Het belang van expliciete directe instructie Instructie die werkt! Dr. Kees Vernooy Lector emeritus Effectief taal- en leesonderwijs Centrum voor onderwijskwaliteit Groningen 30 oktober 2014

Uitspraken ‘Jaren van onderzoek hebben duidelijk gemaakt, dat goed lesgeven er veel toe doet!’ (Carey, 2004) ‘De relatie tusen de leerling en de leerkracht is de meest significante voorspeller van het leren van de leerling´. (Rooney 2010)

Wat komt er aan de orde? 1. Het belang van expliciete directe instructie; 2. Instructie en omgaan met verschillen: Preventief Curatief 3. Feedback in alle fasen 4. Coöperatieve werkvormen

Het hart van goede scholen INSTRUCTIEKWALITEIT

25 jaar onderzoek Universiteit van Chicago (2013): de 5 Essentials

DE ‘5 ESSENTIALS’ VAN CHICAGO Onderzoek laat zien dat scholen die sterk zijn op het gebied van de ‘5 Essentials’ tien keer zo effectief zijn bij het verbeteren van hun leerling resultaten dan scholen die zwak zijn op die vijf fundamentele gebieden (Bender Sebrin e.a. 2006, 2013).

Review Hattie (2004) Uit een review van 50.000 onderzoeken blijkt dat leerkrachten voor de grootste variantie zorgen bij de leerlingresultaten. Ze kunnen een krachtig positief effect - meer dan 30% van de leerlingresultaten zijn aan hen toe te schrijven - op de leerling hebben.

De effecten van goed lesgeven (Bevindingen van een meta-analyse) > 30% ~50% ~5-10% ~5-10% Hattie (2003, 2005)

Rol leerkrachten Inspectie van onderwijs (2011) Kwaliteit van onderwijs is vooral kwaliteit van leraren. Zorgleerlingen (21% van de leerlingen) zijn sterker afhankelijk van goede leraren dan andere leerlingen!

Een goede leerkracht kenmerkt zich door vier zaken Effectieve instructie (didactische aanpak, vakinhoudelijke kennis) Een goede relatie met de leerlingen (hoge verwachtingen en pedagogisch handelen) Goed omgaan met verschillen tussen leerlingen (ondersteuningsbehoeften) Een goed klassenmanagement

Gedragingen effectieve leerkrachten Doelgericht Taakgericht Hoge verwachtingen van de leerlingen Enthousiast, duidelijk, en direct Lessen zijn altijd goed voorbereid Leerlingen werken taakgericht Sterk klassenmanagement Voorspelbare routines Toetsen systematisch om de vooruitgang van de leerlingen te monitoren Hebben een goede relatie met de kinderen

Waar zou uw school mee aan de slag moeten gaan? Bespreek in viertallen wat u uit dit onderdeel van de presentatie meeneemt voor uw eigen school. Waar zou uw school mee aan de slag moeten gaan?

Het EXPLICIETE directe instructiemodel nader bekeken

Wat is expliciet lesgeven? Duidelijk aangeven wat er onderwezen gaat Vertellen wanneer en hoe het gebruikt zal worden Hardop denken en laten zien hoe het gebruikt wordt Het toepassen - ook zelfstandig werken - monitoren Steeds nagaan of de leerlingen het begrijpen Taakgerichte/procesgerichte feedback geven Expliciete directe instructie heeft een effectgrootte van 0.75!

