3/4 vmbo Bronnen van energie §11-14

Paragraaf 11: Energie in Brazilië Brazilië is een van de zogenaamde BRIC-landen. De andere drie zijn Rusland India China BRIC-landen hebben als kenmerken: - grote landen - opkomende economieën Aan de exportproducten van Brazilië kun je zien dat dit geen arm land is, maar ook nog niet tot de echt rijke landen hoort door: niet echt arm: niet echt rijk: exporteren ook veel industrieproducten zoals staal en chemische producten exporteren nog veel grondstoffen zoals suiker en koffie

Het economisch hart van Brazilië Het economisch hart van Brazilië ligt in gebied . D A De regio São Paulo is het belangrijkste industriële centrum van het land. We noemen São Paulo met zijn vele universiteiten en onderzoeksinstituten ook wel een C B technopool. D Het minst ontwikkelde deel van het land is gebied . A De Amazoneregio kan wel een belangrijke leverancier worden van: grondstoffen zoals hout duurzame energie uit waterkracht olie en gas

Rijden op suiker Brazilië heeft een zeer geschikt klimaat voor de teelt van suikerriet. Suikerriet wordt vooral gebruikt voor de productie van: veevoer suiker bio-ethanol Bio-ethanol noemen we een biobrandstof omdat de brandstof afkomstig is van een landbouwgewas.

Brazilië, een energiek land In Brazilië wordt in drie soorten centrales elektriciteit opgewekt: waterkrachtcentrales kerncentrales thermische centrales Hiervan zijn de het minst duurzaam omdat zij: thermische centrales uitputbare energiebronnen gebruiken; het milieu vervuilen.

Energieconsumptie per hoofd Per hoofd van de bevolking gebruiken de Brazilianen meer / minder energie dan de Nederlanders. Dat kun je wel / niet aflezen in deze grafiek. Brazilianen gebruiken minder energie dan Nederlanders omdat zij armer zijn dan de Nederlanders.

Hulp vanuit de oceaan Brazilië wordt steeds minder afhankelijk van olie-import door winning van olie en gas voor de kust. Door de vondst is de hernieuwbare / uitputbare energievoorraad sterk toegenomen / afgenomen.

Oliewinning in de oceaan Wat is de rol van deze laag in het ontstaan van winbare olielagen? Afdeklaag die voorkomt dat de olie ontsnapt. Wat is de rol van deze laag in het ontstaan van winbare olielagen? Dit is het poreuze gesteente waarin de olie zich ophoopt.

Honger naar energie stijgt B Vergelijk de twee figuren. In figuur A / B zit een fout. De fout is dat in de legenda waterkracht en andere hernieuwbare bronnen zijn omgedraaid.

Honger naar energie stijgt Ongeveer 50% / 63% / 36% van de Braziliaanse energieconsumptie is duurzaam. De belangrijkste duurzame bron is waterkracht. Een nadeel van deze energie bron is wel de aantasting van het milieu door de aanleg van stuwdammen en stuwmeren.

Belo Monte mega-dam De Braziliaanse overheid wil nog meer elektriciteit gaan opwekken met waterkracht. Op het programma staat de aanleg van een mega-dam in een zijrivier van de Amazone. Daar zitten voordelen aan maar ook nadelen. Bekijk het videofragment en let op de voor- en nadelen van deze dam. Voordelen dam Nadelen dam

Belo Monte mega-dam De Braziliaanse overheid wil nog meer elektriciteit gaan opwekken met waterkracht. Op het programma staat de aanleg van een mega-dam in een zijrivier van de Amazone. Daar zitten voordelen aan maar ook nadelen. Voordelen dam Nadelen dam Levert schone energie voor economie. Tropisch bos wordt gekapt of komt onder water te staan. Brengt meer welvaart in arme streek. 50.000 mensen moeten hun dorp verlaten. Bouw dam schept werk. Traditionele samenleving bedreigd.

Paragraaf 12 : energie in Zuidoost- Brazilië

Itaipu-dam I Waterkracht De Itaipu-dam ligt in het zuidoosten van Brazilië. Hier liggen de meeste waterkrachtcentrales. Hoe komt dat? Tip: gebruik ook het kaartje! Bergachtig > veel snel stromende rivieren. Dichtbij economisch hart van Brazilië. Dichtbij dichtbevolkt gebied.

Hulp uit het noorden Welke twee ontwikkelingen zie je tussen nu en 2020? Er worden veel meer waterkrachtcentrales gebouwd in Amazonegebied. Energie wordt vanuit het noorden naar het economisch hart vervoerd.

B C D A A B II Fossiele energie Op welke plek bouwt de Braziliaanse overheid een nieuwe olieraffinaderij: A, B, C of D? Waarom daar? Noem drie redenen! A B Aan de kust. Dichtbij olieveld voor de kust. Dichtbij gebied dat veel energie nodig heeft.

III Bio-ethanol Beschrijf stapsgewijs hoe op de foto energie wordt opgewekt. 1 2 3 Teelt van suikerriet. In de fabriek wordt de suiker omgezet in alcohol. De alcohol wordt omgezet in bio-ethanol, geschikt als benzine.

