Onze spelling op zoek naar eenheid

Presentatie over: "Onze spelling op zoek naar eenheid"— Transcript van de presentatie:

1 Onze spelling op zoek naar eenheid
De geschiedenis van de spelling

2 Spelling in de middeleeuwen
e eeuw

3

4 Hebban olla uogala nestas hagunnan hinase hi(c) (a)nda thu uuat unbidan uue nu
Oudste bekende pennenproef (Probatio pennae) Ongeveer 1100 Oudnederlands Wat staat er?

5 Hebban olla uogala nestas hagunnan hinase hi(c) (a)nda thu uuat unbidan uue nu
Hebben alle vogels nesten begonnen, behalve ik en jij. Waarop wachten we nu?

6 middeleeuwen Nederlanders en Vlamingen hadden in het Latijn en Frans leren schrijven. Ze pasten hun kennis van het schrift toe op het Nederlands

7 Aan de tekst in manuscripten kan je zien uit welke streek hij komt.
Limburg, Brabant, Vlaanderen of Holland.

8 Titel? Fraeye historie ende al waer Mach ic v tellen hoort naer Het was op enen auontstont Dat karel slapen begonde Tengelem op den rijn Dlant was alle gader sijn.

9 Titel? Fraeye historie ende al waer Mach ic v tellen hoort naer Het was op enen auontstont Dat karel slapen begonde Tengelem op den rijn Dlant was alle gader sijn. Een fraaie, mooie historie en echt waar. Mag ik vertellen, luister goed. Het was op een avondstond Dat karel begon te slapen Bij Ingelheim aan de Rijn Dat land was van hem

10 Karel ende Elegast

11 Tellen, slapen => Het moderne systeem van het korter of juist langer maken van klanken was toen ook al bekend. Maar: spelling is nog redelijk fonetisch.

12 Ten tijde van renaissancedichter P.C. Hooft:
Zowel ick als ik, zijn en sijn. Middelnederlands

13 1804: spelling-Siegenbeek
Leidse hoogleraar Stelde officiële spelling op in opdracht van de overheid, maar die stond onder Franse voogdij. Werd verplicht in Nederland. Bijv: gezigt, klagt, berigt Ook typisch: vleijen, lagchen, blaauw.

14 1815: ontstaan Koninkrijk der Nederlanden

15 De spellingsregeling wordt gezien als Franse bemoeizucht.
De spelling was niet geldig in Vlaanderen

16 WNT: Woordenboek der Nederlandsche Taal

17 Rond 1850: WNT Redacteuren: Matthias de Vries en Lammert Allard te Winkel Duurt meer dan 100 jaar Stabiele spelling nodig

18 Baseren zich op spelling-Siegenbeek
Ze concentreerden zich op kwesties die niet goed geregeld waren: - aaneenschrijven van samenstellingen - verbindingsletters bij samenstellingen - afbreken van woorden

19 Uitgangspunten! Ze gaven een omschrijving van de uitgangspunten van de spelling. Uitgangspunten die nu nog gelden.

20 Uitgangspunten! Regel 1: schrijf zoals je spreekt.
Ze baseren zich op ‘beschaafde uitspraak’ NU in de Woordenlijst: “Beginselen van de Nederlandse spelling” De spelling van het Nederlands is gebaseerd op het basisbeginsel van de standaarduitspraak.

21 Gelijkvormigheid! Dit principe wordt ingeperkt door regel van de gelijkvormigheid cf. hond en niet hont, want: honden. Nu: NU in de Woordenlijst: “Beginselen van de Nederlandse spelling” De spelling van het Nederlands is gebaseerd op het basisbeginsel van de standaarduitspraak. Dat wordt ingeperkt door twee nevenbeginselen: dat van de gelijkvormigheid en dat van de etymologie.

