Professionalisering van leiderschap Aveum-workshop 3 14 november 2014 dr. Martijn van der Meulen m.j.vandermeulen@uu.nl

Vraag 1 Hoe betrokken bij de thematiek van deze workshop? Op zoek naar professionalisering van (mijn) leiderschap Coachend over professionalisering van (jouw) leiderschap Verantwoordelijk voor professionalisering van (ons) leiderschap Organisator van professionalisering van (jullie) leiderschap

Vraag 2 Beelden van leiderschap? …

Conceptuele verwarring Leiders vs managers Leiderschap Professionalisering Professionals vs non-professionals Positie Functie Rol Houding Performance & control in: Werk, beroep, ambacht, professie Bestuurders, topmanagers, middle managers, … ? Moderne leiderschapsstijlen: - Transformative leadership - Collaborative leadership - Shared leadership - Coachend leiderschap - Authentic leadership - … Ontwikkeling van: Individuen Groepen Organisaties Netwerken & ketens Sectoren & domeinen

Conceptuele afbakening (Publiek) Management is inclusief Vele soorten van managers en managementpraktijken Leiderschap is een aspect daarvan/binnen Focus op groep, werkstijl, norm Professionalisering is sociologische duiding van een trend Institutionalisering van professie Human agency Contextual contingency

Grote discussies Wenselijkheid (Moeten managers wel professionaliseren? Leidt professionalisering van managers niet tot de-professionalisering van professionals die het ‘echte’ werk doen?) Versus Mogelijkheid (Hoe kan professionalisering van managers vorm krijgen? Waar moeten professionele managers aan voldoen?)

Professionaliseringsbeweging publiek management (1) Sinds jaren 80/90 Loopt parallel met opkomst NPM: organisaties als zelfstandige eenheden, waarvoor managers (vgl zorgbestuurders, ZBO bestuurders, bovenschoolse managers) verantwoordelijk worden gemaakt. Vooral ook financieel. Groter wordende organisaties, met meer lagen en vooral ook meer overhead, vgl regiopolitie Management carrières: managende professional maakt plaats voor professionele managers

Professionaliseringsbeweging publiek management (2) Aparte scholing Universitaire programma's ontwikkeld Carrière breuk Aparte verenigingen Professionaliseringsambities worden manifest

Professionaliseringsbeweging publiek management (3) Niet voorbehouden aan alleen managers, Ook andere met de organisatie verbonden functies trachten professionalisering te bewerkstelligen Zoals: financial controlers, interim managers, ICT experts, internal auditors (Veel Engelstalige benamingen: compliance, control, audit)

Waar hebben we het precies over? Professionalization of everyone? Vgl mijlpalen van Wilensky (1964): Beroepsorganisatie Educatie & ontwikkeling Beroepsstandaarden Kennis & kennisoverdracht Wettelijke verankering

1. Beroepsorganisaties van PM Leden Organisaties van organisaties Organisaties van individuele managers Soort lidmaatschap Vrijwillig Koepelorganisaties: AEDES, NVZ, Divosa Managersverenigingen: NVZD, AVS, VGS Verplicht Brancheorganisaties: PBO’s, IPO, VNG, RvdR Managersbestand: ABD/LMD, NSA

2. Educatie en ontwikkeling van PM Niveau HBO Universitair Fase Initieel Beroepsgerichte opleiding: Zorgmanagement Academische studie: BMG, Algemene gezondheidswetenschappen Post-initieel Voortgezette opleiding: Specialisatie in verpleegkunde Postacademische studie: CMDz, TIAS, TRANZO, Naast formele opleidingsprogramma’s ook veel cursussen, interne programma’s, congressen, intervisiegroepen, workshops etc.

3. Beroepsstandaarden Normering & standaardisatie Gedragscodes, zoals: Zorgbrede governance code (BOZ, 2005) Gedragscode voor de goede bestuurder (NVZD, 2005) Governancecode woningcorporaties (AEDES, 2006) Branchecode Governance (HBO-raad, 2005) Competentieprofielen, zoals: Kerncompetenties politieleiders (2003) Competentieprofiel ABD-manager (2002): 42  7 NSA beroepsstandaard voor schoolleiders (2004)

4. Kennis en kennisoverdracht Managementwetenschap Managementcongressen & conferenties Managementconsultancy Kennisinstituten: NPI, INK, CPO Journals: ZM Management team Tijdschrift voor de Politie Taal Kennis Dragers

5. Wettelijke verankering Verplicht ‘lidmaatschap’ ABD, LMD, NSA (register) Accreditatie & certificering Opleidingen Via beroeps- en brancheverenigingen Kwaliteitsvereisten Punten Ingangsvoorwaarden

Vraag 3 Hoever is de professionalisering van leiders eigenlijk? Professionele leiders? Professionaliserende leiders? Professionaliseringspogingen van leiders? Professionaliseringsambities van leiders? Professionele retoriek omtrent leiderschap?

