Ervaringen van een arts in een multiculturele wijk Vreemd en ziek zijn in onze welvaartstaat Louis Ferrant – WGC Medikuregem - Universiteit Antwerpen UA Master

Dimensies van diversiteit Etniciteit Culturele identiteit Klasse Levensfase Talent/handicap Religie Sekse Seksuele oriëntatie beroep UA Master

Etnische en culturele diversiteit in de medische praktijk Diversiteit van patiënten Interculturele communicatie Specifieke problemen met migranten Frequente ziektebeelden, aanpassingspathologie Culturele competentie UA Master

Het Belgisch migratielandschap (1) Aandeel buitenlanders : 9,76% of personen (2011) Ongelijke verdeling : Brussel 33% Wallonie 9,5 % Vlaanderen 6,4% Drie voornaamste niet-EUnationaliteiten : Marokkanen (81.943), Turken (39.551) en Congolezen (18.056) UA Master

Het Belgisch migratielandschap (2) Bijzondere categorie : asielaanvragers ( personen in Eurostat) : voornamelijk uit Afghanistan(12,4%) Guinee(8,4%), Rusland (6,8%),Congo (6,2%)en Kosovo (4,5%) niet-begeleide minderjarigen : Afghanistan (31,7%), Guinee (18,6%) en Irak (6,6%) Illegalen : geen gegevens UA Master

Brussel :een jonge bevolking Bevolkingspiramide Brussels Gewest en België, 2011 Bron: FOD Economie, ADSEI, Rijksregister UA Master

Verdeling van de geboorten naar nationaliteit van de moeder (huidige en oorspronkelijke), Brussel, 2010 Een stad van immigranten Bron: Statistische geboorteformulieren Nationaliteit Brusselse bevolking, 2012 Bron: Rijksregister UA Master

Een kwetsbare bevolking Aandeel van de bevolking met een inkomen onder de armoederisicogrens per gewest, inkomens 2010 UA Master

Armoederisicogrens en het bedrag van maandelijkse uitkeringen Armoederisicogrens (EU-Silc 2010) voor alleenstaande : 1000€ Koppel met 2 kinderen 2101 € Leefloon (OCMW 2012) voor alleenstaande: 801,34€ Koppel met 2 kinderen: 1068,34€

2° Interculturele communicatie Verbale communicatie : taal Non-verbale communicatie UA Master

Beinvloedende factoren Perceptie Tijd- en ruimtebeleving Denkpatronen Vooronderstellingen UA Master

3°Specifieke problemen met migranten die de interactie beinvloeden Als patiënt:  Taalbarrières  Administratieve problemen  Socio-economische problemen  Traumatisch verleden  Geen kennis van ons gezondheidszorgsysteem  Andere kijk op ziekte en gezondheid: traditionele genezers/kruiden  Culturele/religieuze verschillen: Ramadan Als hulpverlener :  Geen info over voorgeschiedenis  Negatieve houding van hulpverlener:  Positief racisme: ’arme migranten’  Negatief racisme: ze weten niet beter  Financieel voordeel: laten terugkomen/ steeds andere medicatie UA Master

Klachtenpatroon Presenteren van klachten:  Onverklaarbaar volgens westerse normen  Zeer fysisch  Veel gebruik van metaforen  Theatraal  Geen therapie helpt  Eis voor technische onderzoeken  Moeilijk uiten van psychische problemen  Minder oog voor preventie UA Master

Preventie : onmogelijke boodschap? Screening op borstkanker (grote variatie van 10% tot 50%), cervixkanker (24,6 % bij Turkse 36,5% bij Marokkaanse en 73,5 % bij Belgische vrouwen)..lage opkomst Positief :vaccinaties bij baby’s en kinderen : > 95% dekkingsgraad) Werken op lange termijn: vraagt geduld en politieke wil Kleine lokale initiatieven blijven noodzakelijk UA Master

Marokkaanse vrouw 45 jaar Hoofdpijn sinds laatste bevalling in 2002 Milde bloeddrukverhoging sinds 2003 Functionele maagklachten sinds 2007 Pijn in de lage rug sinds 2010 Pijn in de linker arm sinds 2011 Dorsale rugpijn : patiënte vraagt borstreductie.. Alle onderzoeken normaal behalve BD 15/9 Diagnose : ? UA Master

Enkele tips Investeer in een goede vertrouwensrelatie en toon betrokkenheid en inzet Probeer als hulpverlener de klachten te interpreteren ( somatisch-psychologisch- sociaal-existentieel): “le corps parle” Leg met beelden uit dat (chronishe)stress kan leiden tot chronische problemen UA Master

Referentiekaders en taalgebruik Artsen: vertrouwde en aangeleerde proces van biomedische diagnosestelling Patiënten: ‘eigenaardige’ verwoording van hun klachten en specifieke zorgen rond impact op de familie. Uiteenlopende culturele variaties in het beschrijven van symptomen Personalistische visie : ziekte als straf of wraak “Verklaringsmodellen” UA Master

