GW. Belgische en UK rechter Verdrag bepaalt uitdrukkelijk toepasselijkheid op luchtvervoerluik multimodal vervoer in artikel 38, er komt bijgevolg geen rol toe aan nationale multimodale bepalingen. Rol EEX (bis) is beperkt tot niet geregelde onderwerpen en TNT/AXA. Duitse en Nederlandse rechter

Hypothese III: bevoegdheid bij opname forumclausule “Nederlandse rechter exclusief bevoegd” Belgische en Engelse rechter CMR toepasselijk op multimodale overeenkomsten Art. 31 toepasselijk  exclusieve forumclausule niet geldig (~ art. 41) Belgische/ Engelse rechter bevoegd als 1 van plaatsen genoemd in artikel Nederlandse en Duitse rechter CMR niet toepasselijk op multimodale overeenkomsten Art. 25 EEX (bis)-Verordening toepasselijk  exclusieve forumclausule geldig Nederlandse rechter exclusief bevoegd, die zal bij toepasselijkheid Nederlands recht alsnog CMR- aansprakelijkheidsregime toepassen Noot: zelfde gevolg mogelijk in hypothese II

Hypothese III: verloop procedures bij opname forumclausule “Nederlandse rechter exclusief bevoegd” Optie A: Zaak wordt eerst aanhangig gemaakt voor de Nederlandse rechter Optie B: zaak wordt eerst aanhangig gemaakt voor de Belgische of Engelse rechter

Optie A: Zaak wordt eerst aanhangig gemaakt voor de Nederlandse rechter Nederlandse rechter Art. 25 EEX (bis)-Verordening toepasselijk  exclusieve forumclausule geldig Nederlandse rechter bevoegd Nederlandse rechter zal over zaak oordelen Belgische en Engelse rechter Belgische/ Engelse rechter bevoegd als 1 van plaatsen genoemd in artikel Artikel 31.2: lis Pendens (zaak moet worden aangehouden indien eerst voor een andere rechter gebracht). Nederlandse rechter kan over zaak oordelen. Noot: zelfde gevolg mogelijk in hypothese II

Optie B: Zaak wordt eerst aanhangig gemaakt voor de Engelse of Belgische rechter Belgische en Engelse rechter Belgische/ Engelse rechter bevoegd als 1 van plaatsen genoemd in artikel 31.1 CMR Artikel 31.2: lis Pendens (zaak moet worden aangehouden indien eerst voor een andere rechter gebracht).  hier n.v.t Belgische of Engelse rechter zal over zaak oordelen Nederlandse en Duitse rechter Art. 25 EEX (bis)-Verordening toepasselijk  exclusieve forumclausule geldig Artikel 31.2 EEX(bis): uitzondering op klassieke lis Pendens (exclusief gekozen rechter mag oordelen over bevoegdheid, andere gerechten moeten aanhouden). Nederlandse rechter kan over zaak oordelen. Noot: zelfde gevolg mogelijk in hypothese II Parallelle procedures?

Geen mechanisme ter vermijding van parallelle procedures in Vervoerverdragen of EEX (bis). Beide rechters ontlenen bevoegdheid aan regime dat volgens hen voorrang heeft. Pas bij tenuitvoerlegging 1 uitspraak zal duidelijk blijken welke beslissing tenuitvoer kan worden gelegd.

Tenuitvoerlegging van uitspraken uit parallelle procedures Tenuitvoerlegging onder Vervoerverdragen: Meeste Verdragen: geen regels  nationale recht  EEX(bis) Art. 31 lid 3 CMR: uitvoerbaarheid in land 1  uitvoerbaarheid in land 2 => volgens voorwaarden nationale recht maar geen nieuwe behandeling zaak  hier opnieuw regels EEX(bis) toepasselijk Tenuitvoerlegging onder EEX(bis): Tenuitvoerlegging op basis van certificaat oorsprongsrechter (art. 42 jo. 53 EEX(bis)  geen uitvoerbaarheidsverklaring door rechter van land waar uitvoering werd gezocht is vereist. (art 39 EEX(bis) 3 gronden om tenuitvoerlegging te weigeren

3 gronden om tenuitvoerlegging te weigeren (art. 45 jo 46 EEX (bis) Openbare orde, maar geen procedurele openbare orde  kan hier geen rol spelen. Uitspraak van rechter in de lidstaat waar tenuitvoer-legging wordt gezocht (ook als na oorspronkelijke beslissing maar voor tenuitvoerlegging!) Eerdere uitspraak van rechter in andere lidstaat !Kan dus pas op zeer laat tijdstip in procedure zekerheid hebben omtrent de vraag welk vonnis zal worden uitgevoerd!

Conclusie: exclusieve forumclausules strategisch nuttig, maar niet zonder risico Voordelen: Nederlandse rechter zal sowieso over zaak oordelen. Race to the court niet nodig. Italian torpedo`s kunnen worden vermeden. Nadelen: Geen zekerheid dat vonnis gewezen door gekozen rechter uiteindelijk tenuitvoer kan worden gelegd. Onzekerheid over evolutie rechtspraak ECJ (maar op basis van huidige rechtspraak kan beslissing pro voorrang exclusieve forumclausule worden verwacht)

Evolutie op basis van huidige rechtspraak? TNT v. AXA en Interzuid v. Nipponkoa: voorrang gespecialiseerde verdragen niet absoluut: “the fact remains that their application cannot compromise the principles which underlie judicial cooperation in civil and commercial matters in the European Union, such as the principles, recalled in recitals 6, 11, 12 and 15 to 17 in the preamble to Regulation No 44/2001, of free movement of judgments in civil and commercial matters, predictability as to the courts having jurisdiction and therefore legal certainty for litigants, sound administration of justice, minimisation of the risk of concurrent proceedings, and mutual trust in the administration of justice in the European Union.” Op basis van deze overwegingen en omwille van het feit dat centrale doelstelling van EEX en EEX(bis) net het vermijden van parallelle procedures is (overweging 21), lijkt ook in dergelijke zaken art. 31 CMR verder te zullen worden uitgehold.