Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 1 De Docent Maakt het Verschil Praktische Differentiatie door Omdraaien en Weglaten Fred Janssen/ Ad van der Logt BETER ZO?!

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 2 Gedifferentieerd uitdagen

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 3 Differentiatie al heel lang op de agenda van onderzoek en beleid Bestaande methoden bijna onmogelijk realiseerbaar :  150 lln. per dag in de lessen  2 tot 3 contacturen per week  30 lln. in de klas  15 minuten voorbereidingstijd  motiveren/ orde bewaken/ stof dekken/beoordelen  Zoektocht naar een aanpak voor gedifferentieerd uitdagen die onder reguliere werkomstandigheden kan worden gebruikt.

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 4 Hoe gedifferentieerd uitdagen praktisch maken voor alle leerlingen? Gelegenheid geven  Doelgericht  Leertijd  Duidelijk Kunnen  Aansluitend  Uitdagend  Feedback Willen  Motiverend  Veilig (Hattie, 2009; Brophy, 2008; Merrill, 2009)

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 5 Criteria voor effectief onderwijs Leerlingen leren succesvol als ze de kans krijgen, het kunnen en willen Doelgericht: zijn uitleg/ taken noodzakelijk om lesdoelen te realiseren? Leertijd: is de beschikbare tijd noodzakelijk en voldoende om taken te maken? Duidelijk: weten de leerlingen precies wat van hen verwacht wordt?

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 6 Criteria voor effectief onderwijs Leerlingen leren succesvol als ze de kans krijgen, het kunnen en willen Aansluitend: wordt er aangesloten bij/ voortgebouwd op wat leerlingen kunnen en denken? Uitdagend: zijn uitleg en taken niet te moeilijk of te gemakkelijk? Feedback: krijgen leerlingen regelmatig constructieve informatie over hun vorderingen?

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 7 Criteria voor effectief onderwijs Leerlingen leren succesvol als ze de kans krijgen, het kunnen en willen Motiverend: wordt er een infobehoefte/ vraag voor de leerstof opgeroepen en ervaren leerlingen succes? Veilig: voelen leerlingen zich begrepen, ondersteund en gewaardeerd?

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 8 Hoe gedifferentieerd uitdagen praktisch maken voor alle docenten? 1.Weten hoe je een idee kan realiseren 2.Met beperkte tijd en middelen 3.Aansluitend bij bestaande doelen en lespraktijk. (Doyle & Ponder, 1977; Janssen, Westbroek, Doyle & Van Driel, 2013)

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 9 Effectief maar niet praktisch (Pol, van de et al.,2010)

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 10 Praktisch maar minder effectief Basisstof uitleg voor iedereen Herhalingsstof voor reguliere lln. Verrijkingsstof voor de betere lln.

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 11 Gedifferentieerd lesgeven Drie voorbeelden: - Biologie: Tennisbal gooien - Nederlands: Leren samenvatten - Maatschappijleer: Criminaliteit

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 12 Biologie Bal gooien - De docent gooit een tennisbal naar verschillende leerlingen, die de bal dan weer naar hem terug moeten gooien. - Hij laat vervolgens een schema zien van een persoon die een bal vangt. Leerlingen krijgen de opdracht in een schema te tekenen hoe de prikkel gaat van het zien van de bal tot en met het vangen. - Nadat ze dit hebben gedaan, mogen ze kiezen of ze zelf gaan uitzoeken hoe dit precies zit, of dat ze de les volgen van de docent die uitleg geeft over prikkelgeleiding en hen daarna vraagt om alsnog opnieuw het prikkelverloop in het schema te tekenen.

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 13 Nederlands Leren samenvatten

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 14 - De leerlingen krijgen bovenstaande kop van een artikel te zien en moeten raden wat hier staat. De docent vult waar nodig aan en introduceert daarmee het onderwerp van het artikel. - Leerlingen krijgen de opdracht een samenvatting te schrijven van het artikel in 150 woorden. - Alle leerlingen gaan hiermee aan de slag. De docent heeft twee vormen van opklimmende hulp achter de hand die leerlingen krijgen als ze nodig hebben: indeling en typering van de alinea’s en aanwijzingen voor samenvatting per alinea. Zndr klnkrs gt ht lzn wl, aa eeie oee e

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 15 Maatschappijleer: Criminaliteit -Leerlingen krijgen een foto te zien van een crimineel. -Ze bedenken in groepje -Welk misdrijf zou de persoon hebben gepleegd? -Hoe is de persoon hiertoe gekomen? -Wat zou er met deze persoon moeten gebeuren? -Leerlingen zoeken in boek op om welk type criminaliteit het gaat en welk type verklaringstheorie ze hebben bedacht. -Daarna volgt klassikale inventarisatie.

