CKV3: DADA, SURREALISME, ABSTRACT EXPRESSIONISME EN POPART

Dada, Zürich 1917 Was een reactie op WO I, verzet tegen samenleving die oorlog had mogelijk gemaakt Verwerp de traditie Ideologieën zijn verdacht Gebruik het toeval als uitgangspunt voor kunst Dada wil irriteren en doet dat d.m.v. absurdistische antikunst

Dada: Kurt Schwitters Verwerp de grenzen tussen disciplines, tussen wat banaal is en van belang, tussen kunst en kitsch, zin en onzin. assemblages van gevonden voorwerpen die 'de wereld zelf waren en niet de afbeelding ervan" Noemde zijn kunst Merz, naar het woord (Kom)merz(bank) dat in een collage opdook. Maakte: Merzzeichnungen (tekeningen en collages), Merzbilder (schilderijen, assemblages) en Merzplastike (sculpturen)

Marcel Duchamp Introduceerde de ready-made omdat hij vond dat elk toevallig gevonden voorwerp gebruikt kon worden om kunst te maken of zelfs direct al te zijn. Conceptuele benadering van kunst. Heeft relatief weinig gemaakt maar was vooral belangrijk om zijn ideeën (bij conceptuele kunst is het idee belangrijker dan een daadwerkelijke uitvoering)

Marcel Duchamp, La Boîte - en – Valise, 1952 In dit koffertje zitten alle werken van Duchamp in miniatuur. Waaronder bijvoorbeeld de ansichtkaart van Mona Lisa waar hij een snorretje opzette en vijf letters onder plaatste: L.H.O.O.Q.

Fontein Duchamp plaatste een urinoir met handtekening in een museum om het begrip kunst Ter discussie te stellen.

Vraag 1 Noem twee redenen waarom zowel Schwitters als Duchamp als voorlopers van de Pop Art kunnen worden gezien.

Surrealisme Absolute vrijheid voor de menselijke geest Geloof in de hogere werkelijkheid van de droom en het vrije associatieve denken Enerzijds een ‘natuurgetrouwe’ vaak heel precieze weergave van deze surrealiteit Anderzijds automatisch, vanuit een droomtoestand schilderen. Het toeval, het wonderlijke, de waanzin, humor en poëzie werden ingezet om te ontsnappen aan het normale, het voorspelbare, het redelijke en het burgerlijke

Max Ernst De schilder, beeldhouwer, tekenaar en dichter Max Ernst is zeer belangrijk voor het Dadaïsme en Surrealisme in de 20ste eeuw. Hij wil verder kijken dan de anderen en wil de werkelijkheid breder waarnemen. Dit wil zeggen dat Max het onzichtbare wilt uitbeelden, het onbewuste.

Technieken FrottageDoor het doordrukken van grafische structuren van vloerplanken, wandstructuren en dergelijke, op papier of andere dragers, ontstaan schilderijen. Grattage is een techniek uit de beeldende kunst die o.a. door max ernst toegepast werd. Een overschilderde of overtekende schildering wordt door afschaven met een scherp voorwerp, bijv. een mes, weer gedeeltelijk vrijgemaakt. Decalcomanie: Spreid met behulp van een grof penseel zwarte waterverf, plaatselijk meer of minder verdund, op een blad wit velijn dat men onmiddellijk met een soortgelijk blad bedekt en waarop men een middelmatige druk uitoefent. Licht dit tweede blad er rustig af .

The Robing of the Bride Het afbeelden van vrouwen als muzen was een bekend surrealistisch thema. Men geloofde dat vrouwen een nauwere band hadden met de gewenste irrationaliteit van dan de mannen. In dit schilderij van Max Ernst bijvoorbeeld wordt een vrouwelijke figuur omgezet in een vogelachtig wezen.

Kritische paranoïde methode Dali Kritische paranoïde methode

Surrealisme (1929-1940) Dalì ging zijn eigen angsten en fantasieën verkennen en legde deze door symbolische beelden op doek vast in een heel precieze, bijna fotografische stijl. Hij verwees naar deze schilderijen als ‘handgeschilderde droomfoto’s’

Kritische paranoide methode Door een proces van hallucinatie, waartoe Dalì door het onderzoek van Sigmund Freud naar het onderbewuste en de droom geïnspireerd was, probeerde de kunstenaar zijn waarneming van de werkelijkheid te veranderen. Bij de kritische paranoide methode lopen hallucinatie en werkelijkheid door elkaar.

De zwanen en verwrongen bomen worden in het meer weerspiegeld als olifanten. Dalì noemde dit de paranoide-kritische methode, waar hallucinatie en werkelijkheid door elkaar lopen.

