Flexibiliteit op het MS-/HS- Elektriciteitsdistributienet & het Plaatselijk Vervoersnet Voorstellen voor een beleidskader in Vlaanderen VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Disclaimer Deze voorstellen zijn een “work-in-progress” en geven de visie van VREG weer op het tijdstip van deze presentatie. Ze is gebaseerd op een onderzoek van Europese literatuur, inzichten van Europese en andere Belgische regulatoren en feedback van de stakeholders. Deze visie is nog niet het definitieve advies en kan nog bijgestuurd worden door juridische advies en analyse, voortschrijdend inzicht en feedback. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT

Agenda Doel & Scope Context & Basisbegrippen Deel I: Algemeen Definitie van flexibiliteit & introductie nieuwe rol: FSP Aanpassing van het marktmodel voor facilitatie flexibiliteit Rol van de netbeheerder: Neutrale databeheerder Bewaken van operationele veiligheid Systeemdiensten: Aankoop flex diensten Opslageenheden OS Regels Deel II: Specifiek voor decentrale productie-eenheden: Aansluiting met Flexibele Toegang VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Doel van het advies Advies aan de Vlaamse wetgever voor aanvang creatie van een reglementair kader voor flexibiliteit zodat: Belangrijkste definities, principes en erkenning van verschillende marktrollen vastliggen; Basis voor contractueel kader tussen de verschillende partijen kan gelegd worden; Nieuwe taken & verantwoordelijkheden van de DNB verhelderd worden; Hoogstwaarschijnlijk zal dit evolueren in de komende jaren door: Inburgering van nieuwe technologieën evoluties (slimme meters, elektrische voertuigen,…) Evolutie van de Europese wetgeving (netwerkcodes,…) Evoluties op het federale niveau VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Scope Advies flexibiliteit 2015 Elektriciteitsnet in Vlaanderen Hoogspanning & Middenspanningsdistributienet Gedeeltelijk voor Plaatselijk Vervoersnet Vervolg op rapport van FORBEG (4 energieregulatoren) over vraagbeheer van 2014 Studie CREG “Demand Response”: Afbakening over onderwerpen die federaal gereguleerd zullen worden en onderwerpen die regionaal zullen gereguleerd worden; Federaal: Energie-overdracht model (Transfer-of-Energy) Modaliteiten flexibiliteitsdiensten waar TSO aankoper is of flexibiliteitsdiensten verhandeld op de elektriciteitsbeurs (DA/ID); VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Scope Regionaal gereguleerd (binnen scope advies*): Energie-Overdracht (Transfer of Energy): Impact op toegangshouder & DNB Rol van de netbeheerder Datastromen & meetgegevens distributienet Ondersteunende diensten voor de DNB Aansluiting met (Flexibele) toegang: Modulatie van decentrale productie-eenheden Impact op de operationele veiligheid van flexibiliteit door derde partijen: Kwalificatie *Niet in presentatie, maar ook in scope advies: (sub)metering, levering van reactief vermogen VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Veranderende COntext VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Een veranderende context… Allerlei factoren zoals: Hernieuwbare energie en opkomst lokale productie (prosumenten) Instabiliteit kernenergie Onrendabele gascentrales en hun cocooning/sluiting Verouderde netinfrastructuur Nieuwe technologieën (storage, demand response,…) en nieuwe marktpartijen (aggregatoren, ESCO’s, …) Zorgen voor een evolutie van het elektriciteitssysteem van een centraal georganiseerd naar een decentraal model… Creëren een toename van flexibiliteit bij netgebruikers in productie en afname VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

… met een impact op het Distributienet & DNB... Centraal model Decentraal model Producenten met grote productie-eenheden produceren naargelang het totale verbruik; Ondersteunende diensten (Congestie, Balancing, Netverliezen,…) door klassieke productie-eenheden Leveranciersmodel als basis van vrije markt Lokale, hernieuwbare productie is variabeler en minder voorspelbaar. Ondersteunende diensten door aansturing van DER of de vraagzijde. Ontstaan nieuwe, meer internationale energiemarkt met nieuwe partijen en rollen en actievere netgebruikers Operationele veiligheid Distributienet moeilijker om te bewaken  Meer risico op congestie & spanningsproblemen Aansluiting distributienet minder eenvoudig Veranderende rollen en verantwoordelijkheden DNB Nieuwe interacties & processen van DSO met TSO, BRP’s, FSP’s, … VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Voorbeeld “Duck curve” – Evolutie elektriciteitsverbruik in Californië Flexibiliteit is zowel een deel van de uitdaging als een deel van de oplossing! Voorbeeld “Duck curve” – Evolutie elektriciteitsverbruik in Californië Bron: “Teaching the duck to fly: integrating renewable energy” – Jim Lazar (2014)- RAP VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

… in een Europees raamwerk… 3° Europese Energie richtlijn Energie-efficiëntie Richtlijn Artikel 15: Aanmoediging demand response en onafhankelijke aggregatoren Beperken netverliezen door netbeheerders Europese netwerkcodes: Set van Europese regelgeving (verordeningen en richtsnoeren) die tot doel hebben een Europese, interne energiemarkt te doen verrijzen; Aanmoediging flexibiliteit op het distributienet en deel regelgeving ook van toepassing DNB; NC Balancing: organisatie van een europese balancingmarkt NC Operational Security NC DCC NC RfG VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