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 16 Zndr klnkrs gt ht lzn wl, aa eeie oee e

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 17 Geschiedenis: Bescherming Bevolking We, the Commission of Civil Defence, charged with the evaluation of the continued usefulness of the Bescherming Bevolking, hereafter known as BB, have, after due consideration come to the conclusion that the BB should / should not continue in its present functioning. We have reached this decision because:

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 18 Bronnen (selectie) In 1950 it was clear that a large-scale program to build bunkers would be faced with insurmountable political objections, due to the reconstruction and the housing shortage. Besides, due to the groundwater level, it is impossible to construct bunkers for the entire Netherlands. We have thus decided against bunkers. Subcommision Military Affairs, advisers to parliament “De Amerikanen zijn de beste garantie voor het Nederlands belang.” “De Sovjet Unie, die staat van goddeloze revolutionairen, behoort niet te worden vertrouwd.” Excerpts from a highly classified letter from the Dutch government in exile, sent after the Yalta conference Between 1948 and 1952 the Netherlands received over one billion dollars in Marshall Aid. President Truman threatened to end this aid prematurely at the beginning of the Korean War. The American government send an angry letter (22) after which the government upped their budget for Defence to more than a quarter of the State Budget. From the records of the Ministry of Foreign Affairs

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 19 Hints On what side were the Netherlands during the Cold War conflict? Sources: How active were the Netherlands in the Cold War aggressions? Sources: When the BB started, what sort of threat was it meant to fight? Sources: In what way did this change at the end of the 1950s? Sources: What has the BB accomplished so far? Sources: In what ways do you expect the BB to make itself useful in the future? Sources:

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 20 Geschiedenis: Romeinse rijk Hoe is het mogelijk dat de Romeinen vanuit zo’n klein dorpje zo’n enorm rijk konden veroveren en besturen? 3 e eeuw voor Chr4 e eeuw na Chr

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 21 Economie: Prijselasticiteit De overheid besluit de accijns op sigaretten en sterke drank met 5% te verhogen. Wat blijkt, de belastinginkomsten voor sterke drank dalen en voor sigaretten gaan omhoog. Hoe kan dat? Docent legt prijselasticiteit uit. Lln. berekenen verklaren prijselasticiteit van sigaretten en sterke drank.

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 22 Kwartetten met exponentiële functies Wiskunde

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 23 Natuurkunde: goud?

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 24 Natuurkunde: spiegelhelm Schoolboekles Uitleg over reflectie Herhalen en toepassen Activerende Les Lln. wordt achteruitkijkhelm getoond: Hoe spiegels plaatsen zodat motorrijder achteruit kan kijken? Lln. lezen uitleg en tekenen stand van spiegels

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 25 Engels: weerbericht Schoolboekles Lln. leren woordjes over het weer, daarna toepassen bij interpreteren weersvoorspellingen Activerende Les Leerlingen kijken naar Engels weerbericht Vertellen aan elkaar welk weer het wordt. Lezen weerbericht opnieuw en zoeken woorden op die ze niet kennen en maken opnieuw een weers- voorspelling

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 26 Hulp op maat voor presentatie over het weer

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 27 Engels: Science Museum Schoolboekles Opdr 1 Spreken: Rondleiding Opdr 2 Luisteren: Objecten Opdr 3 Ontbrekende woorden Opdr 4 Luisteren: Rondleiding Opdr 5 Mijn ideale museum Opdr 6 Zinnen aanvullen Opdr 7 Kruiswoord puzzel Activerende les Opdr 5: Mijn ideale museum ontwerpen (zie ook plaatjes p ) 3 afdelingen /2 objecten Opdr 2,3,4 (6,7): Noteer ideeën voor jouw afdelingen en objecten Opdr 5: Aanvullen Opdr 1: Rondleiding in jouw Museum

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 28 Nederlands: Alineaverbanden Schoolboekles - Uitleg leesstrategie -Herhaaldelijk oefenen met leesstrategie Activerende les -Lln. krijgen titel met tekst in stukken -Lln. moeten zo snel mogelijk stukken in juiste volgorde leggen -Daarna expliciteren en uitwisselen van gehanteerde strategie -Vervolgens vergelijken met leesstrategie in het boek

