Personenschade in het aansprakelijkheidsrecht anno 2015 Hoe staan we ervoor? Personenschade in het aansprakelijkheidsrecht anno 2015 Hoe staan we ervoor? Ton Hartlief Zeist 8 oktober 2015

‘Het is wel mooi geweest!’

‘Het is te ingewikkeld geworden allemaal’ ‘Het is te ingewikkeld geworden allemaal’ ‘omkeringsregels, proportionele aansprakelijkheid, verlies van een kans’ ‘omkeringsregels, proportionele aansprakelijkheid, verlies van een kans’ Lawyers paradise Lawyers paradise hoogtepunt voor letselschadeadvocaten en belangenbehartigers hoogtepunt voor letselschadeadvocaten en belangenbehartigers aansprakelijkheidsrecht heeft langste tijd gehad; No Fault-systemen hebben de toekomst aansprakelijkheidsrecht heeft langste tijd gehad; No Fault-systemen hebben de toekomst ‘straks geen belangenbehartigers meer…’ ‘straks geen belangenbehartigers meer…’

Een heel ander geluid uit Amstelveen Een heel ander geluid uit Amstelveen

‘Het kan nog veel mooier!’ ‘Het kan nog veel mooier!’ ‘Think Rehab!’ ‘Think Rehab!’ paradigmashift aanstaande paradigmashift aanstaande van vergoeden van schade naar faciliteren herstel met schadevergoeding als sluitpost van vergoeden van schade naar faciliteren herstel met schadevergoeding als sluitpost minder focus op zak met geld; meer op herstel minder focus op zak met geld; meer op herstel ‘herstelgerichte dienstverlening’ ‘herstelgerichte dienstverlening’ we schrijven geschiedenis we schrijven geschiedenis

Beste wat slachtoffers kan overkomen … hoogste vergoedingsniveau hoogste vergoedingsniveau volledige vergoeding vermogensschade volledige vergoeding vermogensschade concrete begroting concrete begroting smartengeld smartengeld Hof Arnhem-Leeuwarden 12 mei 2015, GHARL:2015:3369 X/St. Antonius Nieuwegein Hof Arnhem-Leeuwarden 12 mei 2015, GHARL:2015:3369 X/St. Antonius Nieuwegein aandacht voor emotionele behoeften aandacht voor emotionele behoeften én voor anti-therapeutische werking van aansprakelijkheidsrecht én voor anti-therapeutische werking van aansprakelijkheidsrecht

Stemt praktijk tot tevredenheid? selectie aan de poort selectie aan de poort wie valt er in de prijzen? wie valt er in de prijzen? systeem of willekeur? systeem of willekeur? loterij? loterij? Rb. Overijssel 21 mei 2014, RBOVE:2014:3424 Rb. Overijssel 21 mei 2014, RBOVE:2014:3424 Hof Arnhem-Leeuwarden 19 mei 2015, GHARL:2015:3531 Hof Arnhem-Leeuwarden 19 mei 2015, GHARL:2015:3531 en de anderen? en de anderen? roemloos bestaan? roemloos bestaan? nog steeds veel nullen op het rekest nog steeds veel nullen op het rekest Rb. Overijssel 30 maart 2015, RBOVE:2015:1550 Rb. Overijssel 30 maart 2015, RBOVE:2015:1550 ene regime is andere niet ene regime is andere niet

Letsel in context: werelden van verschil verkeer: art. 6:162 BW of art. 185 WVW? verkeer: art. 6:162 BW of art. 185 WVW? eigen schuld-regels eigen schuld-regels medische sfeer: foutaansprakelijkheid medische sfeer: foutaansprakelijkheid basale voorwaarden problematisch basale voorwaarden problematisch tegemoetkomingen in wetgeving en rechtspraak tegemoetkomingen in wetgeving en rechtspraak arbeid: art. 7:658 of 7:611 (1) of 7:611 (2) of… arbeid: art. 7:658 of 7:611 (1) of 7:611 (2) of… beroepsziekte is geen arbeidsongeval beroepsziekte is geen arbeidsongeval particuliere sfeer: ‘osvo’ is de regel particuliere sfeer: ‘osvo’ is de regel sport en spelverhoogde drempel, ‘osvo’ is regel sport en spel: verhoogde drempel, ‘osvo’ is regel rampen en incidenten: rampen en incidenten: AR geeft niet thuis

