Laaggeletterden herkennen en dan? Clarine van Ommeren Zetten 23 januari 2014

Doel van deze bijeenkomst: Laaggeletterdheid komt vaker voor dan u denkt, ook bij mensen van wie u het niet verwacht. Er zijn mogelijkheden voor scholing. U kunt een belangrijke rol vervullen als doorverwijzer

Brainstorm Wat weet u al van laaggeletterdheid?

Wat denkt u? Hoeveel procent van de woorden van een tekst moet je kunnen lezen om die tekst te kunnen begrijpen? A. 62% B. 84% C. 93% Bron:www.stichtingmakkelijklezen.nl 4

62% Zetten– – We moeten –, zei een – uit Zetten tegen –. We hebben geen – meer. Nederland is maar een – – met een – – –. We – met – – dat we niet – kunnen. – – ik – een – met een – aan – –, het – er –. Voor de – mensen is dat nog – de – – van –, maar het is een niet meer te – – geworden. In deze tekst zijn 62% van de woorden zichtbaar. Vaak uit het publiek de opmerking: maar nu zijn juist de kernwoorden weg! Dat klopt; want dat zijn vaak de lastige, meer abstracte woorden die niet voorkomen in het vocabulair van een laaggeletterde. En daardoor is een tekst ineens helemaal niet meer te begrijpen! Niemand weet waar dit over gaat? Op naar 84% (volgens sheet)

84% Amstelveen – – We moeten –, zei een – uit Zetten tegen me. We hebben geen – meer. Nederland is maar een klein – met een sterk groeiende bevolking. We – met zo’n – dat we niet anders kunnen. – – ik iedereen een huis met een – aan beide zijden, het liefst er –. Voor de meeste mensen is dat nog steeds de – wijze van wonen, maar het is een niet meer te – – geworden. Idem als vorige sheet Niemand weet waar dit over gaat? Op naar 93% (volgens sheet)

93% Amstelveen– omhoog We moeten omhoog, zei een – uit Zetten tegen me. We hebben geen keuze meer. Nederland is maar een klein land met een sterk groeiende bevolking. We – met zo’n ruimtegebrek dat we niet anders kunnen. – – ik iedereen een huis met een tuin aan beide zijden, het liefst er –. Voor de meeste mensen is dat nog steeds de ideale wijze van wonen, maar het is een niet meer te – – geworden. Nu begint de tekst begrijpelijker te worden. Maar dus pas bij ruim 93%. En dat is veel meer dan we allemaal denken en des te meer reden om goed naar onze eigen teksten te kijken. Nogmaals: we willen mensen zelfstandig laten functioneren en dus niet iemand die net niet meer laaaggeletterd is, afschepen met een veel te moeilijke tekst.

Wat is laaggeletterdheid? Iemand is laaggeletterd of functioneel analfabeet als hij of zij niet in staat is gedrukte of geschreven informatie te gebruiken om optimaal te kunnen functioneren in de samenleving. ≠ analfabeet ALL, IALS, PISA,

Wat is laaggeletterdheid?

Wat is laaggeletterdheid? In de praktijk: Niet goed functioneren in de samenleving Niet goed functioneren op de werkplek Eigen doelstellingen niet realiseren Eigen kennis en ontwikkeling niet realiseren

Het leven van Lisa LINK: http://www.vimeo.com/29490613 Ook verkrijgbaar op DVD bij Stichting Lezen & Schrijven. Illustreert de ‘ketenfilosofie’. 11

Vraag Hoeveel laaggeletterden tussen 16 en 74 jaar zijn er in Nederland? A. 0,8 miljoen B. 1,1 miljoen C. 1,5 miljoen

Vraag Hoeveel laaggeletterden tussen 16 en 74 jaar zijn er in Nederland? A. 0,8 miljoen B. 1,1 miljoen C. 1,5 miljoen

Vraag Welk percentage van de laaggeletterden is van autochtone afkomst? A. 23% B. 52% C. 67%

Vraag Welk percentage van de laaggeletterden is van autochtone afkomst? A. 23% B. 52% C. 67%

