Nederlandse literatuur

1. 05.10.2015: Literatuur op het hof: Hendric van Veldeke, Jan van Brabant 2. 12.10.2015: Literatuur in de kerk: Hadewijch, Beatrijs 3. 19.10.2015: Literatuur tussen kerk en stad: Jacob van Maerlant 4. 26.10.2015: Literatuur tussen kerk en stad: Maria-blijscappen 5. 9.11.2015: [Gastcollege dr. Marijke Meijer-Drees, RU Groningen: Gouden Eeuw] 6. 16.11.2015: Literatuur in de stad: De Rederijkers Anthonis de Roovere, Matthijs de Castelijn en Anna Bijns 7. 23.11.2015: Renaissance in gedicht en lied: Jan van der Noot, Wilhelmus, Bredero e.a.

8. 30.11.2015: Gouden Eeuw: Joost van den Vondel 9. 7.12.2015: Gouden Eeuw: Pieter Corneliszoon Hooft 10. 14.12.2015: De emblematiek: Daniel Heinsius, Jacob Cats 11. 21.12.2015: Concettisme en classicisme: Huygens en Nil Volentibus Arduum 12. 04.01.2016: Literatuur in koffiehuizen: Justus van Effen en zijn Hollandsche Spectator 13. 11.01.2016: Verlichting: Hiëronymus van Alphen, Proeve van kleine gedichten voor kinderen 14. 18.01.2016: Sentimentalisme: Rhijnvis Feith en zijn Julia; (Pre)romantiek – Bilderdijk en Staring 15. 25.01.2016: ‘t Is vol van schatten hier! Bezoek aan de Universiteitsbibliotheek

1. De eerste zin in het Nederlands 2. Karel ende Elegast als heldenepos 2. Poëzie van Henric van Veldeke en Jan van Brabant 3. De Mystiek: Hadewijch 4. Beatrijs als mirakelspel 5. De werken van Jacob van Maerlant

Literatuur tussen kerk en stad: Jacob van Maerlant

Jacob van Maerlant (ca. 1230-1300)

Damme

Werken Alexanders geesten (= Fr. Chanson de geste) Der naturen bloeme (= natuurencyclopedie) Rijmbijbel (= scholastiek op rijm) Spieghel Historiael (= wereldgeschiedenis)

Rijmbijbel (bewerking van Historia Scholastica, 1175)

Vader sone heylich gheest Enich god sonder begin Gheeft mi hulpe ende volleest Ende gratie in mijn begin 5 Dat ic vinden moete wort Scone ende rime goet Daer ic bi moghen bringen vort Dat mi hogest leyt in minen moet Maria moeder der ghenaden 10 Moeder der ontfarmicheyt Ghi hebt den menigen beraden Ende ghetroest van sericheyt Helpt mi met uwer bede Dat ic ghewinne den heiligen gheest

Hier na weetmen die waerheit wel So meerde tvolc van israel 3340 Hier na comt exodus Hier na weetmen die waerheit wel So meerde tvolc van israel Wie so drouch in egypte crone Hiet men bi namen faraone 3345 Nempres was des conincs name Dien iosep was so bequame Dien hi sinen droem oec spelde Mar farao hiet hi bi gewelde Die achtende coninc quam daer na do 3350 Ende hiet amonesis farao

Spieghel Historiael Grave Florens, coninc Willems sone, Ontfaet dit werc! Ghi waert de ghone, Die mi dit dede anevaen. Ghenoughet u, wildijt ontfaen Danckelike, so bem ics vro, Ende ic houts mi gepayt also. God geve u leven sonder blame! Ic beghinne in ons Heren name.

Floris V, hrabia Holandii i Zelandii (1254-1296)

Ridderzaal in Den Haag, 1234?

Spieghel Historiael…

Der Naturen bloeme Jacob van Merlant, die dit dichte, omme te sendene tere ghifte, wil datmen dit boec noeme in Vlaems: der Naturen Bloeme. Want noch noint in Dietscen boeken ne gheen dichtre wilde soeken iet te dichtene van naturen van so messeliken creaturen alse in desen boeken staen.

Die erste es Aristotiles, die met rechte wel d'eerste es, want hi van alre philosophyen, van alre naturliker clergien, boven allen heidinen die oit waren crone draghet inder scaren. (…) Plinius die comet hier naer, wis boeke men houdet over waer.

Deerste boec sal ju bedieden dat wonder datmen vindet van lieden, d'ander van .iiii. voeten beesten, darmen vele af spreket in geesten; die derde die sal sonder lieghen sijn van voghelen die vlieghen, die vierde dats noch mee es vanden wondre vander ze, die vichte van visschen meneghertiere, die die zee voedet entie riviere, den sesten belovic te sine van serpenten met venine; die sevende sal sijn van wormen, die sijn van messeliken vormen;

die achtende van bomen die int wout wassen harde menech fout, de neghende sal ju ghewaghen van bomen die specie draghen, die tiende sal bedieden dat cruud, dat menegherande hevet virtuud; die .xi. spreket van fonteinen, beede van soeten ende van onreinen, die twelefste van dieren steenen, beede van groten ende van cleenen, de dertienste van .vij. metalen diemen moet uter erden halen.

Godfried van Bouillon (1060-1100) [Poisoned in Jerusalem]

De bloem van de natuur!

Hondekop

Plinius scrivet over waer dat. i. kemel levet. c Plinius scrivet over waer dat .i. kemel levet .c. jaer eist dat hi in sinen arde blivet. Ende eist soe datmenne verdrivet dat si ne noeten none riden si sijn te starker tallen tiden. Erande kemel cursaris es diemen heetet dromadaris, die utermaten seere sijn snel. Die kemel draghet, weet men wel .xii. maende, ende si noeten gaende, ende met langhe stoeten, ende dan sijn si in heimeliceiden. Scamedi mensce, dire seden als du salt soeken dijn genoet dattu di dan laets sien al bloet.

Ludo Jongen, Małgorzata Dowlaszewicz VIER VIERVOETERS; Een bloemlezing uit Jacob van Maerlants Der naturen bloeme/ CZTERY CZWORONOGI Wybór z Der naturen bloeme Jakuba van Maerlanta, Lublin 2012

Elevas es die olifant; in Dutsch est elpendier ghenant Elevas es die olifant; in Dutsch est elpendier ghenant. Een dier groot ende stranc; ter mule hanct hem .i. snavel lanc die groot es, ende dar hi mede doet al sine beeshede. Entie snavels heveti noet, want die beeste es hoech ende groet ende mach hem niet ter erden boghen; anders ne mochti niet ghedoghen hem ghevoeden in ghere wise. Hi neemter mede dranc ende spise ende doeter mede in sinen mont.

(…) Langhe tande hevet d'elpen dier ute raghende, lesewi hier, crom boven alle .ii. cubitus. Van desen tanden makemen dus medicine goet ende diere: te pulvere bernemense in viere Dat pulver stopt der nasen bloet, menison stopet metter spoet, menstrua ende hemoroide ne stoppen niewer mede me. Dat moetmen drinken ende ghereeden met sape van weghebreeden.

De pest

Zeeridder = Zifiron Zifiron dats wonder mee, want ets die ruddre van der zee. Liber Rerum hier of segt, dat hi voren te sine plegt den ruddre ghelijc, des ghelovet, ende recht als .i. helm up thovet van enen harde ruen velle, oft ware van ledre of van swelle. .i. scilt up die .i. side, lanc ende hol ende wide, dar hem dit dier mede decken mach jeghen steke ende slach.

Hieronymus Bosch, Tuin der Lusten, fragment