… geeft nood aan aanpassing van Vlaams Reglementair Kader Visie op flex is deel ontwikkeling LT visie VREG d.m.v. Stappenplan: Focus 2015/begin 2016: Advies Flexibiliteit (midden- en hoogspanning) Advies Datastromen & Databeheer Mogelijke onderwerpen komende jaren wat betreft flex: Opvolging & evolutie ondersteunende diensten voor DNB Impactanalyse netwerkcodes op het Distributienet Eventuele impact flex op tarieven & tariefmethodologie; Nota relatie & processen TNB/DNB Advies Flexibiliteit (laagspanning) … VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Basisbegrippen VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Vocabularium & afkortingen Term Definitie DER Distributed Energy Resources of kleinere, op het distributienet aangesloten installaties zoals windmolens, WKK’s, opslageenheden, … BRP Balancing Responsible Party of Evenwichtsverantwoordelijke FSP Flexibility Service Provider (zie verder) FRP Flexibility Requestor Party (zie verder) BSP Balancing Service Provider of FSP die specifieke balancing diensten aanbiedt. DR Demand Response of Vraagbeheer Belpex Energiebeurs voor aankoop en verkoop van elektriciteit voor België Aggregator Dienstenverrichter die meerdere capaciteiten voor afname, consumptie, productie of injectie combineert om in georganiseerde energiemarkten te verkopen of te veilen NFS Network Flexibility Study of studie die de DNB uitvoert om te zien of een activatie van flexibiliteit congestie kan veroorzaken op het distributienet Ondersteunende diensten Alle diensten die voor een TNB of DNB noodzakelijk zijn voor de exploitatie van zijn net (Engelse term = Ancillary Services) VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT

Vocabularium & afkortingen Term Definitie TOU Time of Use: Prijssignalen waarbij het te betalen tarief verschilt per periode en naargelang het energieverbruik. Congestie Een situatie waarin een element van het net niet alle fysieke stromen kan opvangen zonder de operationele veiligheid in het gevaar te brengen (def. TRDE) Balancing Het bewaren van het evenwicht tussen productie en verbruik van elektriciteit in de (Belgische) regelzone. Adequacy Het bewaken van de bevoorradingszekerheid of zorgen dat er op langere termijn voldoende productiecapaciteit is om aan het verbruik te kunnen voldoen R3 DP Tertiaire reserve – dynamisch profiel: specifiek type ondersteunende dienst van Elia om te helpen bij balancing waarbij flexibiliteit van DER wordt ingekocht en ingezet. SDR Strategic Demand Reserve: specifieke dienst van Elia in het kader van de strategische reserve waaraan DNG kunnen deelnemen (enkel demand response) Inter BRP Flexibiliteit waarbij de ene BRP aan de andere BRP een dienst levert (de netgebruiker heeft ook een andere BRP dan de aanvragende BRP) Intra BRP Flexibiliteit waarbij de BRP rechtstreeks een flexibiliteitsdienst vraagt aan de netgebruiker waarvoor hij toegangshouder is. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT

Hoe kunnen netgebruikers/DER’s flexibiliteit leveren? Nieuw: enkel ter verduidelijking Hoe kunnen netgebruikers/DER’s flexibiliteit leveren? Bron: From Distribution networks to smart distribution systems: Rethinking the regulation of European Electricity DSO’s (THINK, june 2013) VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Nieuw: enkel ter verduidelijking Europees model & kader Bron: EG3 Report: Regulatory Recommendations for the Deployment of Flexibility (Jan 2015) VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Flexibiliteit voor verschillende doeleinden Nieuw: enkel ter verduidelijking Flexibiliteit voor verschillende doeleinden Eenzelfde MW flex kan gebruikt worden voor verschillende doeleinden: Balancing (bewaren van het evenwicht): Reserves van TNB: R3 DP (later R1/R2/…) Evenwicht van BRP: Inter- of Intra BRP Congestiebeheer (vermijden van congestie) voor DNB of TNB Bevoorradingszekerheid voor TNB Netverliezen of spanningscontrole voor DNB of TNB … VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Definities VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Definitie van Flexibiliteit Aangepast Definitie van Flexibiliteit Flexibiliteit op het Electriciteitsdistributienet = Flexibiliteit die plaatsvindt bij een (groep van) netgebruiker(s) met punt(en) aangesloten op het elektriciteitsdistributienet en/of in de binnen-installatie(s) van (een) netgebruiker(s) van punt(en) aangesloten op het electriciteitsdistributienet; Flexibiliteit is “de wijziging van het profiel van productie, injectie, verbruik of afname van energie in reactie op een extern signaal of lokaal gemeten grootheid – al dan niet via een derde partij - ofwel om een dienst te verlenen in het energie systeem ofwel om een financieel voordeel te bekomen.” Verschillende parameters van flexibiliteit in elektriciteit zijn o.a.: Het gemoduleerde vermogen Duurtijd van de wijziging Snelheid om de wijziging te realiseren (ramp up/ramp down rate) Responstijd om de wijziging te realiseren Flexibiliteit omvat: Vraagbeheer of Demand Side flexibility Flexibele productie (van grote gascentrales tot lokale productie zoals WKK’s en windmolens) Opslag van energie Bron Europees kader: Smart Grid Task Force (EG3), Eurelectric, CEER, feedback stakeholders … VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Definitie van nieuwe rollen Aangepast Definitie van nieuwe rollen Flexibility Service Provider (FSP): Dienstverlener en aanbieder van flexibiliteitsdiensten. Flexibility Requestor Party (FRP): Partij die verzoekt tot flexibiliteit, en/of die het extern signaal verstuurt om de flexibiliteit te starten. Advies zal een basis geven voor de definitie, rechten en plichten van deze nieuwe rollen. De bedoeling is om een basiskader te creëren in het Energiedecreet dat de vrijheid zal laten om verdere aanpassingen door de Europese netwerkcodes (2018) te implementeren in de technische reglementen en OS Regels. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT

Externe signalen Aangepast Externe signalen: Een activatiesignaal of een dynamisch prijssignaal met als doel flexibiliteit in het elektriciteitssysteem te veroorzaken. Dynamische Prijssignalen: signalen of prijsformules die afhangen van ogenblikkelijke markt- of netomstandigheden. De distributienetgebruiker beslist zelf in welke mate hij reageert op signalen van prijs. Dynamisch wil zeggen dat het prijssignaal niet statisch is. Statische prijssignalen variëren per vastgestelde tijdsperiode d.m.v. dat ze vanop voorhand vastliggen en zich repititief per tijdsperiode herhalen.  Voorbeeld statisch prijssignaal: Peak/Off-Peak tarieven  Voorbeeld dynamisch prijssignaal: Netgebruikers met een “pass-through” contract: imbalanstarieven worden door leverancier doorgegeven als prijssignaal aan de netgebruiker Activatie- of stuursignalen: Er wordt een werkelijk signaal gestuurd om de flexibiliteit te activeren. De distributienetgebruiker activeert een flexibel volume op vraagsignaal van de FSP of FRP. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Soorten flexibiliteit Aangepast Soorten flexibiliteit Technische flexibiliteit: Flexibiliteit als een verplichting die netbeheerder oplegt aan de netgebruiker in het kader van exploitatie van het net, al dan niet met een gereguleerde compensatie. Commerciële flexibiliteit: De mogelijkheid van een netgebruiker om zijn afname of injectiegedrag aan te passen op basis van externe signalen en waar de deelname vrijwillig is aan een vrije, commerciële prijs. Ondersteunende diensten voor de DNB: Flexibiliteit waar de DNB de FRP is. Deze kan technisch of commercieel zijn. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Faciliteren van flexibiliteit in de energiemarkt VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Principes Facilitatie flexibiliteit in de energiemarkt Nieuw Principes Facilitatie flexibiliteit in de energiemarkt  een gereguleerd kader dat empowerment van de netgebruiker & de intrede van onafhankelijke FSP’s bevordert flexibiliteit volgens literatuur & aanbevelingen van de Europese regulator Elke netgebruiker heeft het recht om deel te nemen aan flexibiliteit of zijn flexibiliteit te verkopen zonder dat zijn leverancier of BRP dit kan verbieden of kan beperken. Elke netgebruiker heeft het recht om zelf FSP te worden of om zijn FSP vrij te kiezen onafhankelijk van de leverancier van elektriciteit. De FSP moet de verantwoordelijkheid nemen voor de conformiteit van de activatie van de flexibiliteit De activatie van flexibiliteit van de FSP mag geen invloed hebben op andere partijen. De netgebruiker is de eigenaar van zijn meet-en telgegevens en kan die vrij verspreiden. De confidentialiteit van gevoelige commerciële gegevens moet bewaard worden  Level playing field voor alle partijen. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Flexibiliteit heeft een impact op leverancier en BRP (1/2) Het huidige marktmodel voorziet dat in Day Ahead: De leverancier de energie gekocht heeft die gelijk is aan de voorspelling van het verbruik van zijn klant (netverbruiker); De BRP in evenwicht is; Bij een activatie van flexibiliteit (niet gevraagd door de leverancier zelf) zal het energiepatroon afwijken in real-time van de voorspelde waarde, waardoor: De leverancier de energie die aangekocht werd, niet kan recupereren of doorrekenen, omdat ze ook niet verbruikt werd. De BRP in onevenwicht is door de actie van een derde partij. Daartegenover moet elke netverbruiker het recht hebben om zijn flexibiliteit op de markt te verkopen zonder discriminatie of beperking door de leverancier of de BRP. . VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Impact op leverancier en BRP van flexibiliteit (2/2) Nieuw Impact op leverancier en BRP van flexibiliteit (2/2) Deze issue wordt ook beschreven als de problematiek van “Energieoverdracht” of Transfer of Energy. Het oplossen en vastleggen in een reglementair kader neemt een sterke barrière weg voor het ontwikkelen van de flexibiliteit. Een oplossing voor “Energieoverdracht” is enkel nodig in het geval dat de flexibiliteit wordt geleverd door een FSP die niet de leverancier of BRP is van de netgebruiker. Standaard marktmodel Flex via leverancier Bron: ENTSO-E Policy paper: markt design for demand side response (2015) VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Rol van VREG in TOE discussie Nieuw Rol van VREG in TOE discussie VREG is van oordeel dat de principes van het gekozen TOE model op een analoge moeten geïmplementeerd worden zoals het allocatiemodel. Keuze TOE model: federaal VREG veronderstelt dat CREG hier een trekkersrol zal spelen in de komende maanden gezien het mandaat van de federale minister. VREG wil echter een actieve bijdrage leveren aan de discussie omdat voor flexibiliteit op het distributienet: Technische karakteristieken van Ondersteunende Diensten voor de DNB goedgekeurd worden door VREG (zie verder); Het gekozen model een impact zal hebben op bestaande meet-& dataprocessen of er nieuwe zal creëren met een bijhorende kost; De eventuele rol van de distributienetbeheerder gereguleerd moet worden in de regionale regelgeving. De rechten en plichten van de distributienetgebruikers moeten vastgelegd worden in het TRDE en het aansluitingscontract; VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Verschillende modellen mogelijk Nieuw Verschillende modellen mogelijk TOE-problematiek kan opgelost worden door verschillende modellen: Bilateraal model: Verloren energie is een commerciële afspraak tussen verschillende partijen. Lokaal settlement model: verloren energie wordt geneutraliseerd en BRP ondervindt geen invloed, maar confidentialiteit gegevens is niet gegarandeerd. Centraal settlment model: Centrale beheerder berekent de settlement van de geactiveerde op een geaggregeerde manier. Bron: ENTSO-E Policy paper: markt design for demand side response (2015) VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Bilateraal model Nieuw BRP of Leverancier en FSP hebben een bilaterale, commerciële overeenkomst om de impact op de BRP source en de leverancier op te lossen. Lage complexiteit Onafhankelijke FSP’s hangen af van de goodwill van de BRP source  Kan concurrentie issue veroorzaken (voorbeeld Frankrijk) VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Lokaal settlement model Nieuw Lokaal settlement model NEBEF: Systeem in FR op dit model gebaseerd ondervindt aantal moeilijkheden BRPsource & FSP’s opereren onafhankelijk van elkaar. De impact op de BRP source is geneutraliseerd door een correctie in de berekening van het onevenwicht door een neutrale partij. Leverancier ontvangt ofwel de gemanipuleerde gegevens (single billing) of de reële meetgegevens & de gecorrigeerde gegevens apart (double billing) Geen contractuele relatie tussen BRP & FSP  Geen issues i.v.m. concurrentie Single billing: Intensieve & complexe implementatie (vooral op het distributienet) Double billing: Confidentialiteit van commercieel, gevoelige gegevens niet gerespecteerd VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Centraal settlement model Nieuw Centraal settlement model Settlement van de Transfer of Energy gebeurt door een neutrale derde partij die geaggregeerde volumes berekent per BRP. Het model vraagt een settlement prijs of transferprijs die berekend wordt door de neutrale partij. Geen issue van concurrentie Model dat het beste aansluit op bestaande allocatie-model Confidentialiteit wordt bewaard. De berekening van de transferprijs kan in sommige, individuele gevallen minder gunstig zijn. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Standpunt VREG TOE Nieuw Voor een VREG lijkt een combinatie van de verschillende modellen het beste compromis: Bilaterale overeenkomst tussen BRPsource/Leverancier en FSP moet altijd mogelijk zijn om de vrije, commerciële markt zoveel mogelijk zijn rol te laten spelen; Indien ze echter niet tot een overeenkomst komen, is er een standaard, modelcontract volgens het centrale settlement model om op terug te vallen. Tot nu toe denkt VREG denkt dat dit de beste combinatie geeft omdat: Dit de principes zijn die de Europese regulator ACER voorstelt en er best zoveel mogelijk wordt gealigneerd met het Europese niveau; Het tot nu toe de enige manier is om de confidentialiteit te garanderen van de gegevens en om eerlijke concurrentie tussen BRP’s en onafhankelijke BSP’s te geven. Het gebaseerd is op de werking van de bestaande leveranciersmarkt en de implementatie beperkter kan blijven dan in het lokale settlement model; Het lokale settlement model in andere landen reeds geïmplementeerd werd, maar moeilijkheden ondervindt (voorbeeld Frankrijk). VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Rol van Netbeheerder in flexibiliteit Neutrale databeheerder & marktfacilitator Bewaken operationele veiligheid Systeembeheer VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Traditionele rol DSO Energiedecreet Art. 4.1.6: Aanleg & onderhoud van het distributienet Beheer, uitbating & bewaking van de operationele veiligheid van het distributienet Verlenen van toegang & aansluiting op het distributienet Faciliteren van de leveranciersmarkt: Beheer toegangsregister Metering & ter beschikking stellen meetgegevens VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Nood aan neutrale marktfacilitator & databeheerder voor flexibiliteit op distributienet Bewaren & informeren over confidentiële & commercieel gevoelige gegevens kan niet gebeuren door partijen die elkaar beconcurreren, terwijl er wel nood is aan communicatie & facilitering. Deze neutrale, derde partij moet opereren onder een aantal strikte, gereguleerde voorwaarden. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Basisvoorwaarden voor neutrale databeheerder in de flex markt (1/2) Databeheerder moet onafhankelijk zijn van andere spelers in de energiemarkt. Databeheerder mag op geen enkele manier de rol van producent, leverancier, FSP, aggregator of andere op zich nemen. De databeheerder moet de confidentialiteit & privacy van de gegevens van de netgebruiker bewaren en beschermen. Voor elke opvraging van elke vorm van data door gelijk welke partij moet de toestemming van de eindgebruiker door een mandaat gegeven worden. De databeheerder mag de data die hij beheert niet gebruiken voor commerciële doeleinden (zowel voor zichzelf of om data door te verkopen aan derde partijen). Alle taken & diensten moeten uitgevoerd worden op een transparante & auditeerbare wijze. Principes van werking en alle procedures moeten beschikbaar zijn op een website met gelijke tarieven voor alle marktpartijen. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Basisvoorwaarden voor neutrale databeheerder in de flex markt (2/2) Toegang tot de data en de kwaliteit van de service moet dezelfde zijn voor alle partijen: Er moet speciale aandacht besteed worden dat ook nieuwe, niet-traditionele partijen op een niet-discriminerende en niet-beperkende wijze behandeld worden. De netgebruiker moet op elk moment zijn data kunnen inkijken. Basisvoorwaarden moeten verankerd worden in de reglementering. Hoofdtaken databeheerder: beheer van het flex toegangsregister en het flex activatieregister VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Voorkeur voor het DSO data mgt-model voor flex markt distributienet onder strikte voorwaarden Meerdere databeheerders is geen efficiënte optie; Een monopolistische activiteit die gevoelige en commercieel interessante gegevens verwerkt, is best een gereguleerde activiteit om misbruik te voorkomen; Een neutrale en onafhankelijke partij die een aantal informatie & settlement taken uitvoert is essentieel om een goede werking van de flexibiliteitmarkt te kunnen garanderen voor alle deelnemende partijen. DSO voert deze processen & taken reeds uit voor de leveranciersmarkt. Initiatief van uniek platform (Atrias) is reeds lopende. Enige, andere mogelijkheid is de oprichting van een volledige, nieuwe speler VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Bewaken van operationele veiligheid Rol van de netbeheerder in flexibiliteit Bewaken van operationele veiligheid VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Prekwalificatie door netbeheerder Aangepast Prekwalificatie door netbeheerder Netbeheerder heeft als hoofdtaak de operationele veiligheid van zijn net te bewaken. Daarom heeft de netbeheerder het recht, maar niet de plicht om voor elke vorm van Flexibiliteit (zie definitie) tijdelijke limieten te stellen in zijn net onder de volgende voorwaarden: De limitering kan enkel voor een tijdelijke periode zijn; De netbeheerder doet dit op een niet-discriminatoire & transparante manier; De limitering is altijd gebaseerd op duidelijke, technische argumenten die vastgelegd zijn in technische voorschriften die openbaar raadpleegbaar zijn; De motivatie van de limitering wordt meegedeeld aan de FSP en de netgebruiker;  Steeds mogelijkheid om klacht in te dienen bij regulator volgens standaardprocedure, indien vermoeden onrechtmatig gebruik van recht of niet respecteren procedure door netbeheerder. Regulator heeft bemiddelings-en beslechtingsrol. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Prekwalificatie door netbeheerder Aangepast Prekwalificatie door netbeheerder Momenteel gebeurt deze limitering onder vorm van een Network Flexibility Study ex-ante en enkel voor bepaalde flex producten. Het creëren van een level-playing field vereist dat dit voor alle vormen van Flexibiliteit zou gebeuren. Inspanningen zijn reeds geleverd, maar VREG vindt dat verdere stappen moeten ondernomen worden om de NFS-studie zo eenvoudig en vlot mogelijk te doen verlopen: Zo kort mogelijke doorlooptermijn; Duidelijke beschrijving criteria, proces en definities in het aansluitingscontract; Op langere termijn moet de NFS vervangen worden door een “traffic light approach”: Ontwikkeling van gekleurde “congestiezones” waar een flex activatie tijdelijk niet mogelijk is aangeduid door een kleur; Ideaal: Een traffic light (go/no-go) voor elke activatie van flex in quasi real-time VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Oproep VREG LT visie Actief Netwerk Management Aangepast Oproep VREG LT visie Actief Netwerk Management VREG beseft dat het technologisch niet eenvoudig is om dit snel te implementeren. Maar VREG wil de netbeheerders en vooral de DNB’s oproepen om een stappenplan en lange termijn visie voor te leggen in de loop van 2016 hoe en in welke tijdshorizon een actief netwerk management kan gerealiseerd worden: Dit stappenplan kan verschillend tussenfasen bevatten met voorlopige maatregelen en oplossingen. VREG hoopt dat deze de stakeholder acceptatie zal helpen verhogen, indien de netbeheerders meer inzicht geven in de obstakels die ze moeten overkomen om een actief netwerk management te realiseren en welke stappen voorwaarts er in de tussentijd er kunnen gezet worden. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Systeembeheer Rol van de netbeheerder in flexibiliteit VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Nieuw Systeembeheer: Kan de DSO zelf flexibiliteit aankopen voor ondersteunende diensten & onder welke voorwaarden ? DSO kan de rol van FRP opnemen en flexibiliteit aankopen (zowel demand response, storage als lokale productie) onder de volgende voorwaarden: DSO mag niet de rol van FSP of aggregator van commerciële flexibiliteit op zich nemen. Het mag zijn rol van neutrale databeheerder en marktfacilitator niet in gevaar brengen en hij mag er ook geen misbruik van maken (controle regulator). Alle aankopen moeten op een transparante, niet-discriminatoire en markt gebaseerd procedures gebeuren (Europese richtlijn) Volgens het regime van de openbare aanbestedingen voor nutsbedrijven (Europese richtlijn) Naast technische karakteristieken van deze Ondersteunende diensten voor de DSO (al in een artikel van het TRDE) zouden ook selectievoorwaarden van de aankoopprocedure, remuneratiemechanismen, activatieprocedures etc. worden vastgelegd in de OS DSO regels, die geconsulteerd worden en goedgekeurd worden door de regulator. Bron: Europese richtlijn 2009/72/EC Art. 25. 5 - Energiedecreet Art. 4.1.6 VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Systeembeheer: Kan DSO opslageen- heden inzetten voor eigen gebruik? Nieuw Systeembeheer: Kan DSO opslageen- heden inzetten voor eigen gebruik? Door de huidige regelgeving wordt dit momenteel niet toegelaten voor de distributienetbeheerder (afhankelijk van interpretatie van productie in het Energiedecreet): EB Art. 4.1.8. § 1. De beheerder van het plaatselijk vervoernet van elektriciteit kan geen andere activiteiten ondernemen voor de productie van elektriciteit dan de productie van elektriciteit die nodig is om zijn taken als netbeheerder goed te kunnen uitoefenen. § 2. Een distributienetbeheerder en zijn werkmaatschappij kunnen geen activiteiten ondernemen inzake de productie van elektriciteit of gas, behoudens de productie van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen en kwalitatieve warmtekrachtkoppeling in productie-installaties waarvan de distributienetbeheerder op 1 oktober 2006 eigenaar is en die op het net van deze distributienetbeheerder aangesloten zijn. ….. De huidige regelgeving is strenger voor de DNB dan voor de TNB. VREG is voorstander om dit aan te passen voor opslageenheden onder strikte voorwaarden. Op Europees vlak is er momenteel geen regelgeving en er ontstaat dus een grijze zone voor opslageenheden. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Systeembeheer: Kan DSO opslageen- heden inzetten voor eigen gebruik? Nieuw Systeembeheer: Kan DSO opslageen- heden inzetten voor eigen gebruik? Redenering via het CEER-framework (zie bijlage)  “grijze zone”: potentieel voor open competitie, maar het kan worden ingezet voor kernactiviteit DSO VREG denkt echter dat dit mogelijk moet zijn onder strikte voorwaarden: Een nieuwe definitie voor opslag die verschillend is van die van productie; Opslageenheden in het bezit van DSO kunnen enkel gebruikt worden voor kernactiviteit DSO (exploitatie van het net/eigen systeembeheer)  Gelijkaardig artikel bestaat reeds in het ED voor Elia DSO moet in een Cost-Benefit Analyse kunnen aantonen dat zelf opslageenheden uitbaten/bezitten voordeliger is voor de maatschappij dan indien hij opslag of flex diensten zou aankopen in een commerciële relatie. Bezit en gebruik van opslageenheid onder striktere regels heeft en onder strikter toezicht staat van de regulator. Bron: CEER. (2015). The future role of the DSO's. Brussel and “Development and regulation of Electricity Storage applications” VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

