Ontwerpen en specificeren van het systeem De systeemspecificatie en hoe maak je die September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Overzicht van de cursus Overzicht bieden, relatie met andere dagen 15 minuten September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Ontwerpen en specificeren van het systeem De systeemspecificatie in dit blok staan we stil bij: Het doel van de systeemspec Dat doen we aan de hand van het huiswerk: Vorige keer uitgedeeld SYS project VIJM 7 huiswerkvragen uitgewerkt In groepen bespreken van de beantwoording Plenair terugmelden September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

De systeemspecificatie? Systeemspecificatie project Vaarweg IJsselmeer Meppel Lijst met 7 vragen (volgende sheet) Deel 1: in groepen (4 pers.) met elkaar in over de vragen. 20 minuten Deel 2: plenair terugmelden van de bevindingen Totaal beschikbaar 45 minuten Uitleg (5 minuten) Dit blok is de behandeling van het huiswerk. De deelnemers hebben een systeemspecificatie meegekregen en een vragenlijst met 7 vragen. De sessie ia opgedeeld in 2 blokken: In groepen de resultaten bespreken van de 7 vragen – tijd: 20 minuten. Plenair bespreken van de resultaten van de groep – tijd: 20 minuten. De focus ligt op vraag 7. Wat is een reden om een systeemspecificatie te maken? Dit moet een gedragen beeld opleveren bij de deelnemers. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Huiswerkvragen Hoe zou je deze Systeemspecificatie willen typeren? Waar bevindt deze Systeemspecificatie zich in het 7 deelprocessen? Uit welke onderdelen bestaat deze Systeemspecificatie? Welke onderdelen ontbreken volgens jou in deze Systeemspecificatie? Aan welke kwaliteitseisen voldoet deze Systeemspecificatie? Hoe komt deze Systeemspecificatie tot stand? Wat is het nut van deze Systeemspecificatie – waarom zou je hem maken? Doel is om een gesprek te krijgen waarin wordt gesproken over nut en noodzaak van dit document. Focus ligt op vraag 7. Aan het einde van deze sessie is het van belang dat voldoende duidelijk is wat een systeemspecificatie is en wat een reden is om dit document te maken. Waarom is het belangrijk om een systeemspecificatie te hebben? Een systeemspecificatie beschrijft het systeem, wat het moet doen (de functies) welke raakvlakken het heeft met de omgeving inclusief de eisen die hieruit voortvloeien en welke aspecten zijn onderkend met bijbehorende eisen. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Ontwerpen en specificeren van het systeem Analyseren van het systeem en sjabloon Systeemspecificatie We zullen in dit blok stil staan bij: Verschillende analyses Functies Raakvlakken Aspecten (waaronder RAMS) Klanteisen Basisspecificaties Het sjabloon systeemspecificatie We zullen plenair oefenen met de functie-analyse We zullen in groepen oefen met raakvlak-analyse en afgeleide eisen September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Analyseren Functieanalyse Aspectenanalyse Raakvlakkenanalyse Theorie (5 minuten voor deze en volgende sheet) Docent geeft aan dat door het doorlopen van de verschillende analyses van het SoI een compleet eisenpakket krijgt. De analyses zijn daarmee een compleetheidswaarborg. De analyses zijn dus een kwaliteitscriterium voor een systeemspecificatie. Vanuit het SoI kijkend naar buiten - de analyses: waartoe bestaat het netwerk? Functieanalyse; waar raakt het netwerk aan de omgeving? Raakvlakanalyse (raakvlakken volgen eisen die we stellen aan wat er op de raakvlakken gebeurt, en die niet altijd in de klanteisenspec staan); wat zijn de doelstellingen van het netwerk? Aspectanalyse Vanuit de organisatie kijkend naar het SoI (Staat nu tussen FA en RA-AA in. Juiste plek? Of eerst alle systeemanalyses en dan onderstaande eisen?) Klanteisen specificatie; Basisspecificaties; Systeemspecificaties op hoger niveau (netwerk) en van voorgaande projectfasen. Bij de analyses kennen we zowel de analyse van het voorliggende object als de analyse van de beoogde functie. Bij de aspectanalyse kan bijvoorbeeld naar vormgeving van object worden gekeken. Of naar de beschikbaarheid van de functionaliteit. Hier moet men alert op zijn en de resultaten moeten op de juiste wijze worden verwerkt in eisen. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

