Telewerken doe je thuis, onderweg of in je eigen buurt ― Het verlangen naar iets dat nog niet bestaat ― Dr. Albert Benschop

2 Achtergrond en Contouren van Onderzoek  ESF-project Waar komt het vandaan? Wie doen er mee?  Vertrekpunt Telecentra aan gene zijn van telethuiswerk Emancipatieperspectief: vrouwen, werklozen, mindervaliden  Stappen Stand van zaken op basis van bestaand materiaal: CountryReport Survey – webenquête Case-Studies: Moneypenny & ING  Websurvey Vandaag: eerste resultaten web-enquête Data net uit computer getrokken Verwerking door Belgische collega’s: Michel Walrave & Marijke de Bie  Laat u niet imponeren Zeer veel materiaal Vandaag: selectie van meest betrouwbare resultaten Veel cijfers ter illustratie – Laat u hierdoor niet imponeren Ik zal u erdoorheen loodsen Als het te snel gaat ….vragen.

3 Werkgevers3.8 Managers8.6 Zelfstandigen11.0 Vrij beroepen1.6 Werknemers32.9 Ambtenaren23.3 Werkzoekenden4.4 Huishoudelijk werk (huisman/-vrouw)1.4 Studenten8.6 Niet-actief0.2 Gepensioneerden/prepensioen1.4 Andere2.8 Profiel van Respondenten Aantal respondenten = 442 Gemiddelde leeftijd = 41.7 jaar 60% vrouw en 40% man 48,4% met kinderen en 51,6% zonder. Rest van demografische gegevens –zoals huwelijkse staat en vorm van samenwoning – zijn ‘normaal’. %

4 OnderwijsniveauValide % Basisonderwijs 0,5 MAVO-VMBO 6,5 Voorbereidend beroepsonderwijs (VBO) 0,5 Voortgezet onderwijs (HAVO) 6,0 Voortgezet onderwijs (VWO) 4,2 Middelbaar beroepsonderwijs (MBO) 15,8 Hoger beroepsonderwijs (HBO) 28,4 Wetenschappelijk onderwijs (WO) 37,7 Ik weet niet 0,5 Totaal 100 Werknemers Bijna 82% van de werknemers heeft een hogere opleiding (MBO, HBO en WO)

5 Omvang van bedrijf% werknemers of meer51.2 Bedrijfsomvang en sector Belangrijkste Sectoren% Overheid25,1 Onderwijs24,6 Zakelijke dienstverlening8,7 Gezondheid en sociaal werk8,7 Financiële instellingen4,1

6 Telewerkers & niet-telewerkers Telewerkers = 69.2% Niet-telewerkers = 30.8% Gemiddelde leeftijd van telewerkers en niet-telewerkers is ongeveer gelijk. Niet-telewerkers zijn iets jonger. Geen significante verschillen in sekse, huwelijkse staat, leefsituatie Wel verschil in onderwijsniveau: hoe hoger het onderwijsniveau hoe hoger het aantal telewerkers Bijv. 30.8% HAVO tot 80.2% telewerkers met hoger onderwijs (HBO &WO)

7 Soorten Telewerkers Aantal dagen telewerk % Incidenteel telewerker – 1 dag of minder per week 57,4 Part-time telewerker – 1-3 dagen per week 30,9 Full-time telewerker – meer dan 3 dagen per week 11,7  Meeste mannen en vrouwen telewerken thuis  In satellietkantoren werken gemiddeld meer mannen dan vrouwen Typen Telewerk Telewerk-Locatie% Thuis66,0 Kantoor van klant10,1 Mobiel werk10,1 Satellietkantoor6,2 Telecentrum2,2 Internetcafé / Publieke locatie 1,3

8 Wie neemt initiatief om te telewerken? 80.2% door werknemers zelf ― 15.7% door werkgever Geen verschil tussen mannen en vrouwen. Is telewerk formeel geregeld? 90.4% telewerkt informeel. 9.6% van telewerkers heeft formeel contract waarin telewerk wordt geregeld. Wie betaalt voor kosten van de computer en internetverbinding van de telewerker? Wie voor de kosten betaalt is niet afhankelijk van omvang van onderneming. Wie betaalt?ZelfWerkgeverGedeeldDerden Computer63,226,39,80,8 Internetverbinding71,515,411,51,5