Elk voordeel heeft zijn nadeel! Suikerriet als grondstof voor energie heeft voordelen maar ook nadelen. Noem een nadeel en gebruik daarbij een begrip uit deze paragraaf. Een nadeel is dat grote stukken landbouwgrond gebruikt worden voor de teelt van suikerriet. Dat gaat ten koste van ander landbouwgewassen. Dat noemen we verdringing.

Dringen geblazen De opkomst van suikerriet als grondstof voor de brandstof bio-ethanol leidt tot verdringing van andere landbouwgewassen. Maar wie wordt nog meer verdrongen? De verbouw van suikerriet gebeurt vaak door grote bedrijven zoals je op de foto ziet. Kleine boeren moeten daar voor wijken. Er vindt concurrentie om de ruimte plaats.

Overlast. De groei van bio-ethanol leidt dus tot concurrentie om de ruimte en verdringing van vooral kleine boeren. Op de foto zie je nog een andere groep die last kan hebben van de verwerking van suikerriet tot bio-ethanol. Wie wordt hier bedoeld? De inwoners van het dorp vlakbij hebben last van stank en luchtvervuiling.

Paragraaf 13 : duurzaam Brazilië

Duurzaam? Ja graag ! De Braziliaanse overheid probeert het gebruik van duurzame energiebronnen te stimuleren. Welke maatregel zie op deze twee foto’s? Hout gebruiken als energiebron (biomassa), maar tegelijkertijd bossen aanplanten. Welke andere maatregelen zijn goed voor de duurzaamheid? Pijpleidingen i.p.v. tankwagens Bio-ethanol Gebruik waterkracht stimuleren Windmolenparken bouwen

Kringloop Je ziet dat het gebruik van hout als energiebron hier in een kringloop zit. Leg in vier stappen uit hoe dat werkt en begin bij A. A OB 3 4 VMBO H II Bos wordt gekapt. Hout wordt gebruikt als brandstof voor energiecentrale. De centrale stoot kooldioxide uit. Nieuw bos wordt aangeplant en dat legt de kooldioxide weer vast. 23

Windkracht Windenergie komt in Brazilië nog weinig voor. Toch heeft het land veel mogelijkheden voor windenergie . Hoe zie je dat op de kaart? Rio Grande do Norte Brazilië heeft een hele lange kustlijn en aan zee waait het harder en vaker. Zoek op de kaart de regio Rio Grande do Norte. Volgens deskundigen heeft juist het gebied rond Belém veel mogelijkheden om windenergie op te wekken. Waarom? Rio grande do norte invoegen i beeld In dit kustgebied waait het altijd. 24

Landverdeling in Brazilië Bio-ethanol rukt op Het gebruik van bio-ethanol neemt toe. Welk bodemgebruik zal daardoor toenemen? Suikerriet Hoe kan dat zonder aantasting van het milieu? Door meer suikerriet op het bouwland te telen en niet door bos te gaan kappen. Landverdeling in Brazilië

Suikerriet in cijfers Welke stellingen over de tabel zijn waar? A Het gebied met suikerriet wordt steeds groter. B De productiviteit per hectare daalt. C Eén ton suikerriet levert steeds meer suiker op. D De suikerproductie per hectare neemt toe. oogstjaren 2000 2004 2007 Suikerrietproductie(miljoen tonnen) 326 416,9 483,8 Oogstoppervlak(miljoen hectare) 4,8 5.6 6,5 Productie(tonnen per hectare) 67,9 73,9 74,4 Suikerproductie(miljoen ton) 16 26,6 29,2 Alcoholproductie(miljard liter) 10,5 15,2 18,8

Suikerriet in cijfers Welke stellingen over de tabel zijn waar? Stellingen die waar zijn. A Het gebied met suikerriet wordt steeds groter. C Eén ton suikerriet levert steeds meer suiker op. D De suikerproductie per hectare neemt toe. oogstjaren 2000 2004 2007 Suikerrietproductie(miljoen tonnen) 326 416,9 483,8 Oogstoppervlak(miljoen hectare) 4,8 5.6 6,5 Productie(tonnen per hectare) 67,9 73,9 74,4 Suikerproductie(miljoen ton) 16 26,6 29,2 Alcoholproductie(miljard liter) 10,5 15,2 18,8

CO2-neutraal A Onder deze tekening staat: ‘Biomassa is CO2-neutraal‘. Leg dat uit met behulp van de tekening. Start bij A. suikerriet wordt verwerkt in een ethanol-fabriek tot alcohol; de alcohol wordt omgezet in benzine; de auto rijdt op bio-ethanol en stoot CO2 uit; suikerriet groeit en legt daarbij door de fotosynthese CO2 vast en produceert zuurstof.

Strijd om de ruimte. De tekening gaat over de teelt van soja. Leg met de behulp van de tekening uit dat de teelt hiervan tot verdringing leidt. Er is meer grond nodig. Daarvoor wordt bos/natuurgebied verdrongen. Men zegt wel dat rijke landen milieuproblemen op het bordje van arme landen leggen. Hoe zie je dat op de tekening? De soja wordt gebruikt in de rijke landen, terwijl Brazilië blijft zitten met de milieuaantasting.