Vraag Hoeveel % van de laaggeletterden werkt? A. 10% B. 50% C. 65%

Vraag Hoeveel % van de laaggeletterden werkt? A. 10% B. 50% C. 65%

Theorie en inspiratie …..% verlaat basisschool met leesachterstand van 2 jaar A: 15% B: 25% Opmerking: je kan eventueel aan de winnaar van de quiz een leeslicht boekje uitreiken. Als je dat wilt moet je het even zeggen, dan stuur ik je er een paar op. Antwoorden B 25%. Dit ondanks citotoetsen en volgsystemen in het basisonderwijs. Belangrijk: ga niet in op de discussie dat het probleem “dus” bij het basisonderwijs ligt. Iedereen moet zijn steentje bijdragen. Vanuit L&S proberen we in de WvdA actief basisscholen te betrekken om het thema te promoten. Ook geven taalambassadeurs (ex-laaggeletterden) presentaties in klassen om de kinderen het belang van goed lezen en schrijven te laten inzien.

Laaggeletterdheid: feiten en cijfers 1,5 miljoen volwassenen zijn laaggeletterd 250.000 volwassenen zijn analfabeet 10% van de volwassen bevolking 67% is autochtoon 35% diploma lager onderwijs 26% vbo- of mavo-diploma 30% mbo-diploma Bronnen: IALS, 1999; W. Houtkoop, 1999 15 jarigen: PISA 2009

Theorie en inspiratie Wat zijn oorzaken? Thuissituatie en sociale omgeving Opgroeien in een ‘taalarme omgeving’ Bij ouderen: vroeg werken vanwege financiële situatie Als thuis een andere taal wordt gesproken Het onderwijs Onvoldoende aandacht en begeleiding op school Weinig opleiding (bijv. ziekte, lichamelijke handicap, spijbelen, voortijdig schoolverlaten, reizend bestaan) Weinig aandacht voor taal tijdens de opleiding Individuele factoren Algemene leer- en gedragsproblemen Concentratiestoornis Taalzwakte en dyslexie Vaardigheid waarbij ‘Use it or lose it” geldt Eigenlijk zijn er 3 hoofdcategorieën oorzaken: de thuissituatie, het onderwijs en individuele factoren. Belangrijk om te vertellen is dat er eigenlijk altijd meerdere oorzaken zijn. En vaak hebben deze mensen nog meer problemen, en dat maakt het ook complex. Immers: wat staat bovenaan in het lijstje van zowel de persoon als de organisatie? Het afkomen van de schulden? De drankproblematiek? Het huiselijk geweld? De ongezonde leefstijl? Wij zijn ervan overtuigd dat het begint met taal. Aan schulden kun je iets doen als je de brieven kunt lezen, aan een gezonde leefstijl kun je iets doen door etiketten van producten te bestuderen. Bruggetje naar volgende sheet. En wat zijn hiervan de gevolgen? Vrijwel altijd combinatie van oorzaken!

Gevolgen laaggeletterdheid Veiligheid, angst, schaamte Zelfvertrouwen Sociale vaardigheden, sociaal redzaamheid Weinig mobiliteit, weinig participerend Meer kans op ziekten, ongevallen Minder kansen benutten

Theorie en inspiratie En wat zijn de gevolgen? Sociale en arbeidsparticipatie Gezondheidsvaardigheden Veiligheid Kosten  Dus belang voor persoon zelf, werkgever én dienstverlener! Noem voorbeelden voor de persoon zelf: Minder zelfredzaam, blijvend afhankelijk van andere personen of instanties Niet kunnen voorlezen aan de kinderen Straks de gemeenteraadsverkiezingen: moeite met stemmen Voor de werkgever: Hoger ziekteverzuim Minder productief, bv door niet lezen werkinstructies Kans op onveilige situaties door niet lezen veiligheidsinstructies Voor de dienstverlener: UWV: veel diensten enkel per computer aan te vragen Gemeente: informatie over een inspraakprocedure of een wijziging in het parkeerbeleid Woningbouwcorporatie: een brief over groot onderhoud is niet te lezen Arts: niet begrijpen van de instructies/medicijngebruik Totale maatschappelijke kosten: ruim half miljard euro per jaar! Bruggetje naar de volgende sheet. Wat zijn al mooie voorbeelden van initiatieven in andere bondenootschappen?