voorafgaande specificaties Analyseren KES basisspecificaties voorafgaande specificaties Functieanalyse Aspectenanalyse Raakvlakkenanalyse Zie uitleg vorige sheet September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Sjabloon Systeemspecificatie INLEIDING SYSTEEMDEFINITIE 2.1. aanvangssituatie 2.2. realisatieperiode 2.3. onderhoudsperiode 2.4. contextbeschrijving 2.5. functiebeschrijving DOCUMENTEN WAARNAAR WORDT GEREFEREERD FUNCTIONELE EISEN AAN HET SYSTEEM 4.1. eisen uit functieanalyse 4.2. eisen uit aspect analyse 4.3. eisen uit raakvlak analyse ONTWERPRANDVOORWAARDEN EISEN AAN WERKZAAMHEDEN BIJLAGE 1: STAKEHOLDERS ANALYSE BIJLAGE 2: CONTEXTDIAGRAMMEN BIJLAGE 3: INFORMATIEVE DOCUMENTEN BIJLAGE 4: OPENSTAANDE PUNTEN BIJLAGE 5: BEGRIPPEN EN AFKORTINGEN BIJLAGE 6: EISENBOOM BIJLAGE 7: EISENINDEX Uitleg sjabloon (10 minuten) Sjabloon systeemspecificatie Sjabloon laten zien (zit in het cursusmateriaal) en uitleggen hoe en wat het is. Met speciale aandacht voor de randvoorwaarden, en hoofdstuk met eisen aan werkzaamheden. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Functie analyse Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem 30 minuten Werkvorm: Docent gaat met de groep een discussie / plenaire inventarisatie aan over een vaarwegobject in het netwerk. Wat doet het ding – levert de functies op. Wel de meerwaarde van een functieallocatiematrix laten ervaren door meerdere functies door 1 functievervuller te laten ontstaan uit de discussie. Laat de groep de functies benoemen die hier vervuld moeten worden. Schrijf deze op een flap aan de linkerzijde onder elkaar. Zorg voor ruimte aan de bovenkant voor straks. Hoe kom je aan informatie over deze functies? Welke scheepvaart moet kunnen afwikkelen, welke capaciteiten Welke objecten worden onderkend? Schrijf de objecten op dezelfde flap aan de bovenzijde van links naar rechts. Welke functieallocatie kan je dan tekenen? Maak de functieallocatiematrix af. Zie ook de volgende sheet met daar de functieanalyse rijkswateren met 3 relevante functies voor die systeem. OPTIONEEL: Mork of de Ves… docent laat het cafetaria vorkje met snijblad rond gaan. Laat de groep zeggen welke functies worden vervuld. Dit betreft een object dat meerdere functies vervult  efficient. Maart 2014 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Output functieanalyse BS Rijkswateren De omcirkelde functies uit de basisspecificatie rijkswateren moeten zijn benoemd in de functie analyse van systeem sluizen complex meppelerdiep September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Aspectanalyse Betrouwbaarheid Beschikbaarheid Onderhoudbaarheid Veiligheid Gezondheid Ergonomie Omgevingshinder Duurzaamheid Vormgeving Toekomstvastheid Sloopbaarheid RAMS analyse Specifieke analyses Theorie 4/5 sheets met theorie over analyses (15 minuten) Voor meer informatie over de RAMS analyses bestaat er een heel opleidingen pallet speciaal voor dat onderwerp. Kijk voor meer info op CLC of in de Leidraad RAMS (WWA handreiking document nummer 502) De andere onderwerpen/aspecten kan je bezien als brillen die je opzet om naar het systeem te kijken, bevraag tevens de stakeholders naar hun eisen aan het systeem op de verschillende aspecten. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Eisen uit de klanteisenspecificatie Analyse KES toelichten – honoreren van eisen, herschrijven van eisen, traceerbaarheid Analyse van de klanteisen: Vertaal de klanteisen naar systeemeisen Prioriteer de eisen Controleer de eisen op onderlinge tegenstrijdigheden of projectdoelstellingen Stem de uitkomst af met de stakeholders September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Analyse raakvlakken Deze sheet is opmaat naar volgende sheet, alwaar de theorie September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Analyse raakvlakken Hulpmiddel - systeem contextdiagram: Benoemt objecten rechtstreeks beïnvloed door ons project, Geeft inzicht in de omgeving van het project, Controleert de volledigheid van klanten (en dus klanteisen). Het