Zeynep ° : van Turkije naar België 1978 : gehuwd, 2 dochters 1981 : schoonmaakster in UZ 1987 : man werkloos UA Master

Zeynep (2) : “ mijn maag brandt, mijn buik zwelt, ik zie zwart voor mijn ogen, ik heb geen eetlust meer, ik ben misselijk” : “ Ik heb een prop in mijn keel, ik kan niet slikken, ik heb een droge tong en een vieze smaak in de mond, ik heb geen kracht meer en nu begint mijn hoofd ook te draaien” UA Master

Niet-westerse Westerse cultuur Metafoor taalgebruik Overdracht van de realiteit in beelden Verbonden met een ‘groep’ Arts beslist rationeel taalgebruik Overdracht van de realiteit in woorden Individualistische invalshoek Informed consent UA Master

4° Frequente ziektebeelden Diabetes Hypertensie Scabies Ferriprieve anemie Vit D deficiëntie Depressie ( gesomatiseerd ) Oesofagitis UA Master

Niet te missen diagnosen TB ( pulmonair, nier, Pott…) CO- intoxicatie + aandacht voor huisvesting Malaria ( Centraal Afrika ) SOA Myocardinfarkt Gemaskeerde impotentie: zwakke benen, rugpijn.. Epilepsie behandeld als bovennatuurlijke ziekte UA Master

Specifieke situaties Rouwverwerking na overlijden, na doodgeboren kind…. Hyperventilatie aangebracht als hoofdpijn “eisende” patiënten: Oost-Europa, Marokko ‘gevoel te gaan sterven’ Lichaamsbeeld : verstoord na bvb ongeval Ziektewinst = overlevingsstrategie Attestenwinkel: ‘kan je dit niet schrijven ?’ UA Master

Ethan, een Afghaanse man met koude benen : koud gevoel in beide benen sinds 1 jaar Anamnese : in 2000 lichaam als “ijs” bij reis in dak van trein naar Bulgarije. Naar België in 2OO8, 3 kinderen Asielaanvraag afgewezen, in beroep nog niet erkend K.O. : normaal, schotwonden arm en schouder re Biologie: normaal enkel VIT D deficiëntie Behandeling met D-cure: geen beterschap Consult Neuroloog: normaal. Diagnose : restless legs ? : Hoofdpijn en slaapstoornis… UA Master

Vreemdelingen zonder wettig verblijf Aanpassingspathologie : Post-traumatische stressstoornis ( geen eenduidige symptomatologie, geen cultureel antwoord) Depressie ( dikwijls gesomatiseerd ) Psychosomatische klachten :angstaanvallen, hyperventilatie, maagklachten…. Geen opleiding of geen erkenning van diploma : nog minder kansen op de arbeidsmarkt UA Master

5° Evolutie naar culturele competentie “Multicultural approach” “Cross-cultural approach” “Cultural awareness” – “Cultural sensitivity” Kripalani 2006 kennis vaardigheden professioneel gedrag

Medisch-technische aspekten Kennis van de epidemiologie en klinische manifestatie van ziekte in verschillende etnische groepen (cfr diabetes bij Noord- Afrikanen) Kennis van de verschillende effecten van behandeling in verschillende etnische groepen (cfr Hypertensie bij West-Afrikanen) UA Master

Persoonlijke aspecten bij patiënt Kennis van de context waarin mensen leven (cultureel, sociaal, historisch) Zich bewust zijn van de wijze waarop de culturele herkomst van de patiënt diens ideeën over gezondheid, gezondheidszorg, referentiekader, evidentie van normen en waarden kan beïnvloeden ( cfr Turkse vrouw met maagpijn) UA Master

Persoonlijke aspekten bij hulpverlener Zich bewust zijn van eigen ideeën over gezondheid en gezondheidszorg, eigen referentiekader en evidentie van eigen normen en waarden (bvb westers beeld van depressie) Zich bewust zijn van eigen vooroordelen en de neiging tot stereotyperen (mal-partoutsyndroom) Zich bewust zijn van persoonlijke en professionele onzekerheid Flexibel en creatief kunnen inspelen op nieuwe situaties Informatie kunnen overbrengen (zelf of via ICB’s) UA Master

Aspekten in relatie tot de maatschappij en het gezondheidssysteem Kennis van wettelijke regels en juridische procedures met betrekking tot de zorg aan een diverse patiëntengroep (cfr ‘beleidsaanbevelingen gezondheidszorg allochtonen’ UA Master

Huis der Gezinnen

Missie en opdracht Preventieve, cultuursensitieve gezinsondersteuning aan kansarme aanstaande ouders en gezinnen met kinderen van 0-8 jaar in Kuregem Ondersteuning en begeleiding op vlak van opvoeding, taalstimulering en voeding

Tot slot Elk individu is belangrijker dan zijn cultuur Blijf bewust van de invloed van het verschil Veralgemeen niet “La différence crée le sens” Pierre Bourdieu UA Master