Patiënten motiveren tot gedragsverandering Welkom in de les! Dr Tim Vertongen Huisarts – Vaardighedenteam geneeskunde UA Netwerkdag 3 oktober 2015

Communicatievaardigheden Geneeskunde Ons team:

Denk eens na…. … heb je zelf een slechte gewoonte die je wel zou willen veranderen? Kan je niet van chocolade of chips afblijven? Neem je je altijd voor om te gaan sporten maar lukt het nooit? Heb je wel eens geprobeerd om te stoppen met roken? Bijt je misschien op je nagels?

Wat zou je doen…. …als een patiënt bij je kwam met zo’n vraag? Ik heb een hartinfarct gehad en nu moet ik stoppen met roken. Help! Ik wil graag 10 kilo vermageren. Tja, dokter, als u zegt dat ik meer moet bewegen zal dat wel zo zijn zeker? Ik wil zwanger worden, maar ik rook nog 10 sigaretten per dag. Wat nu?

Beste patiënt…. Achter de hoek is een goeie fitness! Hier is het kaartje van een uitstekende diëtist! Stop best onmiddellijk met roken, cold turkey werkt het beste bij iedereen! Geen chips en cola meer in huis halen, en het probleem is opgelost! Het gaat puur over wilskracht, ik ben ook kunnen stoppen met roken!

Zou dat voor jou een goed advies zijn? Of toch niet…?

Laten we eens kijken hoe gedragsverandering werkt Mensen veranderen hun gedrag niet zomaar op 1-2-3. Gedragsverandering is dus een proces, er gaat heel wat tijd over heen. Bij het veranderen van gedrag doorlopen mensen een aantal stadia. Mensen helpen om hun gedrag te veranderen = procesbegeleiding: de overgang naar een volgende fase makkelijker maken

Het model van Prochaska en DiClemente onderscheidt 6 fases

Fase 1: precontemplatie of voorbeschouwing De patiënt overweegt geen verandering. Hij ziet zijn gedrag niet als probleem.

Fase 1: precontemplatie of voorbeschouwing Typische uitspraken: Mijn grootvader rookte en werd 102. Ik word dik van water. Meer bewegen? Waar is dat goed voor??

Fase 2: contemplatie of overwegingsfase De patiënt is van plan om te veranderen maar niet nu. Er is grote ambivalentie tov verandering.

Fase 2: Contemplatie of overwegingsfase Typische uitspraken: Ik moet eens beginnen met joggen ofzo, maar wanneer vind ik de tijd? Ik ben wel aan het denken om te stoppen met roken, maar ik weet niet echt of ik het zie zitten.

Fase 3: Preparatie Patiënt bereidt de verandering voor. Het gaat nu vooral om het HOE. Hoe starten met het gewenste gedrag, hoe het behouden?

Fase 3: preparatie Typische uitspraken: Ik wil wel, maar weet niet hoe te beginnen… Ik ga proberen te…

Fase 4: Actie Patiënt maakt specifieke veranderingen in zijn levensstijl. Dit gedrag is duidelijk observeerbaar.

Fase 4: Actie Typische uitspraken: Het gaat wel, maar het is niet altijd even gemakkelijk… Ik ben er mee bezig en het lukt vrij goed…

Fase 5: consolidatie Het nieuwe gedrag krijgt een plaats in het leven van de patiënt. Behoud van dit gedrag op lange termijn is een grote uitdaging.

Fase 5: Consolidatie Typische uitspraken: Ik kan me er goed aan houden, maar nu tijdens het verlof, is het toch moeilijk om niet te roken. Ik heb er geen probleem mee om elke dag 2 stukken fruit te eten.

Fase 6: Herval Herval is altijd mogelijk, en eerder de regel dan de uitzondering. Eenmalig = een slippertje Opeenstapeling van slippertjes = herval

Fase 6: Herval Typische uitspraken: Dat had ik niet mogen doen, ik zal moeten uitkijken… Ik kan dat toch niet, ik heb geen karakter…

6 fases Precontemplatie Contemplatie Preparatie Actie Consolidatie Herval

Wat doe je met een patiënt in de precontemplatiefase? Luister empathisch Stel open vragen en hertaal (patiënten zullen meer overtuigd zijn van wat ze zelf vertellen dan van jouw woorden) Maak de patiënt meer bewust via het vergroten van zijn kennis (gepersonaliseerde info). Exploreer wat de patiënt weet, en objectiveer zijn gedrag.

