Project Kansarmoede ‘t school is van iedereen’ Stuurgroep 16/12/2014

Wat vooraf ging… Stuurgroep op 20/05/2014 Voorstelling van het project Doelen van het project M.b.t. bewustwording docenten M.b.t. effectieve realisatie in het (hidden) curriculum van eerstejaarsstudenten BAKO M.b.t. de kwaliteitscontrole van het traject Tijdspad Inlezen /vormingen/consults Wat vooraf ging…

Wat vooraf ging… Stuurgroep op 25/09/2014 Stand van zaken mbt Contacten/gesprekken met experts ifv organisatie stage docenten en studenten/knoop doorgehakt+ motivatie Professionaliseringstraject ifv screening curriculum Onderzoeksluik (deel lectoren/deel studenten) Docentenstage achter de rug Programma Beleving Evaluatie ifv studentenstage Wat vooraf ging…

Studenten 1 Bako Selectie studenten (17 studenten) 1 groep Diest (8) 1 groep Heverlee (9) (koppeling lector die mee participeerde) Voorafgaand inleefspel Diest ‘no credit, no game’ 3 lectoren (coachen van studenten) 1 stagair pedagoog Lieven Verlinde (‘t Lampeke) Studenten 1 Bako

Studentendriedaagse programma

Gesprek met ervaringsdeskundigen Mohaddim (verhaal vluchteling Somalië) Sylvie (generatie-armoede)

Voorstelling koor Funky Fabolishes Fabota Family Sessie met Karen Daniëls, helpende handen, 2013 Dagopvang ‘ De Wurpskes’ Hechting

Individuele – en groepsopdrachten rond kansarmoede Basisinzichten rond kansarmoede via verschillende methodieken Reflectie en evaluatie Terugkoppeling opleiding

Onderzoeksluik Werkpakket 1.1 Effectmeting docenten en studenten 1.1.2 Effectmeting eerstejaarsstudenten Werkpakket 1.2 Beginsituatie opleiding volgens docenten en studenten 1.2.1 Beginsituatie analyse docenten 1.2.2 Beginisituatie analyse studenten

Werkpakket 1.1 Effectmeting docenten en studenten Overkoepelende onderzoeksvraag: Heeft het traject  een sensibiliserend effect op het denken/voelen/handelen rond kansarmoede als burger en als docent?”  6 betrokken lectoren uit Heverlee en Diest Semi-gestructureerd interviews PRE en POST docentenstage Premeting gerealiseerd in mei/juni 2014 Docentenstage in september 2014 Postmeting gerealiseerd in november/december 2014 Enkele topics PRE- en POST interview kansarmoede: Als lector: voeling met kansarmoede in BAKO/DLO opleiding en in brede job (lesgeven, stagebezoeken, omgang studenten,… ) Als burger: voeling met kansarmoede in eigen leven Noden, verwachtingen, behoeften: wat zou hen helpen om in te spelen op kansarmoede in werk of begeleiding van studenten? Postinterview: Evaluatie kansarmoedetraject beperkte communicatie van resultaten premeting naar projectleiders ter vormgeving docentenstage

Werkpakket 1.1 Effectmeting docenten en studenten Planning verwerking gegevens: Voor alle kwalitatieve gegevens ! luisteren en herbeluisteren, lezen en herlezen interviews codeboek opstellen op basis van interviewleidraad codeboek telkens aanpassen op basis van nieuwe gegevens, intervisiegesprekken gegevens in Nvivo9 of Nvivo10 software brengen schematiseren van gegevens, belangrijkste thema’s eruit halen Opmerkingen: effecten op middellange termijn : niet onmiddellijk na de docentenstage onderzoeker nam niet deel aan docentenstage Enkele impressies: Groot verschil in beginsituatie tussen lectoren : bepaalt grootte van het effect van het traject Gemeenschappelijk effect: aangescherpte bewustwording, die in min of meerdere mate vertaald wordt in concrete daden !! Nood en vraag om dit te vertalen naar duurzame invulling in de opleiding en regelmatig dit opnieuw bespreken

Werkpakket 1.1 Effectmeting docenten en studenten 1.1.2 Effectmeting studenten (1) Overkoepelende onderzoeksvraag: “Heeft het traject  een sensibiliserend effect op het denken/voelen/handelen rond kansarmoede als student?”  PREMETING bij interventiegroep 2013-2014: 2 focusgroepen eerstejaarsstudenten D+H Gerealiseerd op het einde van het academiejaar Impressies beperkt gecommuniceerd naar projectleiders ter verbetering studentenstage Gegevens niet verder kwalitatief verwerkt (haalbaarheid) 2014-2015: 2 focusgroepen eerstejaarsstudenten D+H Gerealiseerd eind sept/okt , begin academiejaar Keuze op toevalswijze van 6 studenten uit 10 participerende studenten aan studentenstage in D én in H Focusgroep in D en in H (geen interviews) Topics focusgroepen analoog aan docenten met meer focus op stage-ervaringen studenten