systeem contextdiagram beschrijft de relaties van het systeem met de objecten in de omgeving. Daarbij horen externe actoren. Helpt bij het definiëren van systeemfuncties Hieruit kunnen dus nieuwe functionele eisen volgen WWB0025: Raakvlakkenbeheer De analyse van raakvlakken doen we door een systeemgrens te bepalen. Wat zit er in, wat valt er buiten. Een contextdiagram te maken, een vereenvoudigde weergave van het systeem en aanpalende systemen. Zo’n analyse geeft inzicht in het bestaan van het raakvlak, er is aanvullend onderzoek nodig om echt inzicht te krijgen in de aard van het raakvlak. Benoem de werkwijze-beschrijving September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Oefening 6: Analyseren raakvlakken Sluizen complex Meppelerdiep Deze sheet is een opmaat naar de volgende sheet. Dit contextdiagram zit in het cursus materiaal. De opgave staat op volgende sheet uitgelegd. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Oefening 6: Analyseren raakvlakken Gebruik systeem contextdiagram Sluiscomplex Meppelerdiepsluis’ waarin systeem en omgevingsobjecten zijn benoemd. Vragen: Benoem de relaties tussen het systeem en de omgevingsobjecten; Formuleer twee - drie raakvlakeisen (op basis van informatie uit de case of doe een voorstel).  Gebruik het invulformulier 45 minuten in groepjes 15 minuten plenair terugmelden Werkvorm Oefenen met systeemcontextdiagram in groepen (case SCM) Opstellen van contextdiagram Benoemen raakvlakken Opstellen van 2 a 3 raakvlakeisen (op basis van info in case) Doel van de oefening: laten zien dat uit de analyse de informatie volgt die nodig is voor het formuleren van eisen. Case is beschikbaar in cursus materiaal. uitleg en werken in groepen: 45 minuten, terugmelden 15 minuten. Wat moet eruit komen: uit het inventariseren van de raakvlakken volgt inzicht in de eisen die aan het raakvlak of een functie (op dat raakvlak te leveren) gesteld worden. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Ontwerpen en specificeren van het systeem In dit blok gaan we in op: Waarom maken we een ontwerp Wat doe je bij de activiteit “ontwerpen” Hoe maak je keuzes? Waar leg je dit vast? Maart 2014 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Wanneer en waarom ga je ontwerpen? Inperking van risico’s technisch financieel Wettelijke kaders tracéwet, waterwet, bestemmingsplanwijziging Wanneer en waarom ga je ontwerpen? (10 minuten - flipover) Discussie over inperking van risico’s (financieel) en wettelijke kaders (tracewet, waterwet, bestemmingsplanwijziging). Voorbeelden die docent kan gebruiken – deze vind je dan in de volgende 4 sheets: Afweging van beschikbaarheid van onderdelen bij eis dat schutcyclus max 40 minuten is (deuren openen x min., schip uit, schip in, sluiten, nivelleren etc) met onderdelen die RWS eigen zijn maar ook onderdelen die extern zijn (snelheid schip), verkeersmanagement RWS. Verdiepte ligging in RW73, klei laag op -20 meter te gebruiken (financiële kans) Ruimtebeslag onderzoeken ivm tracewetgeving, schade of zekerstellen belangen van omwonenden, niet meer hoeven te onteigenen dan strikt gezien nodig is. Onze opdrachtgever wil zekerheid over haalbaarheid budget. Resultaat van de discussie: een gedragen beeld dat ontwerpen (bedenken van mogelijke oplossingen en daaruit kiezen) een nut moet dienen. Er moet een doel zijn waartoe ontworpen moet worden en dat doel moet vooraf duidelijk zijn, zodat ook duidelijk is tot hoever ontworpen gaat worden. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Zeesluis Terneuzen Afspraak tussen Nederland en Belgie dat de schutcyclus van de schutsluis Terneuzen max 40 minuten is: VOORBEELD 1 BIJ SHEET “WANNEER EN WAAROM GA JE ONTWERPEN?” Voorbeelden die docent kan gebruiken – deze vind je dan in de volgende 4 sheets: Afweging van beschikbaarheid van onderdelen bij eis dat schutcyclus max 40 minuten is (deuren openen x min., schip uit, schip in, sluiten, nivelleren etc) met onderdelen die RWS eigen zijn maar ook onderdelen die extern zijn (snelheid schip), verkeersmanagement RWS. De 8 stappen van de scheepspassage zijn: Nivelleren, Sluisdeur openen, Invaren, Sluisdeur