Kortom Laaggeletterdheid komt voor bij: Jong en oud Autochtoon en allochtoon Werkenden en niet werkenden

Gevolgen http://www.youtube.com/watch?v=FU0Wkvr_tlQ

In de praktijk Herkennen Checken Bespreken Doorverwijzen

1. Herkennen (1) Spreken & begrijpen Moeite met het formuleren van vragen Antwoorden sluiten niet aan op de vragen Geen begin en eind in verhaal Geen punten en komma’s gebruiken Moeilijk ‘to the point’ kunnen komen Moeite met prioriteren

1. Herkennen (2) Lezen Vragen stellen over schriftelijke informatie of instructies Herhaaldelijk verzoeken om instructies Ogen niet bewegen over de tekst Formulieren mee naar huis nemen Maar ook: Beperkt abstract begrip: moeite met abstracte afbeeldingen “Oh dat formulier vul ik thuis wel even in”

1. Herkennen (3) Schrijven Afspraken niet noteren (en vergeten) Vragen om formulier/afspraak op te schrijven “Ik schrijf zo onleesbaar, doet u dat maar even voor me” “Oh ik dacht dat de afspraak morgen was”

2. Checken Formulier op de kop aangeven Adres/afspraak/oefeningen laten opschrijven Vragenlijst laten invullen ‘Wilt u de informatie op papier of zal ik het alleen vertellen?’ Korte test via www.taalmeter.nl

3. Bespreken Vraag door bij signalen: Stel ‘checkvragen’ Moeite om formulier in te vullen Moeite om oefeninstructies van papier te begrijpen Stel ‘checkvragen’ Stel gerust en op gemak “1 op de 10 mensen heeft moeite met lezen of schrijven”

4. Doorverwijzen Leidraad Stel de persoon op zijn gemak Normaliseer het probleem Informeer over oplossingen Help bij aanmelden voor een cursus Kom er in latere gesprekken op terug Doe een korte test op www.taalmeter.nl Roc van Amsterdam, Horizon College Alkmaar

Communicatie vereenvoudigen Wat betekent helder, klantvriendelijk, toegankelijk, lezergericht en begrijpelijk schrijven in de praktijk? De definitie De tekst is technisch makkelijk te lezen en te begrijpen De inhoud sluit aan bij de voorkennis van de lezer De lezer en zijn belang staan centraal in de tekst Ter introductie: We hebben in het Bondgenootschap afgesproken om waar nodig en mogelijk onze communiatie te vereenvoudigen. Ik weet dat niet iedereen van jullie zelf teksten schrijft Zie dit dus als een introductie op de noodzaak van het aanpassen van de communicatie. En ik doe bij deze toezegging om in het voorjaar een bijeenkomst te plannen met een deskundige, diesamen met jullie of jullie collgeás, aan de slag gaat met jullie eigen materialen. Ik weet het. Eenvoudiger communiceren is geen oplossing voor laaggeletterdheid. We hebben wel afgesproken om meer waakzaam en dienstbaar te zijn. En hoe kunnen we dienstbaar zijn wanneer een groot deel van de mensen die laaggeletterd is (logisch wellicht), maar ook een deel van de bevolking dat net niet(meer) laaggeletterd is… Niet begrijpt wat we schrijven? Want het is wel duidelijk dat we niet altijd helder, klantvriendelijk, toegankelijk schrijven! Dat blijkt namelijk uit grafiekjes die ik zo laat zien. Dus laten we afspreken om wat meer naar elkaar toe te kruipen: we stimuleren de laaggeletterden om hun niveau te verhogen en spannen ons allemaal in om begrijpelijker te communiceren. Zijn er trouwens al mensen die hier binnen hun organisatie iets aan doen? En hoe gaat dat?

Wat gaat u morgen doen met wat u vandaag gehoord hebt? Hoe verder? Wat gaat u morgen doen met wat u vandaag gehoord hebt?

Contact Tel: 06- 34449656 Mail: clarine@lezenenschrijven.nl Clarine van Ommeren Tel: 06- 34449656 Mail: clarine@lezenenschrijven.nl