Werkpakket 1.1 Effectmeting docenten en studenten 1.1.2 Effectmeting studenten (2) POSTMETING bij interventiegroep 2013-2014: 2 focusgroepen eerstejaarsstudenten D+H Te realiseren op 18 december 2014 (studentenstage was eind november 2014) POSTMETING bij controlegroep 2014-2015: 2 focusgroepen eerstejaarsstudenten D+H 1 gerealiseerd december 2014, 1 te realiseren op 18 december 2014 Op toevalswijze gekozen uit de opleiding Doel: vergelijkingsgroep interventiegroep: normale evolutie doorheen curriculum

Werkpakket 1.1 Effectmeting docenten en studenten 1.1.2 Effectmeting studenten (3) Verwerking gegevens: Analoog aan docenten Focus op vergelijkingen: (a) Pre en postmeting, (b) Interventie- en controlegroep, (c) Docenten en studenten Impressies premeting (stagiaire Evy Mentenes) Kansarmoede staat veraf van de leefwereld van de studenten Een gevoel van schaamte (taboe) en de drempel naar hulpverlening Opdracht van de school: ouders informeren en ondersteunen Opdracht van de KO: voorzien in basisbehoeften + aansluiten bij de belevingswereld van élk kind Verwachtingen naar het project: Studenten hebben nood aan informatie over hulpverlening Hoger onderwijs is duur  kansarme jongeren studeren niet verder Impressies premeting: Kansarmoede blijkt een fenomeen te zijn dat veraf staat van de leefwereld van de studenten. Uit het feit dat studenten voornamelijk uiterlijke en materiële kenmerken van kansarmoede opsommen, blijkt dat kansarmoede eerder iets is wat zich aan de rand van hun leven afspeelt. De studenten brengen een gevoel van schaamte in verband met kansarmoede. Volgens de studenten hebben zowel kansarme kinderen als hun ouders het gevoel dat ze een masker moeten opzetten naar de buitenwereld toe. Het gevoel uitgesloten te worden en er niet bij te horen komt hier ook aan te pas. Volgens de studenten heeft het gevoel van schaamte als gevolg dat de drempel naar hulpverlening te hoog is. Volgens de studenten is het de verantwoordelijkheid van de school om de ouders te ondersteunen en te informeren omtrent mogelijke hulppistes. Daarbij aansluitend is het de taak van de KO om elke kleuter te voorzien in zijn of haar basisbehoeften en rekening te houden met de specifieke belevingswereld van deze kinderen. De studenten ervaren hier echter een soort spanning: De school kan ingrijpen als het om één kind gaat, maar wat als er meerdere kinderen in een kansarme situatie leven? Deze taak van het onderwijs lijkt te worden vertaald naar bepaalde verwachtingen naar het project en de opleiding toe. Ze uiten een nood aan informatie over hulpverlening en over de concrete situatie van mensen in kansarmoede. Tot slot wordt kort ingegaan op kansarme studenten in het hoger onderwijs. Volgens de participanten is dit een rariteit, vermits het hoger onderwijs een dure aangelegenheid is.

Werkpakket 1.2 Beginsituatie opleiding 1.2.1 Beginsituatie opleiding docenten (1) Bevraging opleiding op 25/04/2014 opleidingsdag (via vragenlijst anoniem, n = 30) Verwerking : kwantitatief: hoeveel mensen hebben dit antwoord gegeven let op: één iemand kan ook meerdere dingen opnoemen: percentages gaan niet tot 100) In wat volgt worden de hoogste percentages besproken

Werkpakket 1.2 Beginsituatie opleiding 1.2.1 Beginsituatie opleiding docenten (2) Vraag 1: Wat versta je onder kansarmoede bij jonge kinderen? Beschrijf in enkele zinnen of staakwoorden 76,7%: beperktere ontwikkelingskansen, minder optimale kansen 56,7%: linken met financiële of materiële armoede 23,3%: andere thuistaal ; 26,7% vicieuze cirkel ; 23,3% gezondheidsproblemen Vooral focus op materiële en kansen, minder op sociale, psychische en leefwereld Vraag 2: Breng jij dit thema aan bod in de opleiding? Denk gerust ruimer dan je cursusinhoud 24%: sporadisch in de lessen/cursusmateriaal/discours  vooral verwijzing naar vakken van het derde jaar (OPO GOK-beleid en zorg en OPO Diversiteit en leren) 15% bij bespreking stagebezoek, sporadisch 12% bij STB sessie, sporadisch 13,3%: neen  Kansarmoede wordt wel aan bod gebracht maar sporadisch !