sluiten, Uitvaren, Sluisdeur sluiten September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Verdiepte ligging in RW73-zuid Financiële kans: kleilaag op -20 meter te gebruiken Wat zijn kansen? Wat zijn risico’s? Wie zijn de betrokkenen? maaiveld VOORBEELD 2 BIJ SHEET “WANNEER EN WAAROM GA JE ONTWERPEN?” Voorbeelden die docent kan gebruiken – deze vind je dan in de volgende 4 sheets: Verdiepte ligging in RW73, klei laag op -20 meter te gebruiken (financiële kans) September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Tracéwet en ruimtebeslag Ruimtebeslag onderzoeken ivm: tracewetgeving, schade of zekerstellen belangen van omwonenden, niet meer hoeven te onteigenen dan strikt gezien nodig is. VOORBEELD 3 BIJ SHEET “WANNEER EN WAAROM GA JE ONTWERPEN?” Voorbeelden die docent kan gebruiken – deze vind je dan in de volgende 4 sheets: Ruimtebeslag onderzoeken ivm tracewetgeving, schade of zekerstellen belangen van omwonenden, niet meer hoeven te onteigenen dan strikt gezien nodig is. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Opdrachtgever wil zekerheid over haalbaarheid budget VOORBEELD 4 BIJ SHEET “WANNEER EN WAAROM GA JE ONTWERPEN?” Voorbeelden die docent kan gebruiken – deze vind je dan in de volgende 4 sheets: Onze opdrachtgever wil zekerheid over haalbaarheid budget. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Wat doe je als je gaat ontwerpen? Genereren van oplossingen en maken van een keuze Wanneer maak je een keuze? Hoe maak je een keuze? Wat doe je als je gaat ontwerpen? (10 minuten) Uitleg over de 2 stappen die het ontwerp proces in zich heeft: Doorlopen creatief proces, genereren van oplossingen. Doorlopen van een binair proces, maken van een keuze. Indien de oplossingen buiten de zekerheid liggen die je als RWS wilt, dan maak je een keuze. Zo niet, dan is dit de ruimte die RWS heeft. Hoe maak je een keuze? Trade off – WWB 45 -- opmaat naar oefening 7 September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

En als gekozen is… …leiden keuzes tot nieuwe eisen en een nieuwe specificatie… Keuzes leiden tot nieuwe eisen (15 minuten) Als gekozen is voor een ontwerp, dan betekent het dat er zicht komt op nieuwe eisen die aan het systeem worden gesteld. Dit leidt tot opnieuw doorlopen van de analyses. Nieuwe functionaliteiten, raakvlakken en aspectenanalyse. Decomponeren doen we om overzicht te bewaren. Alles leggen we vast in een samengesteld document: de systeemspecificatie (bevat de analyses, de eisen, ontwerpkeuzes, decomposities) Hoe verhouden zich een systeemspecificatie versie 1 en 2 zich tot elkaar? September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Oefening 7 - Trade off – afgeleide eisen Maak een trade-off voor een type sluisdeur Scoor de 3 varianten ten opzichte van elkaar Gebruik een type I Trade-off matrix en +/- schaal (zie WWB-0045) Als criteria hanteer je: Kosten Risico’s Duurzaamheid Tijd Stel op basis van de door jou gemaakte keuze 2 afgeleide eisen op: voor de functie schutten van scheepvaartverkeer, voor het aspect onderhoudbaarheid van de deur. Oefening in groepjes 40 minuten uit elkaar; ruwe verdeling: eerste half uur voor de eerste oefening “ het maken van de trade-off ” ; laatste 10 minuten om 2 afgeleidde eisen op te stellen. Zorg dat iedere groep een trade-off op flap maakt en een andere flap voor de eisen. 15 minuten plenaire terugmelding van wat er in groepjes is gedaan: laat de groepen terugmelden hoe ze te werk zijn gegaan. Wat moet eruit komen? Doordat een keuze voor een deurtype wordt gemaakt, wordt een beslissing voor een ontwerp gemaakt. Die beslissing hoort te worden vastgelegd in een ontwerpdossier en kan betekenen dat er nieuwe eisen ontstaan. Die nieuwe eisen komen uit deel 2 van de oefening. Er is geen goed of fout, de keuze bij de trade off is een groepskeuze waarbij de belangen altijd verschillend zijn. De aanvullende eisen zijn eisen die het team heeft opgesteld om risico’s te verminderen of raakvlakken concreet te maken. Die vragen kan de docente stellen. Inzicht kan zijn dat: er inhoudelijke expertise nodig is voor het afwegen van varianten het benoemen van de criteria bepalend is voor de uitkomst varianten niet onderscheidend zijn het afleiden van eisen vraagt om aanvullende onderzoeken/zicht op risic’s September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Ontwerpen en specificeren van het systeem De systeemspecificatie: Hoe pak je dat aan? In dit blok kijken we naar het samenstellen van de systeemspecificatie en het gebruik van basisspecificaties – 30 minuten September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