Dali, Spanje

citaten Het enige verschil tussen mij en een gek, is dat ik niet gek ben. - Salvador Dali Het feit, dat ikzelf tijdens het schilderen mijn eigen beelden niet versta, betekent niet, dat die beelden geen betekenis zouden hebben; integendeel, hun betekenis is zo diep, verscheiden, samenhangend en onwillekeurig, dat ze zich aan een eenvoudige logische ontleding onttrekt. Om mijn beelden in de taal van het dagelijkse leven te kunnen beschrijven en verklaren, is het nodig, ze aan een bijzondere Analyse te onderwerpen, en dat met de strengst objectieve, wetenschappelijke ernst, die mogelijk is. Alle verklaringen ontstaan aldus achteraf, aangezien het beeld als gegeven reeds bestaat. - Salvador Dali Slappe horloges; zij zijn niets anders dan paranoide-kritische, vriendelijke en buitenissige camemberts buiten de tijd of ruimte. - Salvador Dali

Het verraad van de voorstelling Magritte Het verraad van de voorstelling

René Magritte Het grootste deel van het oeuvre van Magritte behoort qua stijl tot het surrealisme, één van de kunststromingen van de 20e eeuw. In veel van zijn werken komen naakte vrouwen en natuurgetrouw geschilderde vissen voor. Dit is waarschijnlijk een verwijzing naar het feit dat Magritte zijn moeder naakt terug vond nadat deze zelfmoord had gepleegd.

Ceci n’est pas une pipe

… Het bekendste werk van Magritte is zonder enige twijfel La Trahison des Images (1928-29) of "Het verraad van de voorstelling" met de geschilderde tekst: Ceci n'est pas une pipe onder de afbeelding van een pijp. In dit werk tekent René Magritte een pijp en zegt hij dat het geen pijp is. Hij bedoelt hier eigenlijk mee dat de pijp die hij tekent, eigenlijk geen echte pijp is maar de afbeelding van een pijp, gewoon een schilderij, slechts een ingelijst olieverfschilderij op doek. De verwijzing naar een herkenbare voorstelling (een pijp) pleegt verraad aan het idee, dat slechts in onze geest kan bestaan. Door ons telkens te bevragen en op het verkeerde been te zetten, dwong Magritte ons over kunst na te denken.

Clairvoyance

citaten "Ik schilder niet, ik gebruik voorwerpen die mijn beelden weergeven. Ik ben geen kunstschilder die mooie kleuren op doek zet of iets voor het oog maakt. Ik breng het denken in beeld en maak daardoor iets mysterieus."

… ‘Ik schilder om de wereld een beetje beter te begrijpen', zei Magritte zelf. ‘Mijn werken zijn vaak geheimzinnig. Maar de wereld is ook zo geheimzinnig...'

Geheimzinnig Eigenlijk schilderde Magritte doodgewone dingen. Maar hij zette ze meestal op plaatsen waar je ze niet verwacht. Daardoor wordt het schilderij geheimzinnig. Het roept vragen op. Magritte heeft veel schilderijen gemaakt. En hij wou dat zoveel mogelijk mensen zijn werken zagen. Daarom liet hij er ook posters en postkaarten van maken. Hij vond dat wat er op het kunstwerk te zien was belangrijker was dan het eigenlijk kunstwerk. ‘Je kan evengoed een poster van het schilderij tegen de muur hangen', vond hij. ‘Net zoals met een boek. Je hoeft toch de echte, met de hand geschreven tekst van de schrijver niet te hebben om het boek mooi te vinden.'

Golconde

Vraag 2 Leg in je eigen woorden uit wat Magritte bedoelde met het verraad van de voorstelling.

Joan Miro (1893-1983) “Een vorm is nooit iets abstracts: Het is altijd een weergave van iets. Het is een mens, een vogel of iets anders. Een schilderij is voor mij nooit slechts vorm om de vorm.” Joan Miro ontwikkelde onder invloed van surrealistische schrijvers en schilders zijn kenmerkende en unieke stijl: de biomorfische schilderkunst. In een spontaan poëtische droomwereld koppelde hij technische objecten los van hun oorspronkelijke functie om ze in zijn organische figurenwereld te integreren. Deze organische figurenwereld werd gedomineerd door de seksuele problematiek, de natuur, de maan, de ster, de vrouw. Spontaan opwellende poëzie is de hoofdtoon.