22 Etymologie!! De Vries en Te Winkel hechtten veel belang aan de herkomst van woorden Dit principe wordt ingeperkt door regel van de etymologie. Bijv. “ij” gaat terug op “ai” of “ie”  “ei”. Je schrijft “cake” en niet “keek” Nu: NU in de Woordenlijst: “Beginselen van de Nederlandse spelling” De spelling van het Nederlands is gebaseerd op het basisbeginsel van de standaarduitspraak. Dat wordt ingeperkt door twee nevenbeginselen: dat van de gelijkvormigheid en dat van de etymologie.

23 Spelling was in vele opzichten beter dan die van Siegenbeek
Maar: Regels volstonden niet. (taalgebruiker had het nog moeilijk met “oo” in koolen (van de groente en “o” in kolen. =>

24 1866: De Vries en Te Winkel 1866: Publicatie Woordenlijst der Nederlandse Taal Officieel in het onderwijs toegepast Was 90 jaar geldig.

25 Kritiek Kollewijn wilde de spelling vereenvoudigen (cf. “koolen” vs “kolen”) en”sch” aan het einde van een woord. “k” als “k” schrijven en niet als “c” Lange polemiek tussen voor- en tegenstanders

26 Nederlandse minister van onderwijs Marchant beslist om gehoor te geven aan Kollewijn.
10 jaar later (1947): spelling-Marchant wordt ingevoerd.

27 1947 wordt deze spelling officieel ingevoerd
1947 wordt deze spelling officieel ingevoerd. => herziene Woordenlijst in 1954 = het tweede Groene Boekje (= Woordenlijst)

28 Opvallend Mensen konden kiezen voor een “conservatieve” (c of qu) of “progressieve” (k of kw) spelling. De regeringen besloten te gaan voor de “voorkeurspelling” (vooral conservatieve spelling, mét uitzonderingen) vs. “nakeurspelling” Toch opteerden de Vlaamse media voor de progressieve spelling

29 voorkeur = vooral conservatief
nakeur = progressief konsekwent Apoteek Eksemplaar kwoteren goeverneur Consequent Apotheek Exemplaar Quoteren Gouverneur maar komplot vakantie

30 GEVOLG Protest => in de jaren 50 en 60 werden commissies opgericht om de twijfel op te lossen.

31 De voorstellen kolleksie konkluzie nivo vrolik humoristies odeklonje
sitroen

32 De voorstellen qu, x, th, en y werden bijna afgeschaft. Cf. Kolleksie, konkluzie, nivo ‘-isch’ wordt ‘-ies’ en –’lijk’ wordt ‘lik’ Dt, tt, dd afschaffen zoals in “hij vindt”, wij “antwoordden”

33 GEVOLG Protest ODEKLONJE ??? Het plan werd opgeborgen

34 1980: Nederlandse Taalunie
Nederland en België voeren samen een taalbeleid. Taa lunie wil een nieuw Groen Boekje, commissie-Geerts moet het probleem met bastaardwoorden oplossen.

35 OPLOSSING commissie-Geerts?
Klakson Sjokola Sitroen …

36 GEVOLG Protest Voorstel wordt ingetrokken.

37 Maar: Taalunie wil zo snel mogelijk een nieuw Groen Boekje
De nakeurspelling wordt afgeschaft Nieuwe regel voor samenstellingen (hondenhok en weidegras) En afleidingen (grenzeloos) MAAR: duizenden verschillen tussen Groene Boekje en belangrijkste woordenboeken.

38 Nieuwe Groene Boekje: 1995 Taalunie wil spelling elke 10 jaar herzien.
Herstellen van inconsequenties.

39 Nieuwe Groene Boekje: 2005 Andere woordenboeken worden betrokken
Verschilpunten worden weggewerkt. Veertigtal verduidelijkingen. Bekendste: pannenkoek i.p.v. pannekoek (want: één pan), middeleeuwen i.p.v. Middeleeuwen.