‘Echte’ professionalisering van PM? Ja, nee, deels, wat precies? Met welke beroepsgroepen vergelijken? Recente start van professionalisering PM Aanloopissues: Verkeerde selectie van kandidaten Lokaal gebonden kennis Fluïde standaarden Veranderlijke (kern)opgave(n) “Management is not a profession, nor is it science. It is a practice that depends mostly on craft and significantly on art” (Mintzberg, 2004)

Perspectieven op professionalisering Functionalistisch: Werk beter maken Wetenschappelijk gefundeerde standaarden ontwikkelen Sociaal-cultureel: Aanzien & prestige verwerven Legitimiteit opbouwen Sociaal-politiek: Domein afbakenen Strijd om professionaliteit

Institutioneel perspectief Professionalisering is een project: Constructie van professionaliteit Proces in de tijd: vooruit, achteruit, zijpaden Verschillende betrokkenen, verschillende perspectieven Vindt plaats in een gemeenschap en tegen de achtergrond van een institutioneel decor (waarbinnen allerlei maatschappelijke ontwikkelingen zich voltrekken) Concurrentie: claim op professionaliteit is beperkt

Strijd om professionaliteit Fronten Vraag Onderwerp Onderzoeksthema’s in operationalisering Keuze(s) in het professionaliseringsproject Grenzen Wie hoort erbij en wie niet? Waarbij? Afbakening en categorisering van het vak - naamgeving & labels - ledenaantal en -groei - Lidmaatschap criteria of opleidingsvoorwaarden - interne subcategorieën & stratificatie Balans vinden tussen inclusie en exclusie en tussen egalitarisme en stratificatie. Profiel Wat is het onderscheidende profiel? De inhoudelijke basis van het werk, de maatschappelijke bijdrage en de professionele cultuur - presentatie van vak gericht op buitenstaanders (beroepsverenigingen) en nieuwe leden (onderwijs) - onderwijsprogramma’s - instrumenten van beroepsvereniging Balans vinden tussen een algemeen en specialistisch profiel en tussen werkinhoudelijke en positiegebonden (extern profilering. Reikwijdte Hoever dringen de vakinstitutie de beroepspraktijk binnen? Werking van de “professional control” binnen de regels en instrumenten van het vak - positie van verenigingen en opleidingen binnen het vak - invloed van onderwijs - invloed van instrumenten van beroepsvereniging - werking van gedragscode Balans vinden tussen uniformering en standaardisatie enerzijds en flexibiliteit en autonomie anderzijds. Analysekader: Strijd om professionaliteit (Van der Meulen, 2009: 78)

Vraag 4 Bijv. Welk inhoudelijk profiel is belangrijk? Ten aanzien van 2 kerndimensies: doelgroep vs inhoud Gericht op beroeps- of organisatieontwikkeling Specifieke, sectorale Algemene, business-like Management principes management principes Gericht op persoonlijke ontwikkeling

Kortom… Ontwikkeling van publieke manager is nodig vanwege de grote opgaven waar managers van publieke organisaties voor staan, maar professionalisering is niet neutraal (ondanks het aureool van positiviteit dat met begrippen als professionaliteit en professionalisering verbonden is) Professionaliteit wordt gemaakt, en het gaat meer dan om inhoud of competenties alleen. Het gaat om ook om afbakening, verbinding, profilering, zeggenschap, autonomie, etc. Professionalisering is ‘nooit af’. Achter de façade van professionalisering en professionaliteit gaan andere ‘maatschappelijke’ ontwikkelingen schuil. Zicht daarop is van belang om de professionalisering van leiderschap te duiden…

Technische specialisatie Vraag 5 Hoe zijn de professionaliseringsambities van managers/leiders maatschappelijke gezien te duiden? Interne drive Druk van 'buiten' Positief Emancipatie Technische specialisatie Negatief Responsibilisering Disciplinering