Directe instructie – Effectief? Onderzoek ondersteunt dat directe instructie effectiever en efficiënter is, vooral bij de aanwezigheid van leerlingen met problemen. Leerlingen leren meer als de instructie leerkrachtgestuurde directe instructie is. Chall, The Academic Challenge: What Really Works in the Classroom

Goede lesopzet: Expliciete interactieve directe instructie (EIDI) Doel les aangeven Aandacht voor voorkennis Expliciete instructie (uitleggen, modeling, voorbeelden) Begeleide inoefening met de groep of subgroep, waarbij aandacht voor: - hebben de kinderen de instructie begrepen? - automatiseren - toepassen 4. Zelfstandig of in duo’s aan het werk 5. Evalueren les 6. In alle fasen: - taakgerichte/procesgerichte feedback - interactie - betrokkenheid - zorgvuldig omgaan met tijd

Begeleide inoefening door samen te werken Expliciete Instructie Modelen Instructie Begeleide inoefening door samen te werken Zelfstandig werken Gradual Release of Responsibility

Aandachtspunten lesvoorbereiding Expliciete instructie Hoe wil ik me richten op wat mijn leerlingen moeten leren? Modelen instructie Hoe wil ik mijn leerlingen laten zien wat er van hen verwacht wordt? Begeleide inoefening Hoe kan ik mijn leerlingen laten oefenen? Hoe kan ik dat doen door hen te laten samenwerken? Zelfstandig werken Hoe kan ik van mijn leerlingen zelfstandige leerders maken?

Het expliete directe instructiemodel bestaat meestal uit drie fasen 1 2 3 Introductie van nieuw materiaal, georganiseerd in duidelijke doelen, gekoppeld aan vorafgaand leren, en gekoppeld aan modeling en monitoring door de leerkracht Begeleide inoefening Zelfstandige verwerking

I. Het belang van een Fase O Als leerkracht maak je keuzes tijdens je voorbereiding (fase 0): - De beginsituatie van je leerlingen - De invulling van de fasen van het GRRIM-model - Je lesdoel - Je leesdoel: de inhoud van de tekst - De werkvormen/opdrachten - Eisen die je stelt aan leerlingen

II. IK DOE HET

1- Het stellen van duidelijke lesdoelen. Effecten op leerlingniveau Leerlingen iedere les een helder doel voor ogen geven: Wat gaan we doen? Hoe gaan we dit doen? Wat kunnen we daardoor aan het einde van de les? Evalueren met de kinderen “Je merkt dat kinderen meer greep krijgen op waarmee ze bezig zijn.” 22

2- Aandacht voor voorkennis Het doel is het activeren van de voorkennis van de leerlingen; Alle nieuwe leren is gebaseerd op eerder leren; Nieuwe zaken die geleerd moeten worden, moeten verbonden worden met voorkennis of ervaringen; Pre-teaching van kernwoorden is effectief.

VOOR HET LEZEN VAN DE TEKST Plaats de tekst centraal Praat over het leesdoel Preview met de leerlingen de tekst Schrijf de moeilijke woorden op het digibord Spreek hardop de woorden uit die ze met moeite kunnen lezen Activeer de noodzakelijke voorkennis of onderwijs achtergrondkennis Leg kort de betekenis van die woorden uit (pre-teaching)

3- Instructie Geef korte instructie; er is geen bewijs dat lange instructie werkt! Benadrukt vooral het omgaan met achtergrondkennis.

4- Het belang van modelen De leerkracht als expert Modeling is een krachtige manier van instructie Leerkracht biedt zijn eigen denken aan: Zo doe ik het – Eerst doe ik …. Nu ga ik het zo doen …. Zo kan je het het beste leren. Modeling is belangrijk omdat de leerlingen zien en horen hoe experts problemen aanpakken of oplossen en hoe ze beslissingen nemen.

De weg naar zelfstandig toepassen Doe het omgaan met de tekst voor. Ik doe het. Met de leerlingen de tekst analyseren & Tijd voor begeleide inoefening. Wij doen het. De tekst in duo’s laten verwerken. Je doet het samen. De tekst zelfstandig laten verwerken. Je doet het alleen. 27 27

Een succesvol instructiemodel voor alle leerlingen Verantwoordelijkheid leerkracht Introductie/uitleg/modeling “Ik doe het” Begeleide inoefening “Wij doen het” “Je doet het samen” Samenwerken “Je doet het alleen” Zelfstandig Verantwoordelijkheid leerling Een succesvol instructiemodel voor alle leerlingen