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 29 Praktisch basismodel voor gedifferentieerd uitdagen 1.Hele taak eerst * door omdraaien van de bestaande aanpak 2.Hulp opbouwen naar behoefte * weglaten van bestaande hulp en indien nodig opbouwen

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 30 Uitdagen door Omdraaien Hele taak Deeltaak Uitleg Deeltaak Uitleg Deeltaak Uitleg REGULIER Uitdagend

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 31 “Schoolboekles” van Bas over de huid -Bas bespreekt het huiswerk -Bas legt lagen van de huid uit a.h.v. onderstaand schema -Lln. gaan opdrachten maken uit het boek, wat niet af is huiswerk.

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 32 Activerende les over de huid Tatoeage - Docent laat tatoeage zien en vraagt lln.: Hoe diep moet je prikken om een tatoeage voor altijd te behouden? - Lln. beantwoorden de case-vraag door leerstof uit het boek te bestuderen - Vervolgens maken lln. nog twee opdrachten uit het werkboek

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 33 Nederlands Leren samenvatten

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 34 Wat doet de docent en/of leermiddel? Wat doen de leerlingen? DSHS Bepaalt leerdoelen (i.c. een tekst leren samenvatten) --- Kiest een tekst--- Bepaalt/legt uit hoe je stapsgewijs de een tekst kunt samenvatten -- Bedenkt/geeft oriëntatie op de tekst--- Bedenkt / geeft groot aantal vragen aan de hand waarvan de lln. de tekst stap voor stap kunnen samenvatten --- Maken alle deelvragenXX Maken de samenvattingXX --- Maakt /geeft de correcte samenvatting Laat leerlingen hun samenvatting controleren en waar nodig corrigeren XX Vult aan Geven aan hoe je samenvatting moet maken Bedenkt/Geeft drie niveaus van opklimmende hulp 1.Maak samenvatting (150 w) X 2. Indeling en typering alinea’s X 3. Aanwijzingen per alinea X x X

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 35 Natuurkunde Energie en energiebehoud Leerstof: Energie en energie behoud (veerenergie, zwaarte-energie, kinetische energie en wet van behoud van energie) Hele taak : Waarom heeft een zeesleper een kabel van 1 km. nodig voor de sleep? Heelstrategen (6) ontdekken zelf de oplossing. Analyseniveau (Bloom) Deelstrategen krijgen een reguliere les met uitleg en opdrachten. Toepassingsniveau (Bloom).

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 36 Wat doet de docent en/of leermiddel? Wat doen de leerlingen ? DSHS Bepaalt de leerdoelen (kunnen toepassen van wetten m.b.t. energie en energiebehoud) --- Zoekt hoofd- en bijzaken uit--- Geeft een uitleg over hoofdzaken--- Kiest paragraafopdrachten die leerlingen gaan maken m.b.t. leerstof en deelt die in op twee niveaus (makkelijk en moeilijk). Zwakkere lln. ieder geval alle makkelijke. Betere lln. moeten van 1 makkelijke en rest moeilijke Maken makkelijke paragraaf opdrachten Maken moeilijke paragraafopdrachten Controleren met antwoordboek X -X-X [na soortgelijke behandeling van meerdere paragrafen] Bedenkt en geeft een grotere opdracht waarvoor leerstof van meerdere paragrafen nodig is Maken de grotere opdracht. X Bedenkt / Geeft het goede antwoord en bespreekt dit met leerlingen. Controleren en verbeteren hun werk. XX Introduceert grotere opdracht (zeesleper) Excl. lln. maken de grotere opdracht met hints / feedback indien nodig x X

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 37 Differentiëren door weglaten Over- nemen Uitleg (alg.) OptiesHintsBronnenDeel- taken Criteria /Model -leren Feed- back Heelstrategen Alle lln. Veel hulp Weinig hulp Regulier Diff. Deelstrategen Heelstrategen Alle lln.

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 38 Hele Taak Eerst Aard van de taak Leerstof methode als kader Doelstellingen methode als kader Eindtermen als kader Omvang taakLesLessenserie+ Passend in een Leerlijn Wie ontwerpt de taak? MethodeDocentLeerlingen & Docent Differentiatie in taken GeenEnkele optiesGepersonaliseerd ProductEenvoudigEenvoudig / Samenwerkend Complex / Samenwerkend Toenemende Complexiteit

Leiden University. The university to discover. ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing 39 Meer informatie? Dr. Ad van der Logt