Wat doe je met een patiënt in de contemplatiefase? Maak samen met de patiënt een beslissingsbalans op: laat de patiënt zoeken naar de voor- en nadelen van het huidige gedrag en de voor- en nadelen van het nieuwe gedrag (eventueel als huiswerk meegeven) Geef informatie

Wat doe je met een patiënt in de preparatiefase? Opstellen van een concreet plan met een realistisch doel: hoe en wat. Oplossingen zoeken voor hindernissen. Wat te doen bij mislukking? Sluit een contract af: wat is het doel, ev een beloning, hoe evalueren op korte en lange termijn. Spreek in termen van gedrag en niet in termen van resultaat Moedig de patiënt aan!

Wat doe je met een patiënt in de actiefase? Stimuluscontrole (vb asbak weg, sportschoenen klaarzetten) Tegenconditionering (vb blokje om na het eten ipv sigaretje na het eten) Sociale steun! Belonen van elke kleine stap in goede richting De omgeving stimuleren om meer mogelijkheden te creëren

Wat doe je met een patiënt in de consolidatiefase? Zorg voor blijvende sociale steun Zorg dat de patiënt zichzelf positief blijft belonen Blijf de patiënt bekrachtigen en ondersteunen!

Wat bij herval…? Bespreek de oorzaken en relativeer Herkader als een leerervaring! Waarom nu, in deze situatie? Is de doelstelling realistisch? Omgevingsfactoren? Sociale steun!

Casus 1 Maria is 76 en heeft een hartritmestoornis waarvoor ze veel medicatie moet nemen. Bij navragen vertelt ze dat ze die regelmatig niet neemt. “Ik zou ze wel beter willen innemen want ik weet dat het belangrijk voor mij is maar ik vergeet het bijna steeds te nemen en eigenlijk vind ik het ook veel te veel pillen”.

In welke fase bevindt deze patiënte zich? Precontemplatie Contemplatie Preparatie Actie Consolidatie Herval

Resultaat casus 1 Contemplatie: ze wil de medicatie beter innemen maar er is nog ambivalentie.

Casus 2 Jan is 45 en heeft recent een coronaire stent gekregen na een episode van angor. Hij komt op de raadpleging omdat hij wil stoppen met roken. “Kan u daarbij helpen, want ik zou niet weten hoe ik daaraan moet beginnen. Ik wil zeker gestopt zijn tegen dat ik terug begin te werken en dat is al binnen 3 weken. Ik wil niet terug in het ziekenhuis belanden!”

In welke fase bevindt deze patiënt zich? Precontemplatie Contemplatie Preparatie Actie Consolidatie Herval

Resultaat casus 2 Preparatie: voorbereiding tot gedragsverandering, de keuze is gemaakt.

Casus 3 Herman is een zakenman van 55 jaar met obesitas. Zijn vader is jong gestorven aan een hartinfarct. Bij een bloedcontrole is zijn cholesterol veel te hoog. Je wil hem graag motiveren tot dieet. “Dokter, ik zou niet weten waarom, ik heb nog nooit last gehad van mijn cholesterol en ben wel verplicht om met klanten uitgebreid op restaurant te gaan.”

In welke fase bevindt deze patiënt zich? Precontemplatie Contemplatie Preparatie Actie Consolidatie Herval

Resultaat casus 3 Precontemplatie: man ziet geen probleem

Casus 4 Jef is 33 en heeft het sinds enkele maanden zwaar op het werk, hij kampt met een burn-out. Je hebt hem aangeraden om meer ontspanning te nemen en grenzen te stellen. “Dokter, ik ga nu 3x per week met vrienden sporten en dat doet goed. Ik vind het wel niet gemakkelijk om dan op tijd te stoppen met werken zodat ik tijdig in de sportclub ben. Het is nog steeds ontzettend druk op het werk!”

In welke fase bevindt deze patiënt zich? Precontemplatie Contemplatie Preparatie Actie Consolidatie Herval

Resultaat casus 4 Actie: er is gedragsverandering