Eenmaal binnen… … is de opdracht eenvoudig … is de opdracht eenvoudig ‘ herstel in de oude toestand’ ‘ herstel in de oude toestand’ HR NJ 2009, 387 Rijnstate/Reuvers HR NJ 2009, 387 Rijnstate/Reuvers volledige vergoeding vermogensschade plus smartengeld volledige vergoeding vermogensschade plus smartengeld in de praktijk brengen wij twee lijnen in beeld in de praktijk brengen wij twee lijnen in beeld trekken wissel op de toekomst trekken wissel op de toekomst verleden als ankerpunt verleden als ankerpunt we noemen het concrete begroting … we noemen het concrete begroting … virtuele werkelijkheid virtuele werkelijkheid handjeklap; rekenrente handjeklap; rekenrente zak met geld zak met geld en daarmee verdwijnt slachtoffer uit het zicht … en daarmee verdwijnt slachtoffer uit het zicht …

Een eenvoudige opdracht!? ‘herstel in de oude toestand’ ‘herstel in de oude toestand’ gat in vermogen, schade aan een mens gat in vermogen, schade aan een mens verlies op vele fronten verlies op vele fronten werk werk thuis thuis vrije tijd vrije tijd persoonlijke ontwikkeling persoonlijke ontwikkeling Hof Arnhem 28 maart 2006, LJN:AV9120

Slachtoffers van vandaag niet van gisteren welvaart en welzijn welvaart en welzijn relatief hoge levensstandaard relatief hoge levensstandaard hoge verwachtingen en eisen hoge verwachtingen en eisen herstel van verlies op meerdere fronten herstel van verlies op meerdere fronten wat is de inzet? wat is de inzet? arbeidsreïntegratie: herstel inkomen arbeidsreïntegratie: herstel inkomen resocialisatie: wat moet eiser weer kunnen? resocialisatie: wat moet eiser weer kunnen? vrije tijd, vakantie, sport, hobbies vrije tijd, vakantie, sport, hobbies ‘en anders verkoop je toch gewoon de boot?’ ‘en anders verkoop je toch gewoon de boot?’ rehabilitatie? rehabilitatie?

Wat bedoelen we daarmee? méér dan alleen vergoeding van financieel nadeel méér dan alleen vergoeding van financieel nadeel niet meteen inzetten op financiële vergoeding niet meteen inzetten op financiële vergoeding breed op te vatten herstel breed op te vatten herstel fysiek, praktisch, psychologisch, emotioneel, sociaal fysiek, praktisch, psychologisch, emotioneel, sociaal algemene en specifieke ondersteuning algemene en specifieke ondersteuning schadevergoeding in natura schadevergoeding in natura evt. kosten dienstverlening door derden evt. kosten dienstverlening door derden praktische hulp en advies; care; caremanagement praktische hulp en advies; care; caremanagement regie (ontzorgen); coaching (eigen vermogen) regie (ontzorgen); coaching (eigen vermogen) ‘uit de wind houden’; cursus parachutespringen!? ‘uit de wind houden’; cursus parachutespringen!?

Enigszins vaag en ongrijpbaar schadevergoeding in natura? schadevergoeding in natura? praktische noden en behoeften? praktische noden en behoeften? ontzorgen? ontzorgen? ‘nieuwe’ kosten of gewoon niet eerder geprobeerd? ‘nieuwe’ kosten of gewoon niet eerder geprobeerd? reeds nu vergoedbaar? reeds nu vergoedbaar? art. 6:96 lid 2 sub a: kosten ter beperking van schade art. 6:96 lid 2 sub a: kosten ter beperking van schade of gewoon direct art. 6:95 jo. 6:96 lid 1? of gewoon direct art. 6:95 jo. 6:96 lid 1? zijn praktische noden vergoedbare schade? zijn praktische noden vergoedbare schade? steeds redelijkheid beslissend steeds redelijkheid beslissend keuze, geen noodzaak keuze, geen noodzaak (on)gebruikelijkheid? (on)gebruikelijkheid? redelijke verwachting; professionaliteit; indicatie redelijke verwachting; professionaliteit; indicatie

Op zoek naar houvast vergoeding kosten alternatieve geneeswijzen!? vergoeding kosten alternatieve geneeswijzen!? oudere slachtoffers met letsel oudere slachtoffers met letsel hulp vaak urgenter dan geld; ernstige ontwrichting hulp vaak urgenter dan geld; ernstige ontwrichting maken kosten al snel redelijk? maken kosten al snel redelijk? mogelijk hoge kosten maar welke opbrengst? mogelijk hoge kosten maar welke opbrengst? schade niet alleen in financiële zin schade niet alleen in financiële zin ook andere nadelige gevolgen ook andere nadelige gevolgen ernstige ontwrichting dagelijks leven; evt. met gezondheidsverlies ernstige ontwrichting dagelijks leven; evt. met gezondheidsverlies schadepost in zin van art. 6:95 jo. 6:96 lid 1 schadepost in zin van art. 6:95 jo. 6:96 lid 1