40 Paardenbloem/ paardebloem?
Tussen-n Je kunt weten dat het om uitzonderingen gaat door jezelf de volgende vragen te stellen: c. Is het eerste deel een dierennaam en het tweede deel een duidelijke plantkundige aanduiding? paardebloem, duivekervel

41 2005: veranderingen Pyreneese wordt: Pyrenese,
Het is immers ook: Chinese, Europese Inconsequenties wegwerken!

42 Wat gebeurt er met een nieuw woord??
Bijv. tsunami? We schrijven dat woord zoals de buitenlandse variant.

43 DAARNA: 1. dat buitenlands alternatief verdwijnt: desappointeren=> ? display=> ? 2. het vernederlandst als het een aanwinst blijkt: “sérieux” werd: serieus, niet: serjeus (je ziet de herkomst nog wel een beetje”.) MAAR: woord dat trager inburgert, vernederlandst minder (snel): “au sérieux” Dit zorgt voor inconsequenties!

44 Regel nu (2005) We schrijven nu alleen nog accent als dat voor de uitspraak nodig is!! bohemien of bohémien? procedé of procédé of procede? américain of americain? degoutant of dégoutant? Scene of scène? au sérieux of au serieux?

45 PLUSPUNT Geen verschillen met naslagwerken

46 Iedereen tevreden?

47 Iedereen tevreden? In Nederlandse kranten protestgolf.
Oproep om deze spelling te boycotten. In 2006: het Witte Boekje: schaft tussenletter –n af. (niet officieel)

48 2015? Actualiteit. De nieuwe woorden worden het vaakst opgezocht, de Woordenlijst moet dus om de 10 jaar vernieuwd worden Wegwerken van onduidelijkheden. (Taalgebruikers die vragen stellen via vrt-taal of taaladvies) Wegwerken van de verschillen tussen naslagwerken! (alle woordenboeken met het keurmerk van de officiële spelling zijn op elkaar afgestemd)

49 Verouderde woorden verdwijnen, nieuwe woorden worden toegevoegd.
Bestaande spellingregels worden getoetst aan de praktijk. Het uitgangspunt is en blijft: zo min mogelijk veranderen maar wel de noodzakelijke verbeteringen aanbrengen.

50 Voorbeelden van taalvragen
In het Groene Boekje staat belastingdienst, zonder hoofdletter. Maar zelf schrijft de Belastingdienst haar naam met een hoofdletter. Wat is correct? En waarom? Misschien wordt dit aangepast in 2015??

51 Kan iemand mij uitleggen wat de correcte spelling is
Kan iemand mij uitleggen wat de correcte spelling is? keukendesign of keuken design? Ik heb mijn collega reeds uitgelegd dat het twee samengestelde woorden zijn en de correcte spelling dus keukendesign is. Hij vindt mijn uitleg echter niet goed genoeg, kan iemand hier bindend advies over geven? Er staat inmiddels een kratje bier op het spel!

52 De delen van een samenstelling of een afleiding schrijven we aan elkaar vast.
In het Engels zou je “kitchen design” wel los spellen, maar het Engels heeft ook heel andere spellingsregels. Misschien iets voor 2015??

53 Hallo iedereen, Kan er mij iemand uitleggen waarom we ‘een janklaassen’ met een kleine letter schrijven, en niet met een grote? (een Picasso wordt bv. wel met een grote letter geschreven) Alvast bedankt voor jullie antwoorden! Hermes

54 Als iemand ‘een janklaassen’ (wat ons betreft mag ‘jan klaassen’ ook) wordt genoemd, wordt daarmee meestal bedoeld dat hij een rare snuiter is. De kleine letters zijn hier correct omdat er niet wordt verwezen naar een persoon of het poppenkastpersonage Jan Klaassen. ‘Een janklaassen’ is een algemene benaming voor een grappenmaker of een beetje gekke vent. Zie verder ons advies over ‘een casanova’.

55 Dus: een casanova en een janklaassen
Maar: een Stradivarius of een Dior, want: het verband is ‘directer’ Vage grens!/ inconsequent=> verandering???