Van levenskunst tot stervenskunst Crematorium Tilburg 6 april 2016 Prof Dr Carlo Leget
Dame Cicely Saunders ( )
Dame Cicely Saunders “Jij doet ertoe omdat jij ‘jij’ bent en je doet ertoe tot het laatste moment van je leven. We zullen al het mogelijke doen, niet alleen om je vredig te laten sterven, maar ook om je te laten leven tot je sterft” (Nursing Times 72 (26) 1976: 1003–1005)
Palliatieve zorg ? lichamelijk sociaalpsycho-
Noemen we het ‘spiritualiteit’? Zingeving (betekenis) Existentiële vragen Bestaansvragen (‘trage vragen’) Levensbeschouwing Geestelijk leven Geloof Godsdienst Religie
Spiritualiteit Religiositeit ‘Kerkelijkheid’ (institutioneel) Wat weten we van iemand?
Spiritualiteit is de dynamische dimensie van het menselijke leven die verband houdt met de wijze waarop personen (individu en gemeenschap) betekenis, doel en transcendentie ervaren, tot uitdrukking brengen, en/of zoeken en de wijze waarop zij verbonden zijn met het moment, met zichzelf, met anderen, met de natuur, met datgene wat betekenisvol en/of heilig is. EAPC Taskforce 2010
Een handvat voor onze tijd?
Antonius BinnenwegAntonius IJsselmonde Rotterdam, twee verpleeghuizen:
Een oude dame Ruimte in de zorgverlener luisteren: de vraag open aanhoren antwoorden: de vraag geopend teruggeven Ruimte in de zieke beleving en emoties openen van nieuwe perspectieven
Innerlijke ruimte … in de zorgverlener … in de zieke … in de naaste
Wat is innerlijke ruimte niet?
Wat is innerlijke ruimte wel?
Innerlijke ruimte Eenvoudig en herkenbaar Formeel: niet ingevuld Procesmatig Kruispunt van psychologie, spiritualiteit, ethiek Openheid voor verschillende levensbeschouwelijke tradities
Ars moriendi
Vijf keuzen 1)Ongeloof 2)Wanhoop 3)Ongeduld 4)Hoogmoed 5)Gierigheid Balans: vijf keuzen 1)Geloof 2)Hoop 3)Geduld 4)Nederigheid 5)Liefde
Ongeloof (Temptatio de fide)
Geloof (Inspiratio de fide)
Gierigheid (De avaritia)
Liefde (Contra avaritiam)
Mooi maar onbruikbaar Oriëntatie op leven ná de dood –Accent op proces i.p.v. uitkomst Binding aan één religieuze traditie –Openheid voor religieuze tradities Star en dwingend (of…of) –Openheid voor persoonlijk proces Louter ‘geestelijk’ –Openheid voor interdisciplinaire benadering palliatieve zorg
De Ars moriendi opnieuw bekeken: van keuzen (of…of) naar spanningsvelden (en…en) 1.Ik en de ander (autonomie) 2.Doen en laten (lijden) 3.Vasthouden en loslaten (afscheid) 4.Vergeven en vergeten (schuld) 5.Geloven en weten (na dit leven)
Wie ben ik en wat wil ik werkelijk? Hoe ga ik om met het lijden? Hoe kan ik afscheid nemen? Hoe kijk ik terug op mijn leven? Waar mag ik op hopen?
Doen – laten Innerlijke ruimte Vergeven- vergeten Vasthouden - loslaten Geloven – weten Ikzelf – de ander Lijden Afscheid Autonomie Hoop Schuld
1. Autonomie: wie ben ik?
1. Ik: mezelf en de ander 1 2 3
2. Lijden: doen of laten?
2. Doen en laten spiritueel lichamelijk sociaalpsycho- apathieactivisme
3. Afscheid: vasthouden en loslaten
3. Vasthouden en loslaten zelfbeeld lichaam dierbaren bezit, positie
4. Schuld: vergeven en vergeten
4. Herinneren en vergeten schuld gevoel schuld Vasthouden van het goede (doorslaan = fixeren) Loslaten van het pijnlijke (doorslaan = ontkennen)
5. Na dit leven: geloven en weten
5. Geloven en weten geloven weten ‘niet weten’ evidence ? subjectief ‘objectief’ (‘weten’) agnosticisme
Doen - laten Innerlijke ruimte Herinneren -vergeten Vasthouden - loslaten Geloven - weten Ik - ander Hoe gaat u om met de pijn? Wat wilt u dat we nog doen? Wat wilt u dat we laten? Waar houdt u zich aan vast? Wie of wat geeft u kracht in deze situatie? Wat kunt u moeilijk loslaten? Heeft u de ruimte om uzelf te zijn tijdens uw ziekte? Is uw leven ‘af’? Neemt u afscheid van het leven op de manier die bij u past? Hoe wilt u herinnerd worden? Denkt u wel eens na over het einde? Wat betekent de dood voor u? Heeft u steun aan een geloof of levens- beschouwing? Als u terugkijkt op uw leven tot nu toe, hoe is de balans dan? Zijn er dingen die u nog recht wilt zetten?
Dank voor uw aandacht Prof Dr Carlo Leget, Universiteit voor Humanistiek