In veel klassen … (Bunte 2013) VERANTWOORDELIJKHEID LEERKRACHT “Ik doe het” Expliciete Instructie “Je doet het alleen Zelfstandig werken VERANTWOORDELIJKHEID LEERLING © Fisher & Frey, 2006

Modelen Hoe de leerkracht denkt Hoe de leerkracht zich iets herinnert Hoe de leerkracht een beslissing neemt

“Ik doe het” … Expliciete Instructie Wat: Vertel de leerlingen welke strategieën, vaardigheden, begrippen, enz. ze gaan leren. Waarom: Vertel hen waarom wat ze gaan leren belangrijk is. Hoe: Hoe ze strategieën, begrippen enz. moeten gebruiken. Wanneer: Vertel de leerlingen wanneer ze de strategie, het begrip etc. moeten gebruiken.

Expliciete instructie is… Het introduceren van Wat Waarom Hoe Wanneer Legt een relatie met voorafgaand leren Stelt een leerdoel Introduceert nieuwe woorden Visualiseer Link to reference definition

Modelende instructie is… Het demonstreren van de strategie of vaardigheid Hardop denken (hoe en waarom) Denken tijdens het proces Leerlingen laten observeren en luisteren (observerend leren)

Expliciete & modelende instructie (Ik doe het Leerkrachtgedrag: Initiëert Modelt Legt uit Denkt hardop Laat zien hoe het moet Leerlinggedrag: Luistert Observeert Vormt zich een beeld van hoe het moet n.a.v. het modelen door de leerkracht Check Pam T == power point

III. Begeleide inoefening: WIJ DOEN HET

Voorbeeld: Begrijpend lezen, instructie en lestijd Begrijpend lezen kan onderwezen worden door expliciete instructie/modeling (20% van de lestijd). Leerlingen hebben veel tijd nodig om het geleerde te leren toepassen (80% van de lestijd). Regie Routman, Reading Essentials

Praktijk Weet je nog hoe ik het deed? Ik ga jullie erbij helpen.

“WIJ DOEN HET… Oefenen met feedback Geeft begeleide inoefening met feedback, zodat de leerlingen de gelegenheid krijgen het gewenste leren in praktijk te brengen. Een gelegenheid voor elke leerling om te laten zien of hij greep heeft op het leerdoel door aan een activiteit of opdracht te werken onder directe supervisie van de leerkracht.

Hoe kan begeleide inoefening plaatsvinden? Samenwerkende groepen Coöperatieve leergroepen Samenwerkende duo’s Individueel met een leerling werken

Begeleide inoefening is… Het samen doen De kloof tussen instructie en zelfstandig werken overbruggen Klassikaal of in kleine groepen samenwerken Gedifferentieerde instructie Controleren of ze het begrepen hebben/het goed doen De vaardigheid ondersteunen Reageren op behoeften van leerlingen

Begeleide inoefening Leerkrachtgedragingen Gedragingen leerlingen Demonstreert Leidt Geeft suggesties Legt uit Reageert Erkennen Vragen beantwoorden Gedragingen leerlingen Luistert Interacteert Vraagt Werkt samen Reageert Probeert uit Participeert

IV. Jullie doen het/ik help “Je doet het samen” (met een leerling) De overgang na begeleide inoefening Leerlingen werken in duo’s of kleine groepen om hun opdracht te maken De leerkracht monitoort of ze het begrijpen De leerkracht geeft specifieke feedback en prijst. Note: Teacher monitoring might include Observation, discussions, conferences, writing, quizzes, listening in, projects, rubrics, checklists, presentations, journals, post test, debate, essay, self/peer assessment.

