Educatie voor duurzame ontwikkeling – een geïntegreerde methodiek. TWEEDAAGSE INTERACTUM NEDERLAND – VLAANDEREN Willy Sleurs Coördinator afdeling projecten

1. Casus 2. Duurzame ontwikkeling: een (beknopte) verkenning 3. Betekenis van duurzame ontwikkeling voor onderwijs 4. Onderwijskundige en didactische vertaling

Het (succes)verhaal van de nijlbaars Nijlbaars met civeche-saus Verwarm de oven voor op 180° en bereid de saus. Dompel de tomaten onder in kokend water, pel en ontpit ze en snij ze in blokjes. Hak de sjalotten en de koriander (ongeveer 2 eetlepels), vermeng 10 cl olijfolie met 1 eetlepel citroensap en peper en zout, voeg de groenten en de koriander toe en meng alles goed. Neem 4 grote vellen aluminiumpapier, wrijf ze in met olie, verdeel er de vis over in 4 porties, breng op smaak met zout en peper, leg er een takje koriander op en overgiet met een beetje olijfolie. Sluit de papillotten,leg ze op een schotel en laat ze bakken in de oven. Na 15 minuten open je de papillotten, verdeel je er de saus over en sluit je ze zorgvuldig opnieuw. Laat ze nog 5 minuten bakken. Dien bij deze vis rijst op. Ingrediënten voor 4 personen 3 Roma tomaten, 1 citroen, verse koriander, 4 sjalotten, olijfolie, peper en zout, 800 gram Nijlbaars

De ene zijde van het (succes)verhaal … Bij toeval geïntroduceerd in Victoria meer (1962) Geliefde vissoort in het ‘Westen’ Economische ontwikkeling rond het Victoria meer (Tanzania, Oeganda, Kenia) Alle delen van de vis worden gebruikt

De keerzijde …(1) Effecten op het milieu (en gezondheid): Vermindering biodiversiteit in Victoria meer Toename malaria Economische ontwikkeling vereist energie (ontbossing) Ontbossing veroorzaakt verzilting van het meer Hypertrofiëring Victoria meer

De keerzijde … (2) Effecten op de plaatselijke economie: Verdwijnen van kleinschalige visserijactiviteiten Wapenhandel Op lange(re) termijn: verdwijnen van nijlbaars in Victoria meer door overbevissing (waardoor economische activiteiten verdwijnen)

De keerzijde … (3) Effecten op het sociale leven: Prostitutie (+ toename AIDS patiënten) Toenemend druggebruik Stijging criminaliteit

Duurzame ontwikkeling: een verkenning Jaren ‘60-’70 Club van Rome Reactie: milieuactivisme (Greenpeace, …), milieuwetgeving, milieueducatie Vanaf jaren ’90 Bewustwording van complexiteit van problemen Reactie: beleid, wetenschap, onderwijs: reductionistische aanpak blijft

Kenmerken van duurzaamheidsvraagstukken Hoge graad van complexiteit (verwevenheid van ecologische, sociale en economische aspecten) Effecten op systeemniveau Hoge graad van onvoorspelbaarheid (onzekerheidsprincipe) Risicomaatschappij Lange-termijn effecten (toekomstige generaties) Definitie WCED “ een duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die tegemoet komt aan de noden van de huidige generatie zonder de behoeftevoorziening van de komende generaties in het gedrang te brengen ”

Culturele theorie: interpretatiekader voor duurzaamheidsvraagstukken Bepaald door sociale invloeden Veranderbaar Meerdere interpretatievormen bij dezelfde persoon in verschillende contexten VERSCHEIDENHEID VAN OPLOSSINGSWEGEN VOOR DUURZAAMHEIDS- PROBLEMEN

De Europese leiders hebben het gezegd: EDO is belangrijk The Council of the European Union invites the member states to: “Take appropriate measures at the relevant level of responsibility - local, regional or national - in order to encourage the further development and implementation of ESD and its integration into the education and training system at all levels, in non-formal and informal learning just as in formal learning” (Council conclusions on education for sustainable development 3046th EDUCATION, YOUTH, CULTURE and SPORT Council meeting, Brussels, 18 and 19 November 2010).