OS Regels VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Ondersteunende Diensten vandaag Energiedecreet: “Een dienst die nodig is voor de exploitatie van een transmissie- of distributienet” Ondersteunende diensten voor de DNB omvat: de regeling van de spanning en van het reactief vermogen, de compensatie van de netverliezen, de toegang tot de netten waarmee het elektriciteitsdistributienet van de elektriciteitsdistributienetbeheerder gekoppeld is, Congestiebeheer Nieuwe versie TRDE (05/05/15): Art. IV.5.4.1 (2): “De elektriciteitsdistributienetbeheerder stelt de technische specificaties op voor de ondersteunende diensten die hij wenst te verkrijgen en legt die ter goedkeuring voor aan de VREG.“ VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

? Bestaand kader flex Type Flex Wet/Reglement Regels Contracten Balancing & Strategic Reserve TSO Elektriciteitswet/ Federaal Technisch Reglement Balancing Rules/ Strategic Rules ARP Contract CIPU Contract AS - Contract Congestie Mgt, Verliezen, … TSO Elektriciteitswet/ Federaal Technisch Reglement Balancing Rules ARP Contract CIPU Contract Ondersteunende diensten DSO* Energiedecreet/ TRDE ? Aansluiting- /Toegangscontract FSP-DSO Contract Day Ahead/ Intra-Day energiebeurs Elektriciteitswet/ Federaal Technisch Reglement Belpex markt- reglement BPX Contracten ARP Contract VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Introductie OS regels Type Flex Wet/Reglement Regels Contracten Balancing & Strategic Reserve TSO Elektriciteitswet/ Federaal Technisch Reglement Balancing Rules/ Strategic Rules ARP Contract CIPU Contract AS - Contract Congestie Mgt, Verliezen, … TSO Elektriciteitswet/ Federaal Technisch Reglement Balancing Rules ARP Contract CIPU Contract Ondersteunende diensten DSO* Energiedecreet/ TRDE OS regels Aansluiting- /Toegangscontract FSP-DSO Contract Day Ahead/ Intra-Day energiebeurs Elektriciteitswet/ Federaal Technisch Reglement Belpex markt- reglement BPX Contracten ARP Contract VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT

OS DSO Regels Aangepast Proces: Ondersteunende diensten voor de DNB* moeten vastliggen volgens een gereguleerde methode: Basiskader en proces liggen vast in Energie Decreet/TRDE; Document naar analogie van Balancing Regels dat principes & organisatie, alsook proces van aankoop vastlegt over: Ondersteunende Diensten voor de DNB Flexibele Toegang tot het Distributienet Proces: Zowel netbeheerders, als VREG op eigen voorstel of op vraag van marktpartijen kunnen initiatief nemen tot wijziging regels; Stakeholdersoverleg voor significante wijzigingen door DNB; Opstelling/Wijziging tekst door netbeheerders Publieke consultatie van 6 weken door netbeheerder van de marktpartijen van elke significante verandering (4 weken voor kleine wijzigingen) Beslissing + optioneel consultatie Beslissing VREG (3 weken) Details, procedures en unieke situaties worden vastgelegd in de contracten (aansluitingscontract, toegangscontract,…) *Voor het plaatselijk vervoersnet moet dit gelijkaardig geregeld worden voor de onderwerpen die onder de gewestelijke bevoegdheid vallen. . VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

OS DSO Regels Redenering: Er is nog veel evolutie mogelijk, die vraagt om een snelle adaptatie van het reglementaire kader; Aanpassingen van wet en TRDE/TRPV nemen meestal 1-2 jaar in beslag van eerste formulering tot inwerkingtreding (publicatie staatsblad)  OS DSO regels zijn goed compromis om netbeheerders sneller voorstellen te kunnen laten doen voor dit onderwerp en tegelijk de betrokkenheid van de marktpartijen en een goed regulatoir overzicht te behouden VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT

Plaatselijk vervoersnet Nieuw Plaatselijk vervoersnet Van de voorgaande voorstellen zijn de volgende ook van toepassing voor het plaatselijk vervoersnet volgens VREG: Definities Rechten & plichten FSP Modaliteiten neutrale databeheerder Bepalingen bewaken van operationele veiligheid Bepalingen (sub)metering OS Regels met scope onderwerpen binnen gewestelijke bevoegdheid; . VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT

Gesloten distributienet Nieuw Gesloten distributienet Netgebruikers uit gesloten distributienetten moeten dezelfde rechten hebben volgens dezelfde basisprincipes om deel te nemen aan flexibiliteit als netgebruikers rechtstreeks aangesloten op het distributienet of het plaatselijk vervoersnet; Specifieke artikels om deze algemene basisprincipes te respecteren zullen worden opgenomen in de herziening van het technisch reglement, maar vallen buiten scope van dit advies. . VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT

Nieuw Conclusie: waar zijn veranderingen nodig in regelgeving voor deel A (high-level) Energiedecreet of Energiebesluit Toevoeging Definities Aanpassingen om nieuwe rollen te verankeren van FSP, DSO,… Bepalingen voor facilitatie van flexibiliteit in het marktmodel Proces van OS regels Technische Reglementen: Operationele veiligheid: Recht op het stellen van tijdelijke limieten Bepaling rond (sub) metering van flexibiliteit Processen, datastromen, rechten & plichten van verschillende rollen voor settlement & dataverkeer bij flexibiliteit VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Dank voor uw aandacht http://www.vreg.be

Bijlage VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT

Nieuw CEER framework voor bepaling of DSO een nieuwe activiteit mag uitvoeren VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT

Nieuw CEER framework voor bepaling of DSO een nieuwe activiteit mag uitvoeren Als er concurrentie in een markt ertoe instaat om tot een efficiënt resultaat te komen, zou het geen DSO-activiteit moeten zijn, omdat de DSO een gereguleerd monopolie is. Als er daarom potentieel is voor open competitie in een markt in een (nieuwe) activiteit dan: Standaard: Mag de DSO er in het geheel niet aan deelnemen. Tenzij het een activiteit is te bezien als een kernactiviteit strict gelieerd aan de exploitatie van het distributienet; In alle andere gevallen mag hij de activiteit toch uitvoeren in een “grijze zone” onder de voorwaarden dat: Er een duidelijke en specifieke justificatie is al dan niet gebaseerd op een “cost-benefit analysis” (bijvoorbeeld door schaalgrootte) Er strictere regulatoire controle en regels zijn; VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT

Hoofdmeter & Submeter TSO/DSO Grid Bron: Elia presentatie TF Balancing VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT

Headmetering & Submetering Alle (sub)meters gebruikt voor Flexibiliteit moeten voldoen aan technische meetvereisten vastgelegd in het TRDE/TRPV. Bestaande meters die voldoen aan de meetvereisten mogen gebruikt worden door middel van submeteroplossing. Technische voorschriften van de submeteroplossingen worden vastgelegd door Synergrid in een C8-document. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Huidig standpunt VREG Hoofdmeter op het toegangspunt blijft de referentie voor de factuur in het leveranciersmodel. Submeteringoplossingen (bestaan naast elkaar): Levering, installatie en onderhoud van submeter door DNB Levering door DNB, installatie & onderhoud door derde partij onder voorwaarden; Levering, installatie en onderhoud van submeetinrichting door derde partij, maar datalogger of ander apparaat wordt geïnstalleerd door DNB. IT-oplossing voorzien door de DNB; Via submeteroplossingen komt meteringdata bij netbeheerder, die minimum (sub)meteringdata valideert voor flex op het DNB-net, opslaat en doorgeeft aan derden indien een mandaat werd gegeven door DNG. Bron: EG3 Report: Regulatory Recommendations for the Deployment of Flexibility (Jan 2015) VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKTRICITEITS- EN GASMARKT

Belangrijkste bronnen Nieuw Belangrijkste bronnen Atrias - Project Flex Market. (2014). Flexibiliteit in het Belgische elektriciteitsdistributienet: Consolidatienota. Atrias. CEDEC, EDSO, ENTSOE, Eurelectric, GEODE. (2015). General Guidelines for reinforcing the cooperation between TSOs and DSOs. CEER. (2014). CEER Advice on Ensuring Market and Regulatory Arrangements help deliver Demand-Side Flexibility. Brussel: CEER. CEER. (2015). The future role of the DSO's. Brussel: Council of European Energy Regulators. Commission Wallone pour l'Energie. (2015). Les modalités de calcul et de mise en oeuvre de compensation financière . Namur. CREG. (2016). Studie: de middelen die moeten worden toegepast om de toegang tot vraagbeheer te faciliteren". Brussel: Commissie voor de regulering van electriciteit en gas. CWaPE. (Octobre 2015). Les modalités de calcul et de mise en oeuvre de la compensation financière. Namur: Commission Wallone pour l'Energie. Ecofys, T. S. (2015). Study on the effective integration of Distributed Energy Resoursers for providing flexibility to the electricity system. Brussel: European commission. ENTSO-E. (2015). Market Design for Demand Side Response. Brussels: ENTSO-E Policy Paper. Eurelectric. (2013). Active Distribution System Management: a key tool for the smooth integration of distributed generation. Union of the Electricity Industry - EURELECTRIC. European Commission. (n.d.). The future role and challenges of Energy Storage. Brussels: DG ENER Working Paper. EvolvDSO. (2015). D1.2 - Evaluation of current market architectures and regulatory frameworks and the role of DSO's. Energyville. EvolvDSO project. (2015). D1.4 Assessment of future market architectures and regulatory frameworks. Energyville. FEBEG. (2015). Congestion management on the Distribution grid by curtailment of generation. Brussels. FORBEG. (2014). Rapport van de 4 energieregulatoren met betrekking tot de aanpassing van het regelgevend kader voor het vraagbeheer. FORBEG. Mckinsey. (March 2015). Commercialisation of Energy storage in Europe. Ofgem. (September 2015). Making the electricity system more flexible and delivering the benefits for consumers. London: Ofgem. REserviceS project. (2014). Economic grid support services by wind and solar PV: Final report. EWEA. Ruff, L. E. (2002). Economic Principles of Demand Response in Electricity. Washington: Edison Electric Institute. SEDC. (2015). Mapping Demand Response in Europe Today . Smart Grid Taskforce: EG3. (2015). Regulatory Recommendations for the Deployment of Flexibility. Smart Grid Taskforce. THINK. (2012). Electricity Storage: how to facilitate its deployment and operation in the EU. European University Institute. THINK. (2013). From Distribution Networks to Smart Distribution Systems: Rethinking the Regulation of European Electricity DSO's. European University Institute. VREG. (2013). Advies met betrekking tot de implementatie van de Europese Energie-efficiëntie Richtlijn. Brussel: Vlaamse Regulator van de Electriciteits- en Gasmarkt. VREG • VLAAMSE REGULATOR VAN DE ELEKRICITEITS- EN GASMARKT