Automatisme Surrealisme roept op tot het verbeelden en uitbeelden van een hogere realiteit achter het zichtbare. Automatisme is een uitbeelding van surrealiteit: het maken van een kunstwerk op een zodanige manier dat het bewuste en verstandelijke zoveel mogelijk is uitgeschakeld ten gunste van het intuïtieve, onbewuste en spontane. Dit automatisme is te herkennen in het werk van Joan Miro, hij beschrijft zijn werk als iets wat zijn eigen nuchtere verstand te boven gaat: “Ik begin te schilderen en terwijl ik schilder begint het werk zich onder mijn penseel te manifesteren of op te doemen. De vorm wordt een teken voor een vrouw of vogel tijdens het schilderen.” Miro ‘gunt ons een blik in de kosmische orde die heerst in het onderbewuste’.

Vraag 3 Welke twee totaal verschillende stijlen zie je in het Surealisme?

Abstract Expressionisme Kunstenaars in Amerika na WO II die abstracte doeken maken waarin het gebaar van het schilderen grote nadruk krijgt of soms zelfs het onderwerp wordt van het schilderij. Jackson Pollock is met zijn ‘Drippings’ een belangrijke vertegenwoordiger.

Dripping Dripping is Engels voor druppelen. De kunstenaar druppelt verf van zijn kwast op het doek. Of hij maakt een gaatje in de onderkant van de verfpot, zodat die langzaam leegloopt. Als hij de pot aan een touwtje hangt, krijg je allemaal verschillende vormen. De verf die gebruikt wordt is industriële lak.

Jackson Pollock werkt ‘in trance’, (alcohol; drugs; jazzmuziek) doek ligt op de grond; hij bewerkt het van alle kanten maar raakt het niet aan Over-all compositie soort ‘weefsel’ van lagen over elkaar; effect: abstracte ruimtewerking inspiratie: Indiase zandtekeningen en Mexicaanse muurschilderingen schakelt het denken uit tijdens het schilderen; expressie van emoties uit onderbewuste de handeling is belangrijk ondanks ‘chaos’ van spatten en drippings toch een evenwichtig beeld

Vraag 4 Wat heeft Pollock met het Surrealisme te maken?

POP ART Popart is een beweging die begon in het midden van de jaren ‘50 in Engeland en aan het eind van de jaren ’50 in de Verenigde Staten verscheen. Popart komt voort uit de vrijheid van na de oorlog en een groeiende pop- of massacultuur waaraan thema’s als coca cola, Marilyn Monroe, stripverhalen en blikken soep werden ontleend. Popart kunstenaars wilden kunst maken voor het grote publiek. Niet moeilijk of abstract zoals de abstract expressionisten maar met voor iedereen herkenbare onderwerpen.

Kenmerken Gebruik van de symbolen van de Westerse consumptiecultuur. Gebruik van commerciële en alledaagse materialen en voorwerpen. Glamourachtige kleuren ontleend aan reclame-afbeeldingen. Geen persoonlijk handschrift van de kunstenaar. Gebruik van Ready-mades.

Painting "Flag" Jasper Johns 1954-55

Campbell's Tomato Soup Andy Warhol 1962

Oldenburg Claes Oldenburg (1929) is een Zweeds-Amerikaanse beeldhouwer. In de jaren zestig maakte Oldenburg deel uit van de Pop Art beweging. Hij maakte grootschalige kunstwerken. Het blow-up effect of de toepassing van vreemde, soms slappe materialen voor harde objecten (softening) werken vervreemdend.

Zijn werk Lipstick 1969-1974

Zijn werk Flying Pins 2000

Zijn werk Spoon Bridge & Cherry 1988

Rauschenburg Past collage en assemblagetechnieken toe in zijn werk en noemt ze ‘Combines’. Het zijn geen schilderijen en ook geen beel- den. Voorwerpen uit hun alledaagse context gehaald gaan een relatie aan met het geschilder- de vlak.

Rauschenberg: “Het is noch kunst om de kunst, noch kunst tegen de kunst. Ik ben voor kunst, maar voor een kunst die niets met kunst temaken heeft. Kunst heeft alles te maken met leven maar het heeft niets te maken met kunst. Rauschenburg is geinspireerd door Dada en met name door de collages van Schwitters die ook mende dat kunst en leven hetzelfde waren. Rauschenberg vond het belanrijk dat alle elementen in zijn combines even belangrijk moesten blijven. Het gaat echt om een ontmoeting van verschillende werkelijkheden in een werk.

In zijn combines groepeerde Rauschenberg associatief allerlei beeldmateriaal rond één thema. In Rebus uit 1955 stond bijvoorbeeld het thema 'vliegen' centraal:  foto's van een bij, een libelle, een muskiet, het oog van een vlieg, gecombineerd met de 'winden' uit "de geboorte van Venus" van Botticelli. 

Vraag 5 Noem een overeenkomst tussen Pop Art en Surrealisme en noem een belangrijk verschil.