Maar gaat het niet verder? echt loskomen van ‘herstel’ en ‘terugkeer in oude toestand’? echt loskomen van ‘herstel’ en ‘terugkeer in oude toestand’? richten op terugkeer in de samenleving richten op terugkeer in de samenleving benutten aanpassingsvermogen benutten aanpassingsvermogen zelfontplooiing in ‘nieuwe’ toestand zelfontplooiing in ‘nieuwe’ toestand faciliteren en financieren nieuw leven faciliteren en financieren nieuw leven ‘wat nu?’ in plaats van ‘wat anders?’ ‘wat nu?’ in plaats van ‘wat anders?’ groeiende aandacht en steun in doctrine groeiende aandacht en steun in doctrine

Dat is fundamenteel gemakkelijk gezegd gemakkelijk gezegd faciliteren en financieren van nieuw leven faciliteren en financieren van nieuw leven zelfontplooiing in de ‘nieuwe’ situatie zelfontplooiing in de ‘nieuwe’ situatie hoe doen we dat? hoe doen we dat? kader van klassieke schade vergoeden ontbreekt kader van klassieke schade vergoeden ontbreekt ‘redelijkheid’ beslissend? ‘redelijkheid’ beslissend? consequenties voor lump sum/periodiek betalen? consequenties voor lump sum/periodiek betalen? is een keuzemodel denkbaar: evt. aanspraak op een echte zak met geld? is een keuzemodel denkbaar: evt. aanspraak op een echte zak met geld? wat bepaalt dan de omvang? wat bepaalt dan de omvang?

Vloeken in de kerk? schadevergoeding zwaar getroffen zeer jonge kinderen schadevergoeding zwaar getroffen zeer jonge kinderen verlies arbeidsvermogen? verlies arbeidsvermogen? hoe bepalen we dat en wat heeft het voor zin? hoe bepalen we dat en wat heeft het voor zin? moedige rechters moedige rechters GEA Nederlandse Antillen NJ 1973, 314 GEA Nederlandse Antillen NJ 1973, 314 Rb. Zwolle VR 1995, 203 Rb. Zwolle VR 1995, 203 financieel waarborgen verzorging en verpleging op niveau financieel waarborgen verzorging en verpleging op niveau zelfontplooiing in nieuwe situatie zelfontplooiing in nieuwe situatie art. 6:97 geeft ruimte art. 6:97 geeft ruimte HR NJ 2006, 606 Wrongful life HR NJ 2006, 606 Wrongful life Hof van Cassatie 14 november 2014, C N/1 Hof van Cassatie 14 november 2014, C N/1 ‘restoration’ maar met ander perspectief ‘restoration’ maar met ander perspectief

Positieve grondhouding, maar … hoe zit het met de hoofdrolspelers? hoe zit het met de hoofdrolspelers? zijn verzekeraars hiervoor te porren? zijn verzekeraars hiervoor te porren? op dossierniveau terug te verdienen? op dossierniveau terug te verdienen? omlaag brengen schadelast? omlaag brengen schadelast? bang voor te hoge verwachtingen bij slachtoffers? bang voor te hoge verwachtingen bij slachtoffers? verlies grip op omvang van vergoedingen? verlies grip op omvang van vergoedingen? en zien belangenbehartigers dit echt zitten? en zien belangenbehartigers dit echt zitten? dief van eigen portemonnaie? dief van eigen portemonnaie? belang bij denken in klassieke schade-termen!? belang bij denken in klassieke schade-termen!?

Positieve grondhouding, maar … kan het over de gehele linie? meerwaarde vooral bij niet-objectiveerbare letsels? ook als slachtoffer er niet voor openstaat? voorkomen opdringen prestaties door de aansprakelijke ‘kom nu toch eens los van die oude situatie!’ lastig te begrenzen; redelijkheid (meerwaarde?) het is ook weer ‘business’ eigen belangen in het geding schadelast omlaag brengen? impact op andere schadecomponenten? verlagende invloed op het smartengeld bijv.?

Positieve grondhouding, maar … klinkt wel wat soft af en toe klinkt wel wat soft af en toe Totale Mens-filosofie Totale Mens-filosofie en toch… en toch… verder ‘optimaliseren’ aansprakelijkheidsrechtelijke route verder ‘optimaliseren’ aansprakelijkheidsrechtelijke route … elders is eerder versobering aan de orde … elders is eerder versobering aan de orde tijdgeest (buiten aansprakelijkheidsrecht althans…) tijdgeest (buiten aansprakelijkheidsrecht althans…) meer nadruk op eigen verantwoordelijkheid!? meer nadruk op eigen verantwoordelijkheid!? efficiency efficiency