De systeemspecificatie – de bouwstenen Objectenboom case SCM Stelsel basisspecificaties (WWA) Analyses Functies Raakvlakken Aspecten Klanteisenspecificatie Eisen uit voorafgaande specificaties Sjabloon systeemspecificatie (WWA-902) O5 – Gebruik van basisspecificaties – 30 minuten De DN weet met gebruik van de basisspecificaties een objectenboom van de case op te stellen. Er wordt gestart met een uitleg van het begrip basisspecificaties. Dit is weergegeven op sheets. Wat zijn de basisspecificaties (stelsel laten zien en eventueel de definitie). Vervolgens wordt de koppeling gemaakt met de actuele case: SCM. Van hieruit wordt gestart met de koppeling tussen de objectenboom en het stelsel van basisspecificaties. Werkvorm: plenair objectenboom op papier samenstellen (op flipover – deze is ook opgenomen in volgende sheet), stelsel basisspecificaties tonen op sheet. Beide docenten werken mee, 1 schrijft en ander stelt vragen: Welke van de basisspecificaties zijn nodig? Wat als er geen basisspecificatie van een object beschikbaar is? (dus dan terug naar analyses en klanteisen etc.) Gezamenlijk een stelsel van specificaties maken. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Objectenboom case SCM Meppelerdiepsluis Keersluis Buitenvoorhaven Systeem SCM Bedieningsgebouw Wegvak gedeelte N 331 Meppelerdiepsluis Buitenvoorhaven Keersluis Binnenvoorhaven Meppelerdiepbrug Toeritten September 2015

Basisspecificaties Weginfra- Systeem Beweeg-bare brug Vaste Brug Gebouw Weg Viaduct Tunnel Gebouw Eco-passage Rijks-wateren Buitendijks gebied Dijk Schut-sluis Spui-middel Scheepvaart verkeerspost Cursusleider: De relaties tussen basisspecificaties en systeemspecificaties is in principe een op een. Gebruik dus ook altijd de goede basisspecificatie om de systeem specificatie op te zetten en de goede basis specs voor de systeem element specificaties. Werkwijze beschrijving WWB 0010 - Werken met Basisspecificaties September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Keuze van Basisspecificaties Systeemspecificatie Basisspecificaties Systeem Axx Weginfra- Systeem Wegdeel Viaduct nr.1 Viaduct nr. 2 Weg Viaduct Tunnel Gebouw Eco-passage Gegeven de objectenboom en het stelsel basisspecs – welke specs gebruiken we bij de casus SCM? Op flap uitwerken. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Opbouw systeemspecificatie SCM Hoe ziet de Systeemspecificatie SCM er nu uit? Plenair… Besteed aandacht aan objecttypen en meerdere objecten Besteed aandacht aan decompositie (voor overzicht kan het wenselijk zijn de systeemspec op te bouwen uit deelsysteemspecs) Besteed aandacht aan de verschillende hoofdstukken in het sjabloon systeemspec Waar komen eisen vandaan (KES, basisspecs, analyses, ontwerpkeuzes) September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

Ontwerpen en specificeren van het systeem De systeemspecificatie: plaats en doel In dit blok halen we terug wat we vandaag hebben gedaan. 10 minuten September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem

De systeemspecificatie Wat is het nut van de Systeemspecificatie? Wat is de plaats van de Systeemspecificatie? Is er 1 versie van de Systeemspecificatie? Wat zijn de stappen van Klanteisenspecificatie naar Systeemspecificatie? Docenteninstructie: in maximaal 10 minuten terughalen zodat de Deelnemer weet wat het nut en de plaats van de systeemspecificatie is. terughalen wat deze dag is besproken: het nut van de systeemspecificatie, wat is de plaats van de systeemspecificatie in het geheel van het ontwerpproces, versies van de systeemspecificatie en stappen van klanteisenspecificatie naar systeemspecificatie. September 2015 Blok 3 - Ontwerpen en specificeren van het systeem