Wat is het niet… Onmiddelijk na de instructie Leerlingen werken aan opdrachten waarover ze geen instructie hebben gehad Met een leerkracht in een kleine groep werken Werk dat niets met het leerdoel te maken heeft

V. Zelfstandig oefenen/ik kijk “Jij doet het” (leerling) Leerlingen werken zelfstandig aan een opdracht. De leerkracht monitoort het zelfstandig werken De leerkracht geeft taak- e/of procesgerichte feedback en prijst.

Bruikbare coöperatieve werkvormen Vooral voor de fasen: We doen het samen Je doet het samen

1. Bliksembeurt (Teach like a champion) Leerlingen krijgen de beurt ongeacht of ze hun vinger opsteken. Er ontstaat een cultuur waarin iedere leerling individueel aansprakelijk is: er is geen reden of beloning/bekrachtiging om het niet te doen Het herhaalt succes: Leerlingen horen zichzelf het goede antwoord geven

Doelen Bliksembeurt Snelheid aanbrengen in de les Controleren of leerlingen de (les)stof begrijpen Betrokkenheid van (alle) leerlingen creëren

2. Denken - Delen - Uitwisselen Leerkracht geeft een opdracht / stelt een vraag 2. Individuele bedenktijd 3. Overleg in tweetallen 4. Klassikaal uitwisselen

3. Om - de - beurt 1. Vormen van tweetallen 2. Leerkracht stelt vraag met meerdere antwoord- mogelijkheden 3. Tweetallen geven om de beurt een antwoord

4. Rotonde 1. Leerkracht geeft een opdracht 2. Rotonde: om de beurt iets zeggen of schrijven 3. Klassikale uitwisseling

5. Duo’s 1. Individueel werken 2. De helper controleert 3,4,5 De duo’s wisselen van rol 6. Nabespreking

Pals/peer tutoring

Laat leerlingen ook samenwerken Leerlingen kunnen elkaar helpen en het is goed voor de motivatie. Samenwerkende leerlingen zijn meer tevreden dan niet samenwerkende leerlingen. Heel veel onderzoek toont, dat tutoring met heel effectief kan zijn (Berrill 2009, Vernooy & Egbertsen 2012; Egbertsen 2013). Peer tutoring heeft een effectgrootte van 0.55. Zorg voor effectieve koppels!

Waar zou uw school mee aan de slag moeten gaan? Bespreek in viertallen wat u uit dit onderdeel van de presentatie meeneemt voor uw eigen school. Waar zou uw school mee aan de slag moeten gaan?

Waar valt volgens het SCP winst te behalen? Volgens het SCP (2011) is veel winst te behalen door: - gerichtere instructie - effectievere methoden - goede benutting van de onderwijstijd - goed geprofessionaliseerde leerkrachten

Hoe kwamen de beste scholen aan de top? (McKinsey 2007) De enige manier om resultaten te verbeteren is het verbeteren van de instructie Bij het verbeteren van de instructie moeten scholen een weg vinden om te veranderen wat in de klassen gebeurt

Tot slot ‘ Als kinderen niet leren, hebben we ze niet onderwezen’. (Siegfried E. Engelmann)

Werkopdracht: 3-2-1 Reflectie Voor morgen Werkopdracht: 3-2-1 Reflectie • Welke 3 zaken heb ik geleerd? • Welke 2 zaken ga ik uitproberen? • Over welk onderwerp wil ik nog meer weten?

Directe instructie (checklist) 1- Stel duidelijke lesdoelen. 2- Activeer de voorkennis van de leerlingen. 3- Ga voortdurend na of wat onderwezen is ook begrepen is. 4- Model, demonstreer, denk hardop (expliciteit) 5- Leg een sterke nadruk op onder begeleiding toepassen 6- Geef in elke fase feedback 7- Zorg voor actieve betrokkenheid: samenwerkend leren 8- Geef ondersteuning en feedback tijdens het zelfstandig werken 9- Geef verlengde instructie aan risicoleerlingen 10- Ga zorgvuldig met tijd om 11- Visualiseer

Voor meer informatie: kees.vernooy@expertis.nl