Maatschappelijke rol van onderwijs InstrumenteelEmancipatorisch Expert-gestuurd Sterk vertrouwen in wat juist/fout is Sterk vertrouwen in wetenschap/kennis Juiste gedrag is ge(be)kend Nadruk op empowerment Actiegericht (betrokkenheid) Minder zekerheid over kennis Minder zekerheid over juiste gedrag Big brother duurzaamheid Eco-totalitair Efficiëntere middelen beschikbaar Verhindert ontwikkeling van veerkrachtige samenleving Basis-duurzaamheid Handelingsbekwame en betrokken burgers Leidt niet automatisch tot DO!

Van natuureducatie tot EDO Natuur(beschermings)educatie (verbondenheid met natuur) Milieueducatie (1969: Journal of Environmental Education) EDO (Rio, 1992; Decennium voor EDO, )

Leren voor duurzame ontwikkeling moet leiden naar: Nieuwe denkvormen (minder reductionistisch) Alternatieve (en gemeenschappelijk ontwikkelde) waarden Samen zoeken naar creatieve oplossingen (= sociaal leren en dubbel-lus leren) Draagvlak van reflexieve burgers (veerkrachtige samenleving)

Onderwijskundige en didactische vertaalslag

Duurzame ontwikkeling en kennis

Sleutelthema’s van duurzame ontwikkeling Armoedebestrijding Burgerzin Vrede Ethiek Verantwoordelijkheid Democratie / goed bestuur Rechtvaardigheid Veiligheid Mensenrechten Gezondheid Gender-gelijkheid Culturele diversiteit Plattelands- en stadsontwikkeling Productie- & consumptiepatronen Bedrijfsverantwoordelijk- heid (MVO) Milieubescherming Beheer van natuurlijke hulpbronnen Biodiversiteit Landschapsdiversiteit

Biosfeer Atmosfeer Bevolking Economie Hydrosfeer Psychosociale sfeer Wetenschap en techniek Sociale organisatie Pedosfeer Voorbeeld van systeemdenken: syndroom benadering

EDO is gericht op waardeontwikkeling Waarden Normen: morele voorschriften (waarnaar houdingen en gedragingen zich richten) toelatende verbiedende Ethiek: domein waarin waarden normen worden gerechtvaardigd Duurzame ontwikkeling is een normatieve notie (!)

Wat houdt waarde- en normontwikkeling in? Ruimte geven om waarden en normen te verkennen en te ervaren Leren reflecteren over de als vanzelfsprekend ervaren waarden en normen Lerenden confronteren met morele principes die in duurzaamheids-vraagstukken een rol spelen

Waardeverheldering en – ontwikkeling als educatief doel Kenmerken van werkvormen: Lok bij de deelnemers dissonantie uit Directe ontmoeting met natuur, milieu, inleefateliers, … Actieve participatie van de lerende in het leerproces (m.i.v. kritische houding)  Beheerswerken uitvoeren  Onderzoek uitvoeren  Debat organiseren Sociale verbeelding (toekomstgericht)  Ontwikkelen van toekomstscenario’s  Backcasting

EDO houdt rekening met emoties Emotionele binding en verbondenheid Emoties maken deel uit van besluitvormingsprocessen Emoties hebben impact op acties

EDO is actiegericht “Leren voor duurzaamheid”= bekwaamheid (competentie) om een antwoord te vinden op duurzaamheidsvraagstukken Enkel door ervaringsgericht onderwijs kan complexiteit worden gevat (competentie als geïntegreerd geheel van kennis, vaardigheden en attitudes) Ervaring opdoen kan via acties

Voor wie meer wil weten … datum