Werkpakket 1.2 Beginsituatie opleiding 1.2.1 Beginsituatie opleiding docenten (3) Vraag 3a: Wat ervaar jij als een sterkte in de opleiding ivm kansarmoede jonge kind ? 33%: heb er weinig zicht op 30%: OPO GOK en OPO diversiteit en leren Vraag 3b: Wat ervaar jij als een zwakte in de opleiding ivm kansarmoede jonge kind? 36,67%: heb er weinig zicht op 26,67%: het komt te laat in de opleiding Kansarmoede is nog niet ingebed in de hele opleiding en wordt slechts gefragmenteerd besproken en behandeld, vooral in het derde jaar bij twee OPO’s

Werkpakket 1.2 Beginsituatie opleiding 1.2.1 Beginsituatie opleiding docenten (4) Vraag 4a: Heb je zelf zicht op kansarmoede in onze eigen studentenpopulatie 36,67%: heb er weinig zicht op 66,67%: heb er beperkt zicht op via stagebegeleiding, STB of intake Vraag 4b: Houd je rekening met mogelijke kansarmoede bij studenten? 33,33%: voorbeelden geven mbt besparing op kosten voor stages en opleiding 26,67%: een luisterend oor bieden 23,33%: studenten oplossingen zoeken en/of doorverwijzen naar studentendienst 10%: Neen De meerderheid van lectoren heeft wel zicht op kansarmoede bij studenten; er wordt beperkt op ingegaan.

Werkpakket 1.2 Beginsituatie opleiding 1.2.2 Beginsituatie opleiding studenten 2 focusgroepen (D + H) met telkens 5à6-tal derdejaarsstudenten BAKO Gerealiseerd in mei/juni 2014 Verwerking gegevens: stagiaire Evy Mentens Resultaten: Vier centrale thema’s: Een beperkte voorkennis als gevolg van beperkte ervaringen  onwetendheid Nood aan confrontatie en bewustwording (doen i.p.v. luisteren) De belevingswereld van kansarme kinderen verschilt van de belevingswereld van andere kinderen  Invloed op de keuze van BC’s  een gevoel van machteloosheid Kansarmoede onder studenten is taboe + een hoog kostenplaatje Uit de analyse van de focusgesprekken komen vier grote thema’s naar voren. Kansarmoede blijkt een fenomeen te zijn dat zich eerder aan de rand van het leven van de studenten afspeelt. Dit gebrek aan ervaring wordt zichtbaar in het beeld dat studenten hebben over kansarmoede (vooral uiterlijke kenmerken). Deze beperkte ervaringen heeft als gevolg dat de studenten over een beperkte voorkennis beschikken wanneer zij de opleiding binnenstappen. Het lijkt alsof deze voorkennis niet verder uitgebreid wordt gedurende de opleiding, vermits studenten aan het einde van hun opleiding nog steeds een gevoel van onwetendheid uiten. De manier waarop kansarmoede een plaats krijgt binnen de opleiding komt als tweede aan bod. Hierbij aansluitend worden de specifieke verwachtingen van studenten naar de opleiding toe besproken. Zij uiten een nood aan confrontatie en bewustwording, ze willen doen in plaats van luisteren. Op deze manier willen ze kansarmoede bespreekbaar maken en bepaalde vooroordelen doorbreken. Deze verwachtingen sluiten aan bij het derde thema: Hoe verschilt de leefwereld van deze kleuters met de leefwereld van andere kleuters en welke gevolgen heeft dit voor de aanpak van de kleuteronderwijzer en de hele school? Volgens de studenten krijgen kinderen die leven in kansarmoede een beperkter aanbod aan prikkels (vb.: “Ze zijn nog nooit naar de kermis geweest, dus weten niet wat een paardenmolen is.”), waardoor de belangstellingscentra niet altijd aansluiten bij hun beleving. De studenten ervaren echter een gevoel van machteloosheid t.o.v. kansarmoede, vermits er grenzen zijn aan de initiatieven die een school/KO kan ondernemen. Als laatste zoomen we in op de taboe die er heerst rond kansarmoede onder studenten binnen de lerarenopleiding. Hierbij vermelden studenten dat de lerarenopleiding een dure opleiding is.

