Niet-gebruik van en niet-toegang tot rechten Elektronische gegevensuitwisselingen 28 april 2015 Henk Van Hootegem 02/

Plan 1.Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting 2.Problematiek 3.Omvang 4.Oorzaken 5.Oplossingspistes 6.Automatische toekenning van rechten, als één van de pistes Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

3 1. Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting Algemeen Verslag over de Armoede: -participatie van mensen in armoede en hun verenigingen -armoede is een schending van mensenrechten -belang van dialoog tussen verschillende actoren in de strijd tegen armoede Samenwerkingsakkoord tussen de federale Staat, de Gewesten en de Gemeenschappen, met oprichting van het Steunpunt -interfederaal karakter -organiseren van dialoog -evaluatie van de uitoefening van rechten -tweejaarlijks Verslagen met aanbevelingen, voor debat in regeringen, parlementen en adviesraden Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

Betrokkenheid van het Steunpunt bij deze conferentie: -Link tussen armoede en handicap  zie onder andere de resultaten van het onderzoek Handilab (personen met IVT/IT, data 2009):  armoederisico: 39,3 %  uitstel medische consumptie omwille van financiële redenen: 34 %  ernstige materiële deprivatie: 29,6 % 4

5 -Niet-gebruik van en niet-toegang tot rechten  In tweejaarlijkse Verslagen, betreffende verschillende domeinen  Nota rond automatische toekenning van rechten Nota rond automatische toekenning van rechten  Tweejaarlijks Verslag ‘Armoede en sociale bescherming’ Tweejaarlijks Verslag ‘Armoede en sociale bescherming’  Colloquium op 16 december 2014 in de Senaat, met steun van de Koning Boudewijnstichting, met verslagboek Colloquium  Video in opmaak, met steun van Cera  Interesse in verslagboek of video: Meer weten? publicaties, fiches met feiten en cijfers, … op: Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

6

7 2. Problematiek Problematiek: situaties waarin mensen hun rechten niet (kunnen) realiseren niet-gebruik niet-toegang niet-effectiviteit Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

8 3. Omvang Weinig cijfers hieromtrent. Beschikbare indicaties in België: Studie betreffende leefloon (Bouckaert & Schokkaert, 2011): 65 % OMNIO-statuut: bij invoering schatting op personen; eind 2012 = personen Sociaal tarief elektriciteit: in 2009 (voor het automatiseringsproces) hadden huishoudens recht op sociaal tarief, in 2012 (na automatisering) is dit aantal gestegen tot huishoudens Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

9 Cijfers in het buitenland: Vaak ratio’s van niet-gebruik van meer dan 40 % Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

De oorzaken zijn veelvuldig en kunnen zich op verschillende niveaus bevinden. (1)Het beleid/regelgeving (2)De betrokken diensten en instellingen (3)De individuele personen Oorzaken Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

(1)Het beleid/regelgeving Discours: culpabiliserend, stigmatiserend Voorwaardelijkheid van een recht Complexheid van de regelgeving: taal, verschillende stappen te ondernemen, … Doelgroepenbeleid Geen actieve promotie uit budgettaire overwegingen 11 Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

(2) De betrokken diensten en instellingen Gebrek aan (kwalitatieve) informatie: onvoldoende informatie, onaangepast taalgebruik, niet op het juiste moment Toegankelijkheid/contact: mobiliteit, onthaal, elektronische aanvraag Administratieve procedure Relatie hulpverlening-hulpvrager: voorwaarden, controle Beroepsmogelijkheden bij weigering Fragmentair aanbod, geen globale benadering 12 Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

(3) De individuele personen Gebrek aan informatie Gevoel dat aanbod niet tegemoetkomt aan vraag Gevoel van schaamte, stigmatisering Schrik voor controle en gevolgen van de hulpvraag Vroegere ervaringen Vrees voor te hoge voorwaarden en verwachtingen Onvertrouwdheid met beroepsmogelijkheden Gebrek aan begeleiding 13 Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

De verschillende oorzaken maken verschillende pistes voor oplossing nodig. Enkele interessante praktijken: Vereenvoudiging van regelgeving Automatiseren van procedures + gegevensuitwisseling Evalueren van regelgeving vanuit het standpunt van de gebruiker Informatie-campagnes Pro-actieve initiatieven Meten van niet-gebruik en van gebruikerstrajecten Verbeteren van hulpverleningsprocessen/trajecten Oplossingspistes Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

Verbeteren van beroepsmogelijkheden Verbeteren van de dienstverlening Geïntegreerde basisvoorzieningen Out-reachend werken 15 Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

16 6. Automatische toekenning van rechten, als één van de pistes In onderzoek van het Steunpunt: omschrijving van ‘automatisering van de opening van een recht’: het onderzoek ambtshalve door de bevoegde overheid of de voorwaarden vervuld zijn om het recht te openen, zonder voorafgaandelijke vraag door de potenti¨le rechthebbende Maar… gradaties: - zuivere vorm - opvraging van extra informatie - informeren van potentiële rechthebbenden Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

-Politieke beslissingen die niet altijd gefundeerd zijn op de technische mogelijkheden -Te detaillistische procedures in wetgeving -Verschillende voorwaarden en verschillende doelgroepen in de wetgeving -Complexe regelgeving -Databanken die bedacht en opgebouwd zijn vanuit administratieve noden en behoeften -Privacy-aspect -Risico op fouten -‘Automatische beëindiging’ van een recht -Digitale evolutie, … en kloof 17 Knelpunten Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

-Een doordachte en afgewogen piste, op basis van realistische verwachtingen en doelstellingen -Verschillende doelgroepen, op basis van statuten en op basis van inkomenscriteria -Voldoende informatie en vorming voor de betrokken ambtenaren -Uitgebouwd informatieluik voor de burgers (ook het moment dat iemand geen recht meer heeft) -Wetgevende omkadering voor het automatiseringsproces, rekening houdend met middelen en technische mogelijkheden -Mogelijkheden bekijken van harmonisering van voorwaarden, doelgroepen en concepten (maar kijk tegelijk naar doelstellingen van de regelgeving) 18 Aanbevelingen Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

-Vóór automatiseren komt vereenvoudigen -Investeren in kwalitatieve databanken -Burger dient systematisch zicht te hebben op de gegevens die worden opgeslagen en wanneer ze geraadpleegd worden -Voorzien van een parallelle procedure in het geval van fouten… -Vrijgekomen tijd investeren in extra tijd en mogelijkheden voor begeleiding en ontvangst van mensen die minder sterk staan -Debat en evaluatie met de stakeholders 19 Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting –

Dank voor uw aandacht! Tel