Nanoscience Inleiding in de Filosofie en de Ethiek 9e bijeenkomst 30 November 2004

Nanotechnologie Richard Feymann 1959 ‘There’s plenty of room at the bottom’ Eric Drexler (1981): “Building devices able to move molecular objects and position them with atomic precision"

Enabling / Converging Technologies ICT Genomics Nanoscience

Epistemologisch profiel Enabling technologies Converging technologies ICT Controversiële definitie Miniaturisering Natuurbeeld Co-evolutie wetenschap & samenleving

Kennismanagement Organisatie: grootschalige programma’s (multi- centre, internationaal, multi-disciplinair) Triple helix (publieke and private middelen) Budget: dramatische toename (Human Genome Project: $ in 13 jaar) Nanoned ( €) Elsification

“Elsification” Ethical, Legal, Social Impact / Issues Multidisciplinair: samenwerking tussen filosofen, ethici, economen, juristen, sociale wetenschappers Bèta-gamma integratie Maatschappelijke communicatie 5 % Verbeelding (gecontroleerde scenario- studies)

Toepassingen Bio-elektronica (bionische ogen en oren) Nanomaterialen (veiligheid van nanodeeltjes, risk assessment) Nano-electronica (Wet van Moore, embedded computers, ubiquitous computing, pervasive computing, ambient intelligence, smart dust

Verbeelding (Science fiction) Zowel voorstanders als tegenstanders doen een beroep op “Science fiction” “Science fiction” speelt een rol bij de geleidelijke acceptatie van technologie door de samenleving “Science fiction” kan worden gebruikt om toekomst-scenario’s uit te werken en te vergelijken (“Controlled science fiction”, “Comparative futurology”)

Michael Crichton ( )

Michael Crichton Prey Well-informed, well documented, au courant with major research developments and ‘laboratory life’, notably in California, in terms of methodology, equipment, language; fascination with cutting edge science

Technophilia / Technophobia Monster scenario Complexiteit, onvoorspelbaarheid The swarm: emergent properties Replicatie, versnelde evolutie “Nature will find a way” Commercialisering Defensie Leven / niet leven: grens vervaagt (nieuwe organismen)

Prey They reproduce, learn, adapt - they are alive Emergent behaviour Swarm intelligence Self-assembly & Replication Camera’s Time in Prey: acceleration

Prey “So”, I said, “what you’re telling me is this swarm reproduces, is self-sustaining, learns from experience, has collective intelligence, and can innovate to solve problems” “Yes” “Which means for all practical purposes, it’s alive” (p. 244)

Lessons to be learned Science is absolutely fascinating Complexity of research Complexity of research funding Acceleration Crucial importance of communication Redefining responsibilities

Prey Prey is a dramatization, an exaggeration Still, there is some truth in it…. Novel technological artifacts do spread and disseminate through the public realm in ways that are often unpredictable and unforeseen, to the benefit of some, and at the expense of others Artifacts do have a “life of their own”, they do adapt, reproduce, multiply, etc.

Toekomst Nieuwe rollen en verantwoordelijkheden voor wetenschappers De kennissamenleving De risico-samenleving

Cochleaire implantaten Een bedrijf is gespecialiseerd in de ontwikkeling van cochleaire implantaten (‘bionische oren’). Een minuscule microfoon (bio-electronica) vangt geluiden op en geeft ze door aan de gehoorzenuw. Bionische oren verbeteren niet alleen het gehoor, maar zijn vooral ook van belang voor de spraakontwikkeling en vergroten de kansen van dove kinderen op integratie. Bij markt-introductie bleek echter dat invoering van deze techniek op heftige tegenstand van de dovengemeenschap stuit. Politici werden gemobiliseerd om de introductie tegen te gaan, om twee redenen. In de eerste plaats omdat het bedrijf er impliciet van uitging dat doofheid een gebrek is dat moet worden uitgeroeid. Volgens de dovengemeenschap zelf is het veeleer een manier van leven, een kenmerk vergelijkbaar met huidskleur of geslacht. De techniek is discriminerend. Bovendien vormt het bionische oor een bedreiging voor de eigen dovencultuur, meer in het bijzonder voor de (hoog ontwikkelde) doventaal, een officieel erkende taal die gebruik maakt van handgebaren. Het geld had beter geïnvesteerd kunnen worden in programma’s die integratie van doven bevorderen, maar dan op basis van respect voor doofheid als identiteit.

Robotrat Een multidisciplinair team slaagt er met behulp van nanotechnologie in om zeer kleine chips in te brengen in de hersenen van een vijftal ratten. Op afstand kan deze chip worden gebruikt om de rat te belonen (via een door het betreffende proefdier als zeer prettig ervaren stimulatie van bepaalde gedeelten van de cortex). Op die manier slagen de onderzoekers erin de ratten met succes door zeer complexe doolhoven te loodsen. Het enthousiasme van de onderzoekers is groot: met dit onderzoek zou de grondslag zijn gelegd voor de ontwikkeling van neuroprothesen. In de toekomst zouden dergelijke chips kunnen worden ingebouwd in het brein van Parkinson- of Alzheimer- patiënten, of bij mensen die kampen met de gevolgen van een hersenbloeding. Bij gezonde mensen kan deze techniek de interactie met computers optimaliseren. Critici wijzen op de mogelijkheid dat zo’n technologie wordt gebruikt voor manipulatie van mensen. Vreedzame burgers zouden in gevaarlijke terroristen kunnen veranderen. En bij de verdere ontwikkeling van deze onderzoekslijn zullen duizenden ratten aan invasieve proeven worden onderworpen.

Smart Dust Smart Dust verwijst naar kleine (1 mm 3 ), eenvoudige computers die zodanig geprogrammeerd kunnen worden dat ze gezamenlijk (bijvoorbeeld in de vorm van een “nanozwerm”) complexe taken kunnen uitoefenen. Een smart dust kan informatie verzamelen en doorseinen over vijandelijke troepenbewegingen, gedrag van schadelijke insecten of meteorologische ontwikkelingen. Op die manier kan met name informatie worden verkregen op plekken die voor de mens moeilijk toegankelijk zijn (op grote diepte, diep onder de aarde, op grote hoogte of in extreem koude gebieden). Door smart dust aan te brengen op vingernagels, is het mogelijk een virtueel toetsenbord te bouwen. Critici wijzen op de enorme risico’s van het uitzetten van nanozwermen buiten het laboratorium. Ze zouden moeilijk bestuurbaar kunnen blijken. Rondzwervende minicomputers zouden andere geavanceerde elektronische systemen ernstig kunnen verontreinigen of storen. Er zou eerst een algemeen maatschappelijk debat moeten worden gevoerd over de vraag onder welke voorwaarden de samenleving aan dergelijke experimenten mag worden blootgesteld.