Verbreding van het perspectief letsel niet maatschappelijk gegeven dat ‘toevallig’ uitpakt? letsel niet maatschappelijk gegeven dat ‘toevallig’ uitpakt? risico van de menselijke feilbaarheid? risico van de menselijke feilbaarheid? binnen aansprakelijkheidsrecht al willekeurig optreden binnen aansprakelijkheidsrecht al willekeurig optreden thuis, sport, verkeer en arbeid thuis, sport, verkeer en arbeid medische fouten medische fouten geweldsmisdrijven, rampen en incidenten geweldsmisdrijven, rampen en incidenten ‘we hebben toch allemaal personenschade?’ ‘we hebben toch allemaal personenschade?’ en geldt iets heel anders voor diegenen die niet eens binnenkomen? en geldt iets heel anders voor diegenen die niet eens binnenkomen? ook ‘uitrollen’ binnen de sociale zekerheid dus? ook ‘uitrollen’ binnen de sociale zekerheid dus? of dan toch overstappen op ‘bijzondere arrangementen’? of dan toch overstappen op ‘bijzondere arrangementen’?

No Fault-systemen specifieke regelingen voor bepaalde sectoren specifieke regelingen voor bepaalde sectoren verkeersongevallen (België/Frankrijk) verkeersongevallen (België/Frankrijk) arbeidsongevallen (België) arbeidsongevallen (België) medische ongevallen (België/Frankrijk) medische ongevallen (België/Frankrijk) haken en ogen maar ook aantrekkelijke kanten haken en ogen maar ook aantrekkelijke kanten kosten, discussie, gelijke behandeling kosten, discussie, gelijke behandeling bieden zij meer ruimte voor nieuwe benadering? bieden zij meer ruimte voor nieuwe benadering? gemakkelijker praten met ‘eigen’ verzekeraar? gemakkelijker praten met ‘eigen’ verzekeraar? aansprakelijkheidsrecht toch langste tijd gehad? aansprakelijkheidsrecht toch langste tijd gehad?

Man met visie

Bloembergen gelijk opgaande ontwikkelingen als aanleiding gelijk opgaande ontwikkelingen als aanleiding op- en uitbouw sociale welvaartsstaat op- en uitbouw sociale welvaartsstaat uitbouw aansprakelijkheidsrecht uitbouw aansprakelijkheidsrecht complexiteit, technische ontwikkelingen complexiteit, technische ontwikkelingen afschaffing van het ongevallenrecht! afschaffing van het ongevallenrecht! uitbouw sociale zekerheid uitbouw sociale zekerheid systeemkritiek systeemkritiek hoge kosten hoge kosten behoud niet nodig voor preventie; bijrol behoud niet nodig voor preventie; bijrol ongelijke behandeling ongelijke behandeling

De toekomst in 1965 aansprakelijkheidsrecht anno 2015 fier overeind aansprakelijkheidsrecht anno 2015 fier overeind letselschade is ‘big business’ letselschade is ‘big business’ sociale zekerheid kalft juist af! sociale zekerheid kalft juist af! versobering: uitkeringsniveau omlaag versobering: uitkeringsniveau omlaag beperking instroom; uitkeringsvoorwaarden aangescherpt beperking instroom; uitkeringsvoorwaarden aangescherpt afschaffing ongevallenrecht staat niet op agenda afschaffing ongevallenrecht staat niet op agenda ondanks willekeur en ondanks kosten van het systeem ondanks willekeur en ondanks kosten van het systeem instrumentele inzet; geloof in preventie en handhaving instrumentele inzet; geloof in preventie en handhaving aandacht voor verbetering afwikkelingsproces aandacht voor verbetering afwikkelingsproces afstand tot sociale zekerheid steeds groter afstand tot sociale zekerheid steeds groter

Hoe staan we er anno 2015 voor? moeten we inzetten op herstel(gerichte dienstverlening)? moeten we inzetten op herstel(gerichte dienstverlening)? minder snel focussen op financieel nadeel? minder snel focussen op financieel nadeel? eerder kijken naar noden en behoeften? eerder kijken naar noden en behoeften? mens en zijn aanpassingsvermogen centraal stellen ? mens en zijn aanpassingsvermogen centraal stellen ? dit is nog maar het begin dit is nog maar het begin minder ‘wat anders?’ en meer ‘wat nu?’ minder ‘wat anders?’ en meer ‘wat nu?’ vragen en problemen genoeg; weerstand vragen en problemen genoeg; weerstand opnieuw relatieve luxe enkel voor diegenen die de poort van het aansprakelijkheidsrecht binnenkomen? opnieuw relatieve luxe enkel voor diegenen die de poort van het aansprakelijkheidsrecht binnenkomen? Bloembergen had gewoon gelijk Bloembergen had gewoon gelijk schrijven we nu inderdaad geschiedenis? schrijven we nu inderdaad geschiedenis?