Verder verloop voor onderzoek Nog drie focusgroepen studenten afnemen en verwerking (post) Lectoren data verwerking moet nog verder gefinaliseerd Rapportering tegen 31 januari (interne deadline)

Professionaliseringstraject PROFESSIONALISERINGSTRAJECT KANSARMOEDE IN HET CURRICULUM VAN DE LERARENOPLEIDING KLEUTERONDERWIJS 29/04/14 Opstart professionaliseringstraject- Antwerpen KADERING VAN DE PROBLEMATIEK VAN KANSARMOEDE BIJ KLEUTERS TIJDPAD EN INHOUD 21/05/14 Screening curriculum opleiding – beginanalyse- Leuven 03/07/14 eerste sessie op maat – Leuven voorbeelden van curriculumhervorming met diversiteit als uitgangspunt 3/11/14 – KHLeuven – tweede sessie op maat - Leuven rond reflectie 13/11/2014 -Odisee, Brussel, Reinhilde Pulinckx Intervisie-sessie rond analyse van curriculum 4/12/2014 – derde sessie op maat - Thomas More, Mechelen ‘Ouderparticipatie’ __________________________________________ 8/1/2015 afsluitende sessie rond analyse curriculum 13/1/2015 laatste intervisie Professionaliseringstraject

Output acties docenten Korte termijn-actie Bijsturing van inhouden/ werkvormen mbt kansarmoede in 3 BaKO (Nele Vanhemel) Bart Demyttenaere – 27/11/2014 http://nl.padlet.com/vanhemel_nele/lezing Reportage ‘Arm Vlaanderen’ + bespreking – 2/12/2014 Opdrachten ‘Kansarmoede in het kleuteronderwijs’: methodieken ‘De kloof…’ 3/12/2014 ‘Koekjes bakken’ in een gezin in kansarmoede/ van allochtone origine (Meulenberg) – 11/12/14 Output acties docenten

Output acties docenten – Lange termijn (Griet Maes) Organisatie van een sensibiliserings- en vormingsdag of -tweedaagse rond kansarmoede met opvolgopdrachten (acties en reflecties). Dit kan gekoppeld worden aan: - aan Leraar worden ( I en/of II) waarin ‘Omgaan met diversiteit’ immers één van de Algemene Beroepsgerichte Competenties is - aan de Studietrajectbegeleiding Sessie rond gehechtheid en mentaliseren gekoppeld aan een module/stage bv. module ‘De jongste kleuters’ in 2 BaKO. ‘Verbinding maken’ als kernbegrip in het cursusaanbod rond ouderparticipatie. Screening van cursusmateriaal en –(stage)opdrachten i.v.m. ouderbetrokkenheid vanuit de kansarmoedebril en optimalisering van huidig aanbod in de opleiding. Output acties docenten – Lange termijn (Griet Maes)

Output concrete acties (Johan Theunis) Voorleven van een (gemeenschappelijke of individuele) visie of grondhouding. Deze visie kan ‘gekleurd’ zijn vanuit een eigen christelijke spiritualiteitsbeleving. Cromheecke, F. en Vanderslycke, D. (2013) “Ga en maak het verschil”. Een gepassioneerd brievenboek; Uitgeverij onbekend Laagdrempeligheid beogen ‘gratis’ tijd maken Verantwoordelijkheidsgevoel in verbondenheid met elkaar stimuleren Bewuster ‘waarden voorleven’ die je zelf belangrijk vindt Rust en structuur brengen in de les, maar ook in een gesprek met studenten... (Voor-)leven vanuit een christelijke inspiratie: je kwetsbaar en dienstbaar durven opstellen om gekwetste mensen weer op te richten Als vaklector geen “vakidioot” zijn Output concrete acties (Johan Theunis)

Output concrete acties (Johan Theunis) Voldoende ruimte voor MUZIEK (en BEELD) binnen GOKbeleid en zorg (+ diversiteit en leren), zodat studenten meer ‘praktijkgericht’ aan de slag kunnen Voor kansarme kinderen of kinderen uit allochtone families zoveel mogelijk kansen tot ontwikkeling bieden door: - het welbevinden te stimuleren (een warm thuisgevoel (welkom) geven. Vb. Eenvoudig welkomslied in andere taal. Vb. Relaxatie-oefeningen doen,... - vooral vreugde laten beleven aan het bewegen, dansen op muziek en bij het zingen en spelen op instrumenten. - succeservaringen te laten beleven en heel veel positief te bevestigen: geeft kinderen zelfvertrouwen, een positief zelfbeeld - kinderen tot rust te laten komen om zich (opnieuw) kunnen concentreren na eventuele stresservaringen op het thuisfront Output concrete acties (Johan Theunis)

Verder verloop Afronding en output Opvolging van het project door de opleidingscommissie Rapportering Disseminatie Website(archief) http://tschoolisvaniedereen.weebly.com/ Verder verloop

Bedankt! Vragen of bedenkingen!