9 Waarom mensen niet telewerken? Hun baan / functie laat dit niet toe : 40,9% Hun bedrijf / organisatie of baas staat dit niet toe  Contact met collega’s en andere mensen : 37,9%  Contact met klanten of cliënten: 27,6%  Functie vereist specifieke machines of materialen: 17,2%  36.4% bedrijf  11.4% directe manager / leidinggevende Maar toch is hun belangstelling voor telewerk zeer groot

10 Belangstelling voor telewerk Hoe groot de belangstelling in telewerk is onder niet-teleworkers? 77.5% is geïnteresseerd in telewerk — slechts 22.5% is niet geïnteresseerd. (geen significante verschillen tussen mannen en vrouwen, ook niet in opleidingsniveaus) Veel belangstelling voor telewerk, maar is het realistisch om daarmee te beginnen?  63,8% —Telewerk is in mijn baan mogelijk  36,2% —Telewerk is in mijn baan niet mogelijk (geen verschil in onderwijsniveau, bedrijfsomvang of sector waar men werkt) Hoeveel uur per week is het mogelijk om te telewerken?  22,2% — minder dan één dag (1-7 uur)  44,4% — 1 of 2 dagen (8-15 uur)  33,3% — meer dan 2 dagen (>= 16 uur) Staan werkgevers telewerk toe?  55,6% — werkgever staat het niet toe  44,4% — werkgever staat het wel toe  2% — baas staat het niet meer toe

11 Gewenste tijd en vormen Hoeveel tijd zouden niet-telewerkers zelf willen telewerken? Welke vormen van telewerk prefereren niet-telewerkers? Minder dan 1 dag per maand3,3% Minder dan 1 dag per week6,7% 1 dag per week36,7% 2 dagen per week23,3% 3 dagen per week10,0% 4 dagen per week10,0% Full-time3,3% Geen significante verschillen tussen mannen & vrouwen Meest populair Telewerklocatie% Thuis83,3 Satellietkantoor53,9 Mobiel werk28,6 Telecentrum35,6 Bijna 2/3 van respondenten betrekt telecentrum niet in overwegingen. Maar meer dan 1/3 doet dat wel.

12 Gewenste combinatie van telewerkvormen Voorkeur werklocatie (eigen keuze) Valide % (Hoofd)kantoor 10,0 Thuis 26,7 Satelliet kantoor 3,3 Combinatie (hoofd)kantoor & thuis 53,3 Combinatie (hoofd)kantoor & telecentrum6,7 Geringe voorkeur voor enige combinatie met telecentrum: 72% overweegt niet de combinaties kantoor + telecentrum of thuis + telecentrum. Maar bijna 1/3 van niet-telewerkende respondenten doet dat wel. Voorkeur werklocatie (overwegen)Valide % Combinatie (hoofd)kantoor & thuis 88,7 Combinatie (hoofd)kantoor & satellietkantoor 66,0 Combinatie satellietkantoor & thuis 37,5 Combinatie (hoofd)kantoor & telecentrum 28,0 Combinatie thuis & telecentrum28,0 Tussen mannen en vrouwen bestaan geen significante verschillen voor bepaalde combinaties. Als mensen vrij hun werklocatie zouden mogen kiezen dan kiest 1 op de 2 voor de combinatie van (hoofd)kantoor en thuiswerk.

13 Werkgevers en telewerk Voorwaarden aan telewerken? Meeste ondernemers (60%) verbinden voorwaarden aan telewerk:  specifieke positie: telewerkbaarheid  telewerker moet voldoen aan persoonlijkheidsprofiel  minimumniveau binnen organisatie.  anciënniteit (jaren dienstverband) 1 op de 5 ondernemers (22.2%) stelt werknemers alleen in staat om te telewerken als zij 3-5 jaar of meer dan 5 jaar in dienst zijn Waarom geen ervaring?% Functies ongeschikt41,7 Weet te weinig over voor- & nadelen v. telewerk33,3 Controleverlies over werknemers25,0 Ervaring met telewerk?% Ja65,6 Nee28,1 Mee opgehouden6,3 TW in bedrijfGeïmple- menteerd Uitge- breid Telethuiswerk80,013,3 Mobiel werk45,518,2 Bij klanten44,411,1 Elders33,34,8 Satellietkantoor27,3 Telecentrum11,111,3

14 Vergroting van werkgelegenheidskansen Telewerk vergroot WG-kansen voorOneensEens Mindervaliden Vrouwen met kinderen Bewoners van landelijke gebieden Vrouwen Senioren Landurig werklozen Etnische minderheden Werknemers (tw & ntw) geloven niet dat telewerk positieve effecten heeft op werkgelegenheidskansen van langdurig werkzoekenden en etnische minderheden. Sekseverschil: vrouwen zijn hierover veel positiever dan mannen. Stimuleren ondernemingen in hun aannamebeleid bepaalde groepen? Hebben zij een specifiek beleid om sollicitaties van deze groepen aan te moedigen? Stimuleren ondernemingen aanname van bepaalde groepen? % Weet niet23,9 Vrouwen24,9 Etnische minderheden24,2 Landurig werkzoekenden en mindervaliden9,4 Bewoners van landelijke gebieden0,7

15 Belangrijke of onbelangrijke redenen om te telewerken Totaal percentage van tw en ntwNiet belangrijkBelangrijk Buiten kantooruren werk afmaken Niet gestoord worden tijdens werk Beter evenwicht tussen werk en privé-leven Minder pendelen Grotere werkmotivatie Grotere zelfstandigheid in baan Makkelijker op kind(eren) passen Mijn baan vereist het Medische redenen Beter zorgen voor zorgbehoevende Mijn werkgever vereist het Dichter bij (potentiële) klanten Gevoelens over telewerk: redenen, voordelen en nadelen Telewerkers zien grote voordelen in het feit dat hun werk-reistijd aanzienlijk wordt bekort: voor 74.5% is het een belangrijke reden om te telewerken. Niet-telewerkers zijn nog veel positiever over dit voordeel van telewerk: 94.1%.

16 Belangrijke of onbelangrijke redenen om te telethuiswerken Gevoel over telethuiswerk: redenen, voor- en nadelen Totaal% van tw en ntwOnaantrekkelijkAantrekkelijk Vrije keuze van werktijden Kan werkdag flexibeler organiseren Tussendoor huish. taken verrichten Buiten kantooruren werk afmaken Betere combinatie werk en zorg Minder pendelen Grotere zelfstandigheid in baan Beter zorgen voor zorgbehoevende Dichter bij (potentiële) klanten Toch zitten telewerkers niet op dezelfde golflengte over bepaalde voordelen van telethuiswerk. 1) Beter management van zorgtaken: wordt belangrijker gevonden door telewerkende vrouwen en telewerkers met kinderen. Telewerkers met oudere kinderen zijn er minder van overtuigd dan telewerkers zonder oudere kinderen. 2) Flexibele organisatie van werktijden: hoe meer kinderen telewerkers hebben, des te minder zijn zij overtuigd dat thuiswerk dit positieve effect heeft. Telewerkende vrouwen geloven dit wel. Telewerkers met oudere kinderen zijn er minder van overtuigd dan telewerkers zonder oudere kinderen. Aspecten van telethuiswerk die als minder belangrijk worden gezien (niet als voordeel) Geen significante verschillen tussen de ervaringen van telewerkers de opinies van niet telewerkers over de voordelen van telethuiswerk

17 Invloed van telewerk op beroepsleven %OneensEens Meer zelfstandigheid in beslissing over werktijden Vermindert fileprobleem Meer autonomie in uitvoering van werk Minder werkdruk Vergroot baanzekerheid Meer positieve reacties van collega’s op hoofdkantoor Verhoogt werkmotivatie Meer overlegmogelijkheden met vakbonden Positief effect op carrièremogelijkheden Leidt tot gebrek aan informatie vanuit het bedrijf Meer betrokkenheid bij bedrijfsgebeuren Meer sociaal contact met collega’s op (hoofd)kantoor Werknemers trekken dit in twijfel, maar telewerkers zijn minder somber Keerzijde van telewerk?

18 Ervaringen van telewerkers & visies van niet-telewerkers op telewerk Hoe minder men telewerkt, des te meer men ervan overtuigd is dat telewerk gepaard gaat met betere onderhandelingsmogelijkheden met vakbonden: incidenteel: 74,3%; part-time: 72,7; full-time: 25%. Mannen zijn er meer van overtuigd dan vrouwen dat telewerk zal leiden tot positieve reacties en waardering van collega’s en superieuren. Mannen zijn daarom optimistischer over positieve effect van telewerk op promotiekansen dan vrouwen. Slechts 1 op de 4 telewerkers (25,9%) zonder kleine kinderen ervaart een afname van de werkdruk, terwijl GEEN van de telewerkers met kinderen tussen 3-6 jaar spreken van een afname. Zij ervaren juist een toename van de werkdruk (27,3%). Slechts 3,7% van de telewerkers zonder kleine kinderen heeft het gevoel dat de werkdruk groter is geworden. %TelewerkersNiet-telewerkers Niet bang voor negatief effect op promotiekansen 7540 Meer autonomie in werk10088

19 Telewerk en Huishoudelijk werk Vrouwen en huishoudelijke taken Totaal % vrouwen (TW+NTW) huishoudelijk werk Zelf (vrouw)PartnerSamenHulp Poetsen en schoonmaken Boodschappen doen Koken Wassen en strijken Tuinwerk en kleine klusjes Papierwerk en administratie Beheren van geld, de financiën Meeste huishoudelijke taken worden door vrouwen zelf gedaan en niet zozeer door hun partner. Opmerkelijk is:  het aandeel vrouwen met een gratis of betaalde hulp voor schoonmaken van het huis.  meeste vrouwen (65%) doen zelf de administratie en regelen zelf hun geldzaken (60%),  geen significante verschillen tussen telewerkende en niet-telewerkende vrouwen.

20 Mannen en huishoudelijke taken Totaal % Mannen (TW+NTW) huishoudelijke taken Zelf (man) PartnerSamenHulp Poetsen en schoonmaken Boodschappen doen Koken Wassen en strijken Tuinwerk en kleine klusjes Papierwerk en administratie Beheren van geld, de financiën Mannen bevestigen dat hun partner, meer dan zijzelf het schoonmaken, koken, wassen & strijken voor hun rekening nemen. Geen significante verschillen tussen telewerkende en niet-telewerkende mannen. Het verschil met vrouwen is:  dat meer mannen zelf boodschappen doen dan hun partner (24% man vs. 13% partner). Meeste werknemers doen samen boodschappen (61%)  groot contrast tussen mannen en vrouwen als het gaat om papierwerk/administratie, tuinieren en klusjes, regeling geldzaken. Andere visie op huishoudelijk werk dan vrouwen! And now … the men!

21 Zijn er verschillen tussen telewerkers en niet-telewerkers? Telewerkers zijn meer tevreden dan niet-telewerkers met hun aandeel in de huishoudelijke taken: telewerkers 96.7% tevreden vs. niet-telewerkers 85.4% tevreden. Zijn er verschillen tussen mannen en vrouwen? Vrouwen zijn duidelijk minder tevreden met hun aandeel in het huishoudelijk werk dan mannen: tevreden mannen: 97.2% vs. vrouwen: 86.7% Maar tussen vrouwelijke en mannelijke telewerkers bestaan geen significante verschillen in mate van tevredenheid. (On)Tevredenheid met huishoudelijke taakverdeling 6.5% van werknemers is ontevreden met deze verdeling van huishoudelijke taken, terwijl 93.5% wel tevreden is. Mate van Aangepastheid?

22 Effect van telewerken op privé-leven% eens Biedt mogelijkheid dagindeling zelf te bepalen98.7 Vermindert de pendeltijd97.5 Meer tijd om zorgbehoevenden te verzorgen95.6 Maakt het mogelijk om privé-afspraken beter te regelen90.2 Zorgt ervoor dat organisatie van het gezin soepeler verloopt89.4 Verbetert levenskwaliteit88.3 Biedt mannen mogelijkheid meer huishoudelijke taken op zich te nemen84.7 Verbetert combinatie van werk en privé-leven84.0 Heeft positieve invloed op gezondheid80.6 Creëert minder stress74.8 Biedt meer vrije tijd56.0 Biedt vrouwen mogelijkheid meer huishoudelijke taken op zich te nemen53.8 Vervaagt grens tussen werk en privé15.2 Veel belangrijke voordelen, maar niet iedereen is het ermee eens dat telewerk tot meer vrije tijd leidt, of het voor vrouwen gemakkelijker maakt om huishoudelijke taken op zich te nemen. Grootste risico dat aan telewerk is verbonden: Het vervagen van grens tussen privé-leven en beroepsleven (84.8%) Op dit punt geen significante verschillen tussen mannen en vrouwen, en ook niet tussen de ervaringen van telewerkers en de gevoelens van niet-telewerkers. Balans werk en privé-leven

23 Problemen bij telethuiswerken We hebben gezien dat 2/3 van de telewerkers thuis werken. Welke problemen doen zich daarbij voor? Wat zijn de belangrijkste storingsfactoren? 1.Aparte werkplek Een grote minderheid (48,8 procent) van de thuiswerkers heeft een aparte werkplek in huis, maar een kleine meerderheid (51,2%) heeft dat niet. Geen significante verschillen voor telewerkers met kinderen. 2.Ongestoord kunnen werken 78% van de thuiswerkers kan ongestoord werken, voor 22% is dat niet het geval. Telewerkers met een aparte werkplek kunnen ongestoorder werken.  86,4% van de telethuiswerkers met een aparte werkplek kunnen ongestoord werken;  68,3% van de telewerkers zonder aparte werkplek ervaren geen verstoringen van hun activiteiten. Er zijn geen significante verschillen tussen mannen en vrouwen, maar wel tussen mensen met en zonder kinderen. Kinderen zijn een belangrijke stoorfactor te zijn (‘kinderen hinderen’) en peuters zijn een erg belangrijk element van verstoring.

24 Er zijn geen significante verschillen tussen mannen en vrouwen, maar wel tussen mensen met en zonder kinderen. Kinderen zijn een belangrijke stoorfactor (‘kinderen hinderen’) en peuters zijn een erg belangrijk element van verstoring. Problemen bij telethuiswerken (2) Ongestoord thuiswerken - Een klein kind Een klein kind tussen 3 en 6Totaal NeeJa Ongestoord thuiswerken Ja 82,8%47,1%75,3% Nee 17,2%52,9%24,7% 8 van de 10 thuiswerkers zonder kleine kinderen (maar met kinderen) zijn in staat om ongestoord te werken, in vergelijking met slechts 1 op de 5 van de thuiswerkers met peuters. 3.Extra kosten voor thuiswerkplek 36,4% van de telewerkers hoeft geen extra kosten te maken voor de inrichting van de thuiswerkplek. 63, 6% heeft wel extra uitgaven gedaan. 56.6% betaalde de kosten zelf, 2% kreeg kostenvergoeding van het bedrijf en 5,1% deelde de kosten.

25 Problemen bij telethuiswerken (3) 5.Planning van werkdag thuis Hoe deelt u de dag in als u thuis werkt?% Ik doe kleine klussen of huishoudelijke taken tussendoor18,9 Ik stem men werkuren af op de behoeften van mijn gezin / huisgenoten16,6 Tijdens mijn pauze doe ik soms kleine boodschappen12,6 Ik stop later met werken12,6 Ik begin later te werken12,6 Ik volg dezelfde dagindeling als op kantoor7,3 Ik begin vroeger te werken7,0 Ik stop vroeger met werken5,0 Ik zorg voor het vervoer van mijn kinderen naar en van school4,6 Andere factoren3,0

26 Elementen van verstoring% Mijn privé-leven en werk lopen te veel door elkaar45,1 Huisgenoten die te pas en te onpas storen29,6 Geen aparte telethuiswerkplek15,5 Andere redenen5,4 Slechte geluidsisolatie binnen2,8 Straatlawaai1,4 Vervuiling of stankoverlast0,0 4. Elementen van verstoring 22% van de telethuiswerkers kan niet ongestoord werken. Wat zijn de belangrijkste elementen van verstoring? Problemen bij telethuiswerken (3)

27 TeleWerkCentrum Bekendheid: ooit van telwerkcentra gehoord? Een grote minderheid (46.4%) van de werknemers heeft eerder van een telecentrum gehoord, een kleine meerderheid (53.6%) had daar voor de enquête nooit van gehoord. Welke voorzieningen wil men in een telecentrum? a.Mobiliteitsvoorzieningen: welke zijn gewenst?  Bijna alle respondenten zijn voor een parkeerplaats (92.6%) en openbaar vervoer (98.6%).  Auto van telecentrum wordt niet door iedereen gewenst (53.3% voor). 7 van de 10 wil wel gebruik maken van een vervoersdienst van het telecentrum (73.8%). b.Trainingsfaciliteiten  Groeps- (68.1%) en individuele cursussen (77.2%) en internetcursussen (e-learning training) c.Algemene voorzieningen % Ongewenst% Gewenst Kantine 6,393,7 Vergaderruimte 7,492,6 Sport- en recreatie fasc. 28,971,1 Crèche 33,666,4 Naschoolse kinderopvang 38,661,4 Winkels 50,749,3 Boodschappendienst 68,731,3 Grootwarenhuis 71,029,0 Stomerij - Droogkuis 74,825,2 Culturele faciliteiten 80,619,4 Moeten in ieder geval aanwezig zijn Niet gewenst Niet eenduidig pro of contra. Vrouwen wel positiever over grootwarenhuis dan mannen (38,2% vs 22,4%). Maar behoefte daaraan is bij beiden laag. TW en NTW denken hierover hetzelfde

28 a.Bekendheid met telecentrum? 57.9% ja — 42.1% nee b.Voorwaarden aan werken in telecentrum 27.8% van ondernemers wil werknemers geen mogelijkheid bieden om in telecentrum te werken. De andere 72.2% stelt daaraan de volgende voorwaarden:  Garantie van professionele werkomgeving (33.3 %)  Veiligheidsvoorzieningen voor vertrouwelijke bedrijfs- of persoonsgegevens (16,7%)  Werken in telecentrum moet los staan van loonsituatie (11.1%)  Kosten voor huur van werkplek in telecentrum moet gelijk of lager zijn dan kosten van inrichting/onderhoud van een thuiswerkplek (11,2%) c.Percentage loonsom voor huur telecentrum Werkgevers zijn bereid om gemiddeld 2,5% van loonsom te betalen om het werken in telecentrum mogelijk te maken. 50% is niet bereid om ook maar iets te betalen. 50% is bereid om 10% of minder te betalen. Gering aantal respondenten, dus voorzichtigheid geboden. Werkgevers en TeleWerkCentra

29 Discussie 1.Voor wie is telethuiswerk een goede oplossing en voor wie en wanneer niet? Beperkingen of risico’s van telethuiswerk: geen eigen werkplek; storingsfactoren; vervagen grens privé- en beroepsleven. Voordelen van werken in lokale telewerkcentra 2.Hoe groot is de behoefte aan buurtgebonden telecentra – teledocks? Verlangen naar iets dat nog niet bestaat…. 2,5% doet het — 1/3 overweegt het — 7% heeft voorkeur 3.Wat moet er gebeuren om lokale ‘teledocks’ op te bouwen? Wie zou het initiatief moeten nemen: particulieren, overheid of samen? Kunnen teledocks zichzelf bedruipen? 4.Welke faciliteiten moeten teledocks bieden? Algemene, mobiliteits- en trainingsvoorzieningen 5.Rol van vakbonden, werkgevers(organisatie) en management? Toestaan en/of stimuleren van werken in locale telecentra. 6.Welke maatregelen zouden overheden kunnen of moeten nemen? Opheffen van privilegiëring van telethuiswerk Facilitering van infrastructuur voor teledocks door lokale overheden Nationaal en Europees beleid

30 % Telewerkers t.o.v